Ideologia języka standardowego: Różnice pomiędzy wersjami

* wagaprzypisywanie wagi [[prestiż (socjolingwistyka)|prestiżuprestiżowi]];

Istotną konsekwencją [[standaryzacja językowa|standaryzacji językowej]] jest wykształcenie się i ugruntowanie w społeczeństwie idei [[poprawność językowa|poprawności językowej]]. W kulturach języka standardowego panuje powszechne, zwykle niekwestionowane przekonanie, że pewne formy językowe są z gruntu poprawne, a inne -– [[błąd językowy|błędne]]. Ten obiegowy pogląd wyznawany jest przez znakomitą większość społeczeństwa, w tym również przez ludzi wykształconych. Osoby kultywujące ideę poprawności językowej z reguły nie są świadome jej motywacji ideologicznej – uznają ją zwykle za zdroworozsądkową koncepcję, znajdującą oparcie w faktach [[językoznawstwo|lingwistycznych]]. Językoznawcy stoją jednak na stanowisku, że kwestia dopuszczalności normatywnej różnych form ma charakter czysto arbitralny i nie jest umotywowana formalnym kształtem tych elementów językowych. James Milroy zaznacza, że rzekome argumenty lingwistyczne ku wyższości form uznawanych za standardowe są w rzeczywistości urabiane metodą post hoc, uznając, że sposób postrzegania różnych form językowych uzależniony jest właściwie uzależniony od czynników społecznych{{odn|Milroy|2001|s=535–539}}. Dla kultur języka standardowego charakterystyczne jest również niezauważanie umownego charakteru [[ortografia|norm ortograficznych]] i przeświadczenie, że ich postać jest uwarunkowana rozstrzygnięciami lingwistycznymi{{odn|Milroy|2007|s=134–135}}.

Chorwacki językoznawca [[Mate Kapović]] traktujeokreśla [[preskryptywizm (językoznawstwo)|preskryptywizm]] jako negatywne następstwo preskrypcji (kodyfikacji normatywnej), uznając ideologię języka standardowego za jego element konstytutywny. Definiuje on preskryptywizm jako praktykę, w której preskrypcję – polegającą na arbitralnym wyborze jednostek językowych i ich kodyfikacji dla celów praktycznych – usiłuje się przedstawić jako czynność naukową, próbując udowodnić wyższość sankcjonowanych elementów za pomocą argumentów lingwistycznych{{odn|Kapović|2013|s=391–400}}.

Jezykoznawcy teoretycy stoją przeważnie na stanowisku, że język stanowi własność jego rodzimych użytkowników, postrzegając go jako zjawisko kognitywne, kształtujące się w ludzkim umyśle. Ideologia języka standardowego nakazuje natomiast traktować język jako twór zarządzany przez autorytatywne gremia (zwykle bliżej nieokreślone), odgórnie ustalające zasady poprawnościowe i dyktujące je użytkownikom. W kulturach zdominowanych przez tę ideologię spotyka się przekonanie, że wiedza językowa przyswojona w sposób naturalny jest niedoskonała, a o nabywaniu faktycznej znajomości języka zaczyna się mówić dopiero na etapie formalnej edukacji. Skodyfikowana postać języka utożsamiana jest wówczas z nim samym, czemuprzez towarzyszyco rozumienie znajomościznajomość języka rozumie się jako umiejętnościzdolność operowania wzorcami języka standardowego, zewnętrznie narzucanymi zewnętrznie przez wydawnictwa normatywne ([[gramatyka normatywna|gramatyki]], [[słownik]]i itd.){{odn|Milroy|2007|s=135–136}}. Przy spojrzeniach tych pojawia się zwykle przeświadczenie o postępującej „degeneracji” języka i niskiej jakości praktyki mownej{{odn|Milroy|2007|s=138–139}}.

Przyjmuje się, że główny wpływ na status normatywny różnych form językowych ma ich poważanie społeczne. James Milroy jako przykład tego zjawiska podaje angielskie zdania „He was a man what didn’t believe nothing” i „He was a man who didn’t believe anything”, stwierdzając, że większość użytkowników angielszczyzny za lepsze uzna to drugie. Skodyfikowane konstrukcje gramatyczne cieszą się zatem większym [[prestiż (socjolingwistyka)|prestiżem socjolingwistycznym]] od innych, nieaprobowanych normatywnie. Milroy zauważa jednak, że prestiż nie jest wewnętrzną cechą danej formy lub odmiany językowej – decyduje o nim status socjoekonomiczny jej użytkowników. Przeciwieństwem prestiżu jest stygmatyzacja jezykowa, czyli niskie postrzeganie pewnych elementów językowych, zwykle dotyczące form preferowanych przez niższe klasy społeczne, z zasady dezaprobowanych w procesie edukacji. Jako przykład skrajnego efektu stygmatyzacji Milroy podaje popularne stwierdzenia, że native speakerzy „nie znają swojego własnego języka”{{odn|Milroy|2007|s=136–138}}.

Wykształceniu koncepcji języka standardowego i jejjego ogólnemu promowaniu towarzyszy zwykle dewaloryzacja innych, nieskodyfikowanych odmian językowych. Odmiany te określane są wówczas mianem niestandardowych, co w obiegowym rozumieniu jest utożsamiane z ich niepełnoprawnością lingwistyczną{{odn|Milroy|2007|s=137–138}}. Według Jamesa Milroya znamiona ideologii nosi samo dychotomiczne ujmowanie przez językoznawców stosunku między formami standardowymi a niestandardowymi, które wymaga przyjęcia mowy standardowej jako centralnej odmiany języka{{odn|Milroy|2001|s=534}}. Za ideologiczne uchodzi też konwencjonalne przeciwstawianie terminu „''dialekt'' niestandardowy” terminowi „''język'' standardowy”{{odn|Vogl|2012|s=15}}.