Wikipedia

Wojna polsko-szwedzka (1626–1629): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje)
Boty
391 469 edycji
m Bot poprawia linkowanie wewnętrzne oraz inne drobne sprawy
m MalarzBOT: WPCHECK#64: poprawiam link tożsamy z tekstem linka
Linia 13:
|strona2 = [[I Rzeczpospolita]]<br /> [[Austria]] (w ostatnim roku wojny)
|dowódca1 = [[Gustaw II Adolf|Gustaw Adolf]]<br />[[Axel Oxenstierna]]<br />[[Herman Wrangel]]<br />[[Jacob Pontusson De la Gardie]]<br />[[Gustaw Horn]]<br />[[Johann Streiff]]<br />[[Maksymilian Teuffel]]<br />hrabia Thurn<br />Jan hrabia Renu
|dowódca2 = [[Stanisław Koniecpolski]]<br />[[Zygmunt III Waza]]<br />[[Mikołaj Potocki (hetman)|Mikołaj Potocki]]<br />[[Stanisław Rewera Potocki|Stanisław „Rewera” Potocki]]<br />[[Jan Jerzy Arnheim]]<br />[[Aleksander Korwin Gosiewski|Aleksander Gosiewski]]<br />[[Krzysztof II Radziwiłł|Krzysztof II Radziwiłł]]<br />[[Jan Stanisław Sapieha]]<br />[[Samuel Pac]]<br />[[Arend Dickmann]]<br />[[Grzegorz Fentross]]<br />[[Piotr Czarniecki]]<br />[[Melchior Wejher]]
|siły1 =
|siły2 =
Linia 24:
{{Wojna polsko-szwedzka (1626–1629)}}
[[Plik:Rubens Sigismund III Vasa.jpg|thumb|Portret Zygmunta III Wazy pędzla [[Peter Paul Rubens|Petera Paula Rubensa]] z lat 20-tych XVII wieku]]
'''Wojna polsko-szwedzka (1626–1629)''' – ciąg starć [[I Rzeczpospolita|polsko]]-[[Szwecja|szwedzkich]] w latach 1626–1629 o ujście [[Wisła|Wisły]], które przyniosły spustoszenie [[Pomorze|Pomorza]] i [[Kujawy|Kujaw]]. Wojna ta, będąca kontynuacją [[wojnaWojna polsko-szwedzka (1621–1626)|wojny polsko-szwedzkiej 1621–1626]], zakończyła się 6-letnim [[Rozejm w Altmarku|rozejmem altmarskim]], zawartym 26 września 1629 r.
 
== Szwedzki atak na Pomorze ==
=== Błyskawiczne sukcesy Gustawa Adolfa ===
Po zwycięskiej kampanii w [[Inflanty|Inflantach]] i [[Kurlandia|Kurlandii]] ([[wojnaWojna polsko-szwedzka (1621–1626)|wojna polsko-szwedzka w latach 1621–1626]]).[[Gustaw II Adolf|Gustaw Adolf]] postanowił uderzyć na [[Pomorze Gdańskie|Pomorze]], by zmusić [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III]] do zawarcia pokoju, w którym ten zrzekłby się ostatecznie swoich praw do korony szwedzkiej. W tym celu [[Władcy Szwecji|król Szwecji]] ruszył na czele potężnej floty złożonej ze 125 okrętów i statków transportowych, wiozącej 14 tys. żołnierzy i 6 lipca 1626 roku wraz z 7 tys. żołnierzy (w tym 1 tys. jazdy) wylądował w [[Bałtyjsk|Piławie]]. Następnie maszerując w kierunku [[Gdańsk]]a w przeciągu zaledwie 20 dni zajął, przeważnie bez wystrzału, 16 miast, w tym [[Braniewo]] (wkrótce z Braniewa Szwedzi wywieźli za morze wielki i cenny księgozbiór jezuitów), [[Frombork]], [[Elbląg]] (13 lipca), [[Orneta|Ornetę]] (17 lipca) i [[Malbork]] (18 lipca – po zaledwie dwóch dniach oblężenia). Flota szwedzka zaczęła pobierać cło od statków handlowych wpływających do Gdańska. Wkrótce po tych sukcesach Szwedzi przeprawili się przez [[Wisła|Wisłę]] i zajęli [[Tczew]], [[Gniew (miasto)|Gniew]] i [[Starogard Gdański|Starogard]], a okręty szwedzkie wysadziły desant, który zajął [[Oliwa (Gdańsk)|Oliwę]] oraz [[Puck]]. Stacjonujące w puckim porcie polskie okręty zdołały ujść i schronić się w Gdańsku. Wkrótce wojska szwedzkie zajęły Ornetę i [[Dobre Miasto]], a postępy ich powstrzymała dopiero zacięta obrona [[Pasłęk]]a. Leżąca w widłach Wisły Elbląskiej i [[Leniwka (ramię Wisły)|Leniwki]] twierdza [[Głowa Gdańska|Głowa]] zajęta została przez Szwedów 14 września.
 
Po bardzo udanym początkowym etapie swych działań Gustaw Adolf główną bazę swych wojsk założył na bogatych w żywność i paszę Żuławach (między Wisłą a [[Nogat]]em). Najważniejszym celem armii szwedzkiej stał się teraz Gdańsk, którego opanowanie zapewniłoby Szwecji wielkie dochody płynące z handlu gdańskiego (w latach 20. XVII wieku eksport Polski przez Gdańsk i Królewiec wynosił 5,5 mln [[talar]]ów, a 80% tej sumy przypadało na Gdańsk). Osaczając Gdańsk Szwedzi umieścili dodatkowo swe siły pod Tczewem i Gniewem.
Linia 40:
 
=== Kontrofensywa wojsk koronnych ===
Gdy z biegiem czasu okazało się, że żaden z postronnych nieprzyjaciół nie zamierza na razie korzystać z polskich trudności, nastroje społeczne uległy znacznej poprawie, co ułatwiło organizowanie sił do walki z najeźdźcą. W sierpniu rozpoczęła się koncentracja wojsk w [[Toruń|Toruniu]], gdzie początkowo zebrało się 7 tys. żołnierzy z oddziałów nadwornych, [[pospolitePospolite ruszenie|pospolitego ruszenia]] z [[Prusy Królewskie|Prus Królewskich]] oraz prywatnych pocztów magnackich. Czekano na [[Wojsko kwarciane|wojska kwarciane]] [[hetmanHetman polny koronny|hetmana polnego]] [[Stanisław Koniecpolski|Stanisława Koniecpolskiego]], który osłaniał [[Ukraina|Ukrainę]] przed Tatarami. Na naradzie zaproponowano Zygmuntowi III atak na [[Warmia|Warmię]], jednak ten obawiał się, że Szwedzi pozamykają się w twierdzach, których z braku artylerii nie będzie można zdobywać. Uważał, że lepiej będzie ruszyć w kierunku [[Gniew (miasto)|Gniewu]], co powinno skłonić Gustawa Adolfa do stoczenia bitwy w otwartym polu.
 
[[Plik:Brandt-Lisowczycy, Strzelanie z łuku.jpg|thumb|240px|[[Lisowczycy]] ćwiczący strzelanie z łuku]]
Armia królewska ruszyła ostatecznie na [[Grudziądz]], gdzie połączyła się z siłami prowadzonymi przez [[Wojewodowie chełmińscy|wojewodę chełmińskiego]] [[Melchior Wejher|Melchiora Weyhera]]. Połączone wojska koronne podjęły próbę odzyskania strat i w sile 12 tys. żołnierzy rozpoczęły we wrześniu oblężenie Gniewu, którego broniła słaba załoga szwedzka. Twierdza ta osłaniała ważną przeprawę na Wiśle. Jednocześnie pod Gdańsk i Puck posłano pułk lisowczyków dowodzony przez pułkownika Mikołaja Moczarskiego z zadaniem rozpoznania sił i zamiarów nieprzyjacielskich. Szykujący się do ataku na Gdańsk Gustaw Adolf po otrzymaniu posiłków zwiększył swą armię do 22 tys. żołnierzy. Dowiedziawszy się o nadejściu armii koronnej natychmiast ruszył w kierunku Gniewu z siłami liczącymi 1700 jazdy, 8150 piechoty i 74 działa. Do pierwszych starć doszło 22 września, ale dopiero 1 października stoczył nierozstrzygniętą bitwę z ponad 11-tysięczną armią Zygmunta III [[bitwaBitwa pod Gniewem|pod Gniewem]].
 
Po bitwie [[Władcy Polski|król Polski]] ruszył do [[Czarlin]]a (5&nbsp;km na południowy zachód od Tczewa), gdzie okopał się. Zajęta teraz przez wojska polskie pozycja broniła Szwedom przejścia pod Rokitkami, gdzie prowadziła jedyna droga z Tczewa na Gdańsk. Przeprowadzenie nowych zaciągów zwiększyło liczbę muszkieterów i dragonów w armii polskiej, co znacząco zwiększyło jej siłę ognia. W tym czasie Gdańszczanie obsadzili wojskiem przeprawy na Wiśle i rozpoczęli od wschodu budowę brakujących fortyfikacji. Zatem po bitwie sytuacja strategiczna Szwedów pogorszyła się, gdyż wojska szwedzkie zablokowane zostały na Żuławach i w nadmorskiej strefie Prus Książęcych. Polacy natomiast mieli pełną swobodę manewru. Niezwykle trudna była sytuacja szwedzkiej załogi Pucka, która odcięta od reszty swych sił mogła liczyć jedynie na dowóz posiłków i zaopatrzenia po burzliwym Bałtyku. Praktycznie do kwietnia Szwedzi byli odcięci od kraju, gdyż wzburzony Bałtyk nie pozwalał na swobodny dowóz wojska, żywności, amunicji i sprzętu. Widząc, że w tym roku nie ma szans na zdobycie Gdańska, Gustaw Adolf zostawił dowództwo nad siłami szwedzkimi w Prusach kanclerzowi Axelowi Oxenstiernie, a sam udał się do Szwecji by organizować nową armię.
Linia 53:
Gdy w połowie czerwca wygasł rozejm szwedzko-litewski na nowo wybuchły walki w Inflantach, gdzie nad wojskami radziwiłłowskimi dowództwo objął wojewoda smoleński [[Aleksander Korwin Gosiewski]]. Wykorzystał on osłabienie wojsk szwedzkich, z których większość walczyła w Prusach i na Pomorzu i odniósł nad szwedzkimi oddziałami liczne zwycięstwa w polu. Zamierzał nawet stoczyć walkę z głównymi siłami Szwedów, stojącymi w [[Jełgawa|Mitawie]], jednak dowodzący nimi generał [[Jacob Pontusson De la Gardie|Jakub de la Gardie]] nie zamierzał ryzykować bitwy. Litwinom udało się jedynie w okolicach Mitawy wciągnąć znaczny oddział szwedzki w pułapkę, który rozbili zadając mu straty wielkości 130 żołnierzy. Gosiewskiemu udało się ponadto odzyskać kilka niewielkich zamków w Inflantach.
 
W związku z litewskimi sukcesami Szwedzi jesienią wzmocnili swoje siły na terenie Inflant i przystąpili do kontrofensywy. [[Bitwa pod Zelborkiem|Pod Zelborkiem]] Jakub de la Gardie omal nie pobił 30 września wojsk litewskich, którymi dowodził Gosiewski. Tylko osobista interwencja wojewody uratowała Litwinów przed porażką. Wkrótce potem pułkownik Samuel Pac zaatakował pod [[Kieś|Kiesią]] oddziały szwedzkie pułkownika [[Gustaw Horn|Gustawa Horna]], ale został odparty. Wrześniowe niepowodzenia i ciągłe kłopoty z wypłatą zaległego żołdu sprawiły, że Litwini zaczęli myśleć o kolejnym rozejmie. Gdy toczyły się już rozmowy wojska szwedzkie 3 grudnia pobiły [[bitwaBitwa pod Kiesią (1626)|pod Kiesią]] dywizję Gosiewskiego, dzięki czemu odzyskały utracone wcześniej zameczki. Litwini zgodzili się teraz na rozejm zawarty 19 stycznia 1627 roku w Baldemojzie, który obowiązywać miał do 11 czerwca 1627 roku.
 
=== Działania w Prusach na przełomie 1626/1627 ===
Linia 59:
Koniecpolski, jak tylko przejął dowództwo, natychmiast postanowił wykorzystać wartość bojową i ruchliwość polskiej jazdy i zastosował taktykę, którą poznał walcząc z Tatarami. Szybkie zagony rzucone na szwedzkie linie komunikacyjne i bazy zaopatrzeniowe całkowicie zaskoczyły mało ruchliwe, bo złożone głównie z piechoty, wojska szwedzkie. Pierwsze zagony, które wysłano jeszcze podczas marszu do Czarlina, odebrały Szwedom liczne miejscowości oraz przerwały komunikację między [[Żuławy Wiślane|Żuławami]], [[Bałtyjsk|Piławą]] oraz [[Braniewo|Braniewem]]. Komunikacja między szwedzkimi garnizonami była odtąd bardzo utrudniona. Zagony kawaleryjskie wywarły duży efekt psychologiczny na nieprzyjacielu, który miał wrażenie, że przeciwnik jest znacznie liczniejszy niż to było w rzeczywistości. Oxenstierna, będąc przekonanym, że ma do czynienia z co najmniej 20-tysięczną armią polską słał do Gustawa Adolfa alarmujące listy. Śmiała taktyka sprawiła, że zdezorientowani Szwedzi całkowicie oddali inicjatywę i pozamykali się w twierdzach. Korzystając z okresu spokoju Koniecpolski udał się na sejm do [[Toruń|Torunia]] zdając dowództwo w ręce pułkownika [[Mikołaj Potocki (hetman)|Mikołaja Potockiego]].
 
[[Plik:Mikołaj Potocki.PNG|thumb|240px|[[Mikołaj Potocki (hetman)|Mikołajowi Potockiemu]] brakowało jeszcze 10 lat do nominacji na stanowisko [[hetmanHetman polny koronny|hetmana polnego koronnego]]]]
Obrady trwające od 10 listopada do 29 listopada zakończyły się uchwaleniem w Koronie i na Litwie łącznych podatków w wysokości 2.2 milionów [[złoty]]ch. Przyszłość miała wkrótce pokazać, jak bardzo posłowie nie docienili kosztów prowadzenia wojny na Pomorzu. Sytuacja materialna wojsk koronnych zimą 1626/1627 uległa pogorszeniu.
 
Linia 68:
== Niepowodzenia Szwedów w 1627 roku ==
=== Zwycięstwo pod Hamersztynem ===
[[Plik:Axel Oxenstierna2.jpg|thumb|240px|Kanclerz Szwecji [[Axel Oxenstierna]], autor planu podwójnego uderzenia na Pomorze Gdańskie, udaremnionego przez Koniecpolskiego [[bitwaBitwa pod Czarnem|pod Czarnem]]]]
Z nadejściem wiosny ruszyły się lody na Wiśle, dzięki czemu spławiono dla polskiego wojska duże transporty z prowiantem. Polepszenie sytuacji żywnościowej umożliwiło Koniecpolskiemu podjęcie energiczniejszych działań. Dzięki współdziałaniu z polską flotą wojenną wojska koronne zdobyły od dawna blokowany Puck 2 kwietnia 1627 roku.
 
Dwa tygodnie później maszerująca z Meklemburgii grupa szwedzkich wojsk zaciężnych prowadzona przez pułkowników Streiffa i Teufla została otoczona [[bitwaBitwa pod Czarnem|pod Czarnem]] i zmuszona do kapitulacji, którą podpisano 18 kwietnia. Przy tej okazji siły polskie wzrosły o ponad tysiąc żołnierzy, gdyż na polską służbę przeszło 800 piechoty i 500 rajtarii. Odniesiony sukces miał duże znaczenie polityczne, gdyż pod jego wrażeniem elektor brandenburski stanął teraz po stronie Polski, a Litwa wznowiła operacje wojskowe na terenie Inflant.
 
Po kapitulacji pod Czarnem wojska koronne ruszyły na Człuchów i Chojnice, by bronić linii Wisły przed siłami Oxenstierny. W tym momencie cały obszar leżący na zachód od Wisły był już całkowicie wolny od wojsk szwedzkich. Gdy Gustaw Adolf wylądował 18 maja w Piławie z nowymi oddziałami, zdał sobie sprawę, że nie może liczyć na szybkie zwycięstwo nad Rzecząpospolitą.
Linia 80:
 
=== Problemy gospodarcze i operacje na morzu ===
Sytuacja finansowa państwa coraz bardziej się pogarszała. Główną przyczyną było miejsce prowadzenia działań wojennych, które miało szczególne znaczenie dla polskiego handlu zagranicznego. Obroty Gdańska spadły radykalnie – doszło nawet do takiej sytuacji, że wiosną 1627 roku [[szkutaSzkuta|szkuty]] ze zbożem utknęły pod [[Grudziądz]]em z obawy przed wpadnięciem w szwedzkie ręce. Zahamowanie handlu gdańskiego było ciosem nie tylko dla miasta, ale dla całego państwa, którego znaczna część handlu zagranicznego przechodziła przez to potężne miasto. Wstrzymanie handlu gdańskiego miało swoje poważne konsekwencje dla całej Europy, gdyż spowodowało znaczący wzrost cen żywności i towarów leśnych w [[Anglia|Anglii]], [[Francja|Francji]], [[Holandia|Holandii]] i innych krajach zachodnioeuropejskich. Odtąd kraje te zainteresowane były przywróceniem pokoju nad [[Morze Bałtyckie|Bałtykiem]].
 
Wiosenne działania niewielkiej floty polskiej charakteryzował stosunkowo duży rozmach. Polskie okręty nie tylko pomogły przy odzyskaniu Pucka, ale także porywały szwedzkie statki handlowe oraz próbowały zablokować port w znajdującej się w szwedzkich rękach [[Ryga|Rydze]]. Gdy jednak 17 maja pojawiła się koło polskich wybrzeży potężna szwedzka eskadra, a następnego dnia druga jeszcze silniejsza, polskie okręty na powrót musiały schronić się w Gdańsku. Koło [[Łeba|Łeby]] doszło nawet do starcia, w którym trzy polskie okręty wojenne i uzbrojona szkuta uderzyły na szwedzkie okręty i po zaciętym boju przebiły się do Gdańska, dając dowód wysokiego poziomu wyszkolenia polskich marynarzy.
Linia 104:
 
 
Podczas gdy armia szwedzka walczyła na Pomorzu, port w Gdańsku blokowała silna eskadra szwedzkiej floty wojennej. Wraz z nadejściem jesieni większość szwedzkich okrętów odpłynęła do portów macierzystych, a na redzie portu gdańskiego zostało tylko 6 okrętów dowodzonych przez wiceadmirała [[Nils Göransson Stiernsköld|Nilsa Stiernskölda]]. Otrzymał on zadanie utrzymania blokady do grudnia. Szwedzi byli tak pewni swego panowania na morzu, że samo pojawienie się polskiej eskadry wywołało zaskoczenie. Jeszcze bardziej zostali zaskoczeni, gdy dowodzący polską flotą [[Arend Dickmann]] wydał rozkaz do ataku. Tym sposobem dość pomyślny dla wojsk Rzeczypospolitej rok 1627 uwieńczyło słynne zwycięstwo floty polskiej [[bitwaBitwa pod Oliwą|pod Oliwą]] (28 listopada), które zdjęło blokadę portu gdańskiego.
 
Blokowanie polskich portów przez szwedzkie okręty było dotkliwym ciosem dla polskiego eksportu – na przykład do Gdańska w 1625 roku przybyło aż 1097 statków, podczas gdy w roku 1627 – tylko 150. Redukcja handlu z Europą Zachodnią doprowadziła wkrótce do znacznej obniżki cen znajdującego się w nadmiarze zboża oraz do dużego wzrostu cen towarów importowanych. Do tego pobierający wysokie cło od przybywających do Polski statków Szwedzi obracali zdobyte stąd finanse na potrzeby wojenne. Tak więc szwedzka blokada przynosiła Szwedom dwie korzyści naraz – z jednej strony osłabiała polską gospodarkę, zmniejszając możliwości podatkowe Rzeczypospolitej, a z drugiej strony zasilała uzyskiwanym cłem skarb szwedzki.
Linia 135:
Z powodu zimy walki na przełomie lat 1628 i 1629 niemal całkowicie zamarły. Armia koronna w większości rozproszyła się po kwaterach zimowych i tylko nieliczne oddziały blokowały [[Brodnica|Brodnicę]]. Siły koronne (nie licząc [[Gdańsk]]a) liczyły na początku roku 9 tys. żołnierzy, z czego 3 tys. przypadało na załogi miast i tylko 6 tys. można było od razu użyć do działań w polu.
 
Sytuacja blokowanej Brodnicy była coraz trudniejsza, gdyż kończące się zapasy żywności przy braku możliwości zdobycia zaopatrzenia groziły głodem i w konsekwencji kapitulacją szwedzkiej załogi. Dowodzący pod nieobecność [[Gustaw II Adolf|Gustawa Adolfa]] wojskami szwedzkimi w Prusach [[Axel Oxenstierna]] postanowił usunąć blokadę Brodnicy. Nakazał koncentrację wojsk szwedzkich w [[Miłomłyn]]ie, która ostatecznie zakończyła się 6 lutego. Nad zgromadzoną armią liczącą 6,2 tys. żołnierzy i 8 dział dowództwo objął [[marszałekMarszałek polny|feldmarszałek]] [[Herman Wrangel]]. Celem tej armii było wykonanie marszu na [[Lubawa|Lubawę]] i [[Lidzbark|Lidzbark Welski]], rozbicie polskich wojsk blokujących Brodnicę i dostarczenie żywności głodującej załodze Brodnicy. Armia ta ruszyła natychmiast zabierając ze sobą 300 wozów z żywnością. By odwrócić uwagę dowództwa polskiego od głównego kierunku uderzenia, wysłano z okolic [[Tczew]]a na [[Starogard Gdański]] i [[Skarszewy]] 2 tys. rajtarii pod wodzą pułkownika [[Erik Soop|Erika Soopa]].
 
[[Plik:Stanisław Rewera Potocki.JPG|thumb|240px|[[Stanisław Rewera Potocki|Stanisław „Rewera” Potocki]] przegrał [[bitwaBitwa pod Górznem|bitwę pod Górznem]]]]
Gdy wieść o ruchach nieprzyjacielskich dotarła do [[Stanisław Rewera Potocki|Potockiego]], wysłał on [[Piotr Czarniecki|Piotra Czarnieckiego]] z silnym podjazdem złożonym z kilku chorągwi. Maszerującą armię Wrangla Czarniecki odkrył pod Lubawą i natychmiast zawiadomił o tym Potockiego. Ten sądził, że Szwedzi pójdą na Brodnicę najkrótszą trasą, czyli przez [[Nowe Miasto Lubawskie]] i z tego powodu postanowił bronić przepraw na [[Brynica (dopływ Drwęcy)|Brynicy]] w okolicach [[Górzno|Górzna]] (ok. 20&nbsp;km od Brodnicy). Gdy Wrangel dowiedział się o tym, nie chciał dopuścić, by wojska koronne zdołały się zebrać i okopać, więc 11 lutego podjął decyzję o marszu pod Górzno. Ze względu na szybki pochód armii szwedzkiej Potocki zdołał zebrać jedynie 4 tys.-5 tys. żołnierzy. Następnego dnia doszło do [[Bitwa pod Górznem|bitwy pod Górznem]], która zakończyła się dotkliwą klęską wojsk polskich i oczywiście likwidacją blokady Brodnicy. Ciężkie straty bardzo dotkliwie odczuła i tak nieliczna armia koronna. Odparcie szwedzkiego ataku na Toruń przez [[Gerard Denhoff (syn)|Gerarda Denhoffa]] niewiele zmieniło w trudnej sytuacji wojsk polskich na Pomorzu. Szwedzi wycofali się do [[Kisielice|Kisielic]] i wkrótce obie strony zawarły rozejm obowiązujący do 1 czerwca 1629 roku.
 
=== Pomoc cesarska ===
Jedynym pozytywnym skutkiem przegranej bitwy było wrażenie, jakie porażka wywarła na posłach obradujących w Warszawie. W efekcie uchwalono bardzo wysokie podatki na wojsko (z samej Korony ponad 2 mln złotych), co pozwoliło na formowanie nowych jednostek wojskowych, szczególnie tak potrzebnej piechoty. Dzięki temu przed wznowieniem walk armia polska na froncie pruskim osiągnęła etatowy stan 18 tys. żołnierzy (rzeczywista liczebność wojska zawsze była niższa od etatowego). Ponadto przybyła pomoc cesarska – na początku czerwca 5 tys. żołnierzy dowodzonych przez feldmarszałka [[Jan Jerzy Arnheim|Jana Jerzego Arnheima]] przekroczyło granicę Polski i przedefilowało przed komisarzami króla [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III]] pod [[Czarne]]m. Oddziały te, obdarte, wygłodzone i niezdyscyplinowane, wywarły nie najlepsze wrażenie na obserwatorach. Szczególnie oburzające było zachowanie wojsk Arnheima, które poczynały sobie w Polsce jakby były w kraju nieprzyjacielskim. Wynikało to z tego, że żołnierze ci przyzwyczajeni byli do życia kosztem ludności cywilnej podczas toczonej w Niemczech [[wojnaWojna trzydziestoletnia|wojny trzydziestoletniej]]. Niebawem ich siła wzrosła do 10 tys. żołnierzy – cesarz [[Ferdynand II Habsburg|Ferdynand II]] chętnie pomagał Polsce, licząc na to, że w ten sposób powstrzyma Szwedów od wkroczenia do Niemiec.
 
=== Klęska Gustawa Adolfa pod Trzcianą ===
Linia 147:
Dowiedziawszy się o sporach [[Austria]]ków z Polakami [[Gustaw II Adolf|Gustaw Adolf]] postanowił rozbić wojska cesarskie przed ich połączeniem się z siłami [[Stanisław Koniecpolski|Koniecpolskiego]]. Miał przy tym nadzieję, że Koniecpolski nie przyjdzie im z pomocą. Król szwedzki wyruszył 16 czerwca z [[Malbork]]a prowadząc ze sobą 9 tys. żołnierzy (5 tys. piechoty i 4 tys. rajtarii). Wojska szwedzkie maszerowały na [[Grudziądz]], jednak na wieść o tym, że Austriacy połączyli się już z Polakami, rozpoczęły odwrót, nie chcąc walczyć z silniejszym liczebnie przeciwnikiem. Koniecpolski po połączeniu się z Arnheimem podjął decyzję, by jeszcze przed żniwami uderzyć na Żuławy w celu opanowania głównej bazy zaopatrzeniowej armii szwedzkiej w Prusach.
 
Cofający się w kierunku Malborka Szwedzi maszerowali w dwóch kolumnach – piechota bliżej Wisły, a równoległą trasą osłaniająca ją jazda. Koniecpolski wykorzystał to i 25 czerwca zaatakował [[bitwaBitwa pod Trzcianą|pod Trzcianą]] jazdę szwedzką, zadając jej klęskę. W tym czasie, gdy szwedzka jazda stawiała opór polskiej i austriackiej kawalerii, piechota szwedzka zdołała ujść do [[Sztum]]u.
 
=== Ostatnie operacje wojskowe ===
Linia 161:
 
[[Plik:Joseph Heintz d. Ä. 003.jpg|thumb|240px|Wbrew pragnieniom [[Władcy Niemiec|cesarza]] [[Ferdynand II Habsburg|Ferdynanda II]] Szwedzi nie zostali w Polsce]]
Po długich rokowaniach 6 września 1629 roku zawarty został w końcu w [[Stary Targ|Starym Targu]] rozejm, mający obowiązywać przez 6 lat. W szwedzkich rękach pozostały [[Tolkmicko]], [[Elbląg]], [[Braniewo]], [[Bałtyjsk|Piława]] i [[Kłajpeda]]. Odgrywający podczas toczącej się wojny dwuznaczną rolę [[władcyWładcy Brandenburgii|elektor brandenburski]] [[Jerzy Wilhelm Hohenzollern|Jerzy Wilhelm]] (który przepuścił przez swoje terytorium wojska szwedzkie idące na Pomorze) otrzymał w sekwestr na podstawie traktatu rozejmowego [[Sztum]], [[Głowa Gdańska|Głowę]] i [[Malbork]] (elektor zobowiązał się wydać te miasta i okoliczne tereny Szwedom, gdyby po upłynięciu terminu rozejmu nie doszło do trwałego pokoju). W [[Inflanty|Inflantach]] zachowany został dotychczasowy stan posiadania. Za pomoc austriacką Rzeczpospolita musiała zapłacić pół miliona złotych. Wkrótce po zawarciu rozejmu niektóre oddziały koronne za wiedzą króla [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III]] pomaszerowały do [[Niemcy|Niemiec]], by wspierać stronę katolicką.
 
Poważnym sukcesem Szwecji było uzyskanie prawa do pobierania cła z polskiego handlu morskiego w wysokości 3,5% wartości przewożonych towarów. Uzyskane stąd finanse w większości użyte zostały na wojnę w Niemczech. Dopiero tam zreformowana szwedzka armia zademonstrowała swą wartość całej Europie, uzyskując opinię najlepszej armii świata i wynosząc Szwecję do rangi potężnego mocarstwa. Sukcesy szwedzkie w Niemczech wyjaśniły także, dlaczego potężna jeszcze wtedy Rzeczpospolita miała takie trudności z pokonaniem wojsk Gustawa Adolfa.
Linia 169:
=== [[Rozejm w Sztumskiej Wsi]] ===
[[Plik:Rubens Prince Władysław Vasa.jpg|thumb|240px|Nowy władca [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]] [[Władysław IV Waza]] wbrew własnym chęciom podpisał kolejny rozejm ze Szwecją]]
Sześcioletni rozejm zakończył się już po śmierci [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III]]. [[I Rzeczpospolita|Rzeczpospolita]] i jej armia z nawiązką odzyskały utracony w Altmarku prestiż dzięki imponującym zwycięstwom nad dwoma wielkimi mocarstwami – Rosją i Turcją. Tymczasem Szwecja, trzy lata po śmierci [[Gustaw II Adolf|Gustawa Adolfa]], mająca świeżo w pamięci straszliwą klęskę [[I bitwa pod Nördlingen|pod Nördlingen]], znajdowała się w kryzysowym momencie i za wszelką cenę gotowa był uniknąć kolejnego konfliktu. Nowy władca Rzeczypospolitej, rozochocony swym imponującym zwycięstwem nad armią rosyjską [[wojnaWojna polsko-rosyjska (1632–1634)|pod Smoleńskiem]] pragnął ugruntować swą wojenną sławę, toteż wcale nie życzył sobie jakiegokolwiek porozumienia. Jednak nie od niego zależał dalszy rozwój wypadków, lecz od postawy Sejmu, a społeczeństwo było już zdecydowanie zmęczone ciągłymi wojnami toczonymi przez Rzeczpospolitą w XVII wieku. Tak więc tylko [[Władysław IV Waza|Władysław IV]] dążył do wojny – szlachta, magnateria oraz Gdańsk pragnęły pokoju.
 
Mocnym atutem polskich posłów w prowadzonych ze Szwedami negocjacjach pokojowych była skoncentrowana latem na [[Pomorze Gdańskie|Pomorzu]] armia [[Korona Królestwa Polskiego|koronna]] w sile 21 tys. żołnierzy. Ostatecznie 12 września 1635 król [[Władysław IV Waza]] zmuszony został do zawarcia w [[Sztumska Wieś (wieś w województwie pomorskim)|Sztumskiej Wsi]] kolejnego rozejmu ze Szwecją, tym razem na okres 26 lat. Na mocy zawartego układu Szwedzi mieli opuścić wszystkie twierdze na Pomorzu i w [[Prusy Książęce|Prusach Książęcych]] oraz zaprzestać pobierania cła z portów polskich. W [[Inflanty|Inflantach]] obie strony pozostały przy swoim stanie posiadania, ale Szwedzi mieli w zajmowanej przez siebie części umożliwić katolikom swobody wyznaniowe. Ponadto [[Wielkie Księstwo Litewskie|Litwa]] miała mieć pełną swobodę w handlu na rzece [[Dźwina|Dźwinie]]. Król Polski Władysław IV zawieszał na okres rozejmu swoje pretensje do szwedzkiej korony (czyli do momentu, w którym miał osiągnąć wiek 66 lat).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojna_polsko-szwedzka_(1626–1629)”