Gabriel Narutowicz: Różnice pomiędzy wersjami

| quote = Gabriel Narutowicz

}}

'''Gabriel Narutowicz''' [[herb własny|herbu]] [[Narutowicz (herb szlachecki)|własnego]] (ur. {{Data|1865-03-29}} w [[Telsze|Telszach]]<ref name="Narutowicz-we-wspomnieniach-s7">{{Cytuj książkę | autor = Kazimierz Stembrowicz | tytuł = Gabriel Narutowicz we wspomnieniach współczesnych polityków | wydawca = Wydawn. Sejmowe | data = 1992 | strony = 7 | data dostępu = 18 marca 2016 | url = https://books.google.pl/books?id=Fy1pAAAAMAAJ&q=gabriel+narutowicz+29+marca+1865&dq=gabriel+narutowicz+29+marca+1865&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwjbxaGGmsrLAhVknHIKHfBUCwMQ6AEIGzAA}}</ref><ref name="encyklopedia.pwn.pl-Narutowicz">{{Cytuj stronę | url = http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Narutowicz-Gabriel;3945908.html | tytuł = Narutowicz Gabriel – Encyklopedia PWN | opublikowany = encyklopedia.pwn.pl | data dostępu = 2016-03-18}}</ref>, zm. [[16 grudnia]] [[1922]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – [[Polacy|polski]] inżynier hydrotechnik, elektryk, profesor [[Politechnika Federalna w Zurychu|Politechniki w Zurychu]], minister robót publicznych, minister spraw zagranicznych, pierwszy [[prezydent Rzeczypospolitej Polskiej]], [[wolnomularstwo|wolnomularz]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://culture.pl/pl/artykul/prawdziwe-oblicze-masonerii | tytuł = Prawdziwe oblicze masonerii | autor = Mikołaj Gliński | data = 2014-09-15 | opublikowany = Culture.pl | data dostępu = 2017-07-02}}</ref>. Zmarł w wyniku ran postrzałowych [[Zamach na Gabriela Narutowicza|zadanych mu przez zamachowca]] w czasie wizyty w [[Zachęta Narodowa Galeria Sztuki|galerii „Zachęta”]].

 

== Rodzina ==

Gabriel Narutowicz pochodził ze [[Żmudź|Żmudzi]], z tamtejszej [[szlachta|szlachty]] herbu własnego.

 

 

== Lata 1865–1920 ==

Ukończył [[gimnazjum w Lipawie]] na Łotwie, następnie podjął studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym [[Petersburski Uniwersytet Państwowy|Uniwersytetu w Petersburgu]], ale z powodu choroby został zmuszony do ich przerwania. Dużą część życia spędził w [[Szwajcaria|Szwajcarii]], gdzie w latach 1887–1891 studiował na Politechnice w [[Zurych]]u.

W czasie studiów pomagał Polakom, ściganym przez carat; związany był też z emigracyjną partią „Proletariat”. Uniemożliwiło mu to powrót do kraju, gdyż władze rosyjskie wydały nakaz jego aresztowania. Przyjął obywatelstwo szwajcarskie (1895), a po ukończeniu studiów pierwszą posadę otrzymał w biurze budowy kolei żelaznej w [[St. Gallen|Sankt Gallen]].

 

 

W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] brał udział w pracach [[Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce|Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce]], należał do stowarzyszenia [[La Pologne et la Guerre]] w [[Lozanna|Lozannie]] i stopniowo zbliżył się do koncepcji realizowanych przez [[Józef Piłsudski|Józefa Piłsudskiego]]. We wrześniu 1919 roku, na zaproszenie polskiego rządu, przybył do kraju, gdzie aktywnie zaangażował się w odbudowę odrodzonego po [[Rozbiory Polski|rozbiorach]] państwa polskiego.

 

== Lata 1920–1922 ==

23 czerwca 1920 objął tekę ministra robót publicznych w [[pierwszy rząd Władysława Grabskiego|rządzie Władysława Grabskiego]] i pozostał na tym stanowisku do 26 czerwca 1922 roku, pełniąc tę funkcję także w [[pierwszy rząd Wincentego Witosa|pierwszym rządzie Wincentego Witosa]], a także w [[pierwszy rząd Antoniego Ponikowskiego|pierwszym]] i [[drugi rząd Antoniego Ponikowskiego|drugim rządzie Antoniego Ponikowskiego]]. Jako minister robót publicznych wykorzystywał swoje bogate doświadczenia z pracy w Szwajcarii, m.in. badał bieg [[Wisła|Wisły]] na odcinku od Warszawy do Modlina i podejmował prace w sprawie jej regulacji oraz nadzorował prace nad budową hydroelektrowni w [[Porąbka (województwo śląskie)|Porąbce]] na [[Soła|Sole]].

 

 

== Wybór na prezydenta ==

[[Plik:AGAD Protokol z posiedzenia Zgromadzenia Narodowegos69.png|thumb|Protokół posiedzenia Zgromadzenia Narodowego z 11 grudnia 1922 roku powierzającego urząd Prezydenta Gabrielowi Narutowiczowi]]

Po przegranych wyborach parlamentarnych Gabriel Narutowicz dalej pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w rządzie Juliana Nowaka. Wysunięcie w grudniu jego kandydatury na prezydenta było dla niego dużym zaskoczeniem. Kandydowanie odradzał mu m.in. Józef Piłsudski. Początkowo zamierzał odmówić, jednak ostatecznie przyjął propozycję złożoną mu przez działaczy [[Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”|PSL „Wyzwolenie”]].

 

Pierwsza tura głosowania nie przyniosła rozstrzygnięcia. W kolejnej turze odpadł socjalistyczny kandydat [[Ignacy Daszyński]]<ref>Hr. Zamoyski 228 głosów, Wojciechowski 152, Narutowicz 151, Baudouin de Courtenay 10, Ignacy Daszyński 1.</ref>, ale również następne nie przyniosły rozwiązania. Jako kolejni odpadali: kandydat połączonych klubów mniejszości narodowych: [[Jan Niecisław Baudouin de Courtenay|Jan Baudouin de Courtenay]]<ref>5 głosów.</ref> i wreszcie [[Stanisław Wojciechowski]] (obstawiany jako pewny konkurent endeckiego kandydata)<ref>146 głosów.</ref>. W ostatniej turze, która musiała przynieść rozstrzygnięcie, głosowano zatem nad dwiema kandydaturami: [[Maurycy Zamoyski|Maurycego hr. Zamoyskiego]] i Gabriela Narutowicza.

 

 

O wyborze Gabriela Narutowicza przesądziły głosy [[lewica|lewicy]], [[mniejszość narodowa|mniejszości narodowych]] oraz PSL „Piast”, które wbrew oczekiwaniom w ostatniej turze głosowania poparło Narutowicza, zamiast Zamoyskiego<ref>{{Cytuj |autor = Paweł Brykczyński |tytuł = Gotowi na przemoc. Mord, antysemityzm i demokracja w międzywojennej Polsce |data = 2017 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Krytyki Politycznej |typ nośnika = Legimi |cytat = Według historyka Janusza Pajewskiego, [...] ogromna większość zgromadzonych oczekiwała zwycięstwa hrabiego Zamoyskiego. Ostatecznie jednak chłopi uznali, że nie mogą powierzyć swego losu „hrabiemu”, i po licznych manewrach oraz zakulisowych machinacjach wybór Zgromadzenia Narodowego padł na Gabriela Narutowicza, który uzyskał głosy lewicy, „Piasta” i mniejszości narodowych}}</ref>. W wyniku rozstrzygającego głosowania Gabriel Narutowicz otrzymał 289 głosów, a hr. Zamoyski – 227. Tym samym Narutowicz został pierwszym prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej.

 

== Prezydentura i zamach ==

[[Plik:Narutowicz death.jpg|thumb|Straż honorowa przy trumnie zamordowanego Gabriela Narutowicza]]

[[Plik:Grób Gabriela Narutowicza Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie.JPG|thumb|Grób Gabriela Narutowicza w podziemiach [[Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie|Bazyliki Archikatedralnej Św. Jana Chrzciciela]] w [[Warszawa|Warszawie]]]]

14 grudnia przybył uroczyście do [[Belweder w Warszawie|Belwederu]], gdzie odbył się akt przekazania mu władzy przez [[Naczelnik Państwa|Naczelnika Państwa]] J. Piłsudskiego. Piłsudski oczekiwał prezydenta w swoim gabinecie wraz z premierem [[Julian Nowak|Julianem Nowakiem]], marszałkiem Sejmu [[Maciej Rataj|Maciejem Ratajem]], marszałkiem Senatu [[Wojciech Trąmpczyński|Wojciechem Trąmpczyńskim]], kilkoma ministrami, kilkoma członkami Adiutantury Generalnej i Gabinetu Cywilnego. Naczelnik wygłosił następujące oświadczenie (pisownia oryginalna)<ref>J. Piłsudski ''Pisma zbiorowe'' t. V, Instytut Józefa Piłsudskiego, Warszawa 1937 str. 296.</ref>:

<blockquote>''„Naczelnik Państwa przywitał Prezydenta Rzeczypospolitej, zaznaczając, że przyjmuje go w szarej kurtce legionowej, w której przed czterema laty wszedł do Belwederu i w której pragnie go opuścić. Następnie Naczelnik Państwa oświadczył, że oprócz protokołu urzędowego, wymaganego przez ustawę, żądać będzie sporządzenia protokołu dodatkowego, zawierającego stwierdzenie jego kasy osobistej, stanu kasy i rachunkowości funduszów dyspozycyjnych i inwentarz ruchomości, stanowiących własność skarbu państwa.”''</blockquote>

Po podpisaniu protokołu o przejęciu władzy i odebraniu przez prezydenta defilady oddziałów wojskowych na dziedzińcu belwederskim, J. Piłsudski zaprosił go na śniadanie, podczas którego wygłosił toast (zamieszczony w Monitorze Polskim z 15 grudnia 1922 r.)<ref>J. Piłsudski ''Pisma zbiorowe'' t. V, Instytut Józefa Piłsudskiego, Warszawa 1937 str. 297.</ref>:

<blockquote>''„Panie Prezydencie Rzeczypospolitej!<br />Czuję się niezwykle szczęśliwym, że pierwszy w Polsce mam wysoki zaszczyt podejmowania w moim jeszcze domu i w otoczeniu mojej rodziny pierwszego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej.<br />Panie Prezydencie, jako jedyny oficer polski służby czynnej, który dotąd nigdy przed nikim nie stawał na baczność, staję oto na baczność przed Polską, którą Ty reprezentujesz, wznosząc toast: Pierwszy Prezydent Rzeczypospolitej niech żyje!.”''</blockquote>

* [http://jpilsudski.org/artykuly-ii-rzeczpospolita-dwudziestolecie-miedzywojnie/polityka-wewnetrzna-i-gospodarcza/item/1730-endecja-a-zabojstwo-prezydenta-gabriela-narutowicza Endecja a zabójstwo Prezydenta Gabriela Narutowicza]

* [http://lewicowo.pl/przemowienie-w-sprawie-zabojstwa-prezydenta-narutowicza/ Tomasz Nocznicki, ''Przemówienie w sprawie zabójstwa prezydenta Narutowicza'']

* [http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:SOR54AolfYYJ:www.ceo.org.pl/binary/file.action%3Fid%3D74949+Konstytucja+Rzeczypospolitej+Polskiej+z+17+marca+1921+roku&hl=pl&gl=pl&pid=bl&srcid=ADGEESg_hbBhdlbLjderPUWiuRZfELsFeG8BCaQJlYII5ewYZ7zhUnzvCXHrNY1TgNKviNH2W9ESKsm0x_Ernbi6cqtYIY2Ej7kuE8I4_S4YABkpwsACM0-z_XDx44ZlYpjfEEimHl-W&sig=AHIEtbRgJqsOmPtPDiD4thVzXdNO3V7EzA Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921]

* [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19220660596 Ustawa z 27 lipca 1922: Regulamin Zgromadzenia Narodowego dla wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej]