Barok: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
WP:SK+ToS+mSK, +wikisłownik
jccjc
Linia 9:
Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej. U jego podstaw leżało twórcze przekształcenie [[renesans]]owego [[klasycyzm]]u w dążeniu do uzyskania maksymalnego oddziaływania na odbiorcę<ref name="Hernas" />. Barok jest pojęciem bogatszym od [[Manieryzm (sztuka)|manieryzmu]], przede wszystkim dlatego, że konotuje nie tylko sam styl, ale jak dowodzą niektórzy badacze również procesy historyczne, spory filozoficzne i teologiczne oraz nastroje społeczne<ref name="curtius 277">{{cytuj książkę | autor=Ernst Robert Curtius | tytuł= Literatura europejska i łacińskie średniowiecze | rozdział=Manieryzm | rok=2009 | wydawca=Universitas | miejsce=Kraków | strony=277 | isbn=978-83-242-0982-8}}</ref>. Bogaty w zdobnictwo, pomysłowe rozwiązania i symbolikę styl architektoniczny, malarski i literacki baroku z założenia opierał się na [[Ignacy Loyola|ignacjańskiej]] zasadzie ''applicatio sensuum'', polegającej na wykorzystaniu ludzkiej zmysłowości i erotyki do przekazania treści religijnych (stąd figury świętych w ekstazie czy wyrazy oblubieńczych uczuć, skierowanych do Chrystusa)<ref name="ruch.literacki">{{Cytuj pismo | autor=Michał Gołębiowski | tytuł=Ciało uwielbione, ciało umęczone | czasopismo=Ruch Literacki | rok=2014 (LV) | doi=10.2478/ruch-2014-0031 | wydanie=325-326 | wolumin=4-5 | miesiąc=lipiec-październik | strony=532–535}}</ref>.
 
Wjjjvjvjvvcccbc nnnnvnvfjdkW epoce tej wykształciły się dwa zasadnicze nurty myślowe, które legły u podstaw oświecenia: [[Racjonalizm filozoficzny|racjonalizm]], który zakładał, że mądrość uzyskać można jedynie dzięki potędze [[rozum]]u, oraz [[empiryzm]], którego z kolei założeniem było poznawanie świata dzięki [[zmysł]]om i [[doświadczenie|doświadczeniudoś]]. W literaturze barokowej swoistymi nurtami stały się z jednej strony poezja libertyńska, tzw. nurt „światowych rozkoszy” ([[Jan Andrzej Morsztyn]]), z drugiej natomiast – poezja ascetyczna, mistyczna, religijna ([[Sebastian Grabowiecki]]). Centrum rozwoju<nowiki/>ju polskiej liryki barokowej była świadoma kontynuacja wzorów powziętych z [[Jan Kochanowski|Jana Kochanowskiego]], podjęta przez takich twórców jak [[Piotr Kochanowski (1566–1620)|Piotr Kochanowski]], [[Samuel Twardowski]], [[Wespazjan Kochowski]] i [[Wacław Potocki]]. Rozwijała się również poezja nowołacińska ([[Maciej Kazimierz Sarbiewski]]), a także moralistyka ([[Stanisław Herakliusz Lubomirski]], [[Andrzej Maksymilian Fredro]]).
 
== Wiadomości ogólne ==
Linia 15:
Termin „barok”, którego geneza jest wciąż niewyjaśniona, najprawdopodobniej pochodzi od portugalskiego ''barroco'', które oznacza [[perła|perłę]] o nieregularnym kształcie. W takim znaczeniu po raz pierwszy użył go przyrodnik [[Garcia de Orta]]. Istnieje także teoria, jakoby termin ten wywodził się z nazwy niepoprawnego [[sylogizm]]u, i wskazywał pierwotnie na dziwactwa formalne jako najbardziej charakterystyczną cechę sztuki barokowej.
 
Początkowo sporadycznie używana nazwa „barok” była terminem o charakterze pejoratywnym<ref name="Koch">Wilfried Koch, ''Style w architekturze'', Warszawa 1996, {{ISBN|83-7129-288-0}}, s. 236. Słowo używane w XVI w. we Włoszech w sensie pejoratywnym na określenie średniowiecznej scholastyki, później na określenie wszelkiego ''bezguścia''.</ref>. W XVIII wieku tak nazywano wszelkie odstępstwa od normy (m.in. nowych tendencji w rzeźbie [[Michał Anioł|Michała Anioła]] i [[Rafael Santi|Rafaela Santiego]]), jakie pojawiały się w sztuce XVI-XVII wieku. Myśl epoki [[Oświecenie (epoka)|oświecenia]], która jako pierwsza zbudowała mocny fundament ukształtowanej później [[krytyka literacka|krytyki literackiej]], nie uznawała działalności artystów barokowych za przejaw nowej epoki. Barok utożsamiany ze złym gustem i zacofaniem nie zasługiwał nawet na miano osobnego nurtu; rozpatrywano go jedynie jako przykład zepsuciazaca smaku w odniesieniu do renesansu. Opinia, którą wypracowała myśl oświeceniowa, utrwaliła się na długi czas, aż do końca XIX wieku, zwłaszcza w dziedzinie literatury. Przykładem może być dzieło [[Jacob Burckhardt|Jacoba Burckhardta]] ''Der Cicerone'' (1855), które wprost nazywa barok „zwyrodniałą formą renesansu”<ref name="Hernas" />.
 
Należne miejsce sztuce baroku przywróciły dopiero badania XX-wieczne<ref name="Hernas" />. Pionierami w pojmowaniu baroku jako osobnego, w pełni wartościowego stylu w dziejach kultury europejskiej byli dwaj niemieccy literaturoznawcy: [[Heinrich Wölfflin]] i [[Fritz Strich]]. Niedługo potem [[Benedetto Croce]] ustanowił barok autonomiczną epoką. W historii literatury polskiej do ok. lat 90. powszechnie stosowaną nazwą tej epoki była „literatura XVII wieku”<ref name="pelc morsztyn 6" />. [[Roman Pollak]] postulował, aby epokę nazwać mianem „seicentyzmu”.