Wikipedia

Dolny Śląsk: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Kalamarnica (dyskusja | edycje)
9888 edycji
mNie podano opisu zmian
Julo (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
51 990 edycji
s.k., -nieaktualne szablony
Linia 1:
{{Inne znaczenia|krainy historycznej|[[Dolny Śląsk (prowincja)|prowincja pruska o tej samej nazwie]], [[Województwo dolnośląskie|województwo w Polsce]]}}
{{Kraina historyczna infobox
|nazwa_oryginalna = Dolny Śląsk
|nazwa_polska =
|nazwa_dopełniacz = województwa dolnośląskiego
|flaga_obraz =
|herb_obraz = POL województwo dolnośląskie COA.svg
|lokalizacja_obraz =
|państwa = {{państwo|POL}},<br />{{państwo|CZE}},<br />{{państwo|DEU}}
|stolica = [[Wrocław]]
|ważniejsze miasta = [[Legnica]], [[Głogów]], [[Świdnica]]
|commons = Category:Lower Silesia
}}
[[Plik:Sagan Scheibler452ps.jpg|mały|170px|[[Herb Piastów dolnośląskich|Herb wykorzystywany przez książąt żagańskich]] w połowie XV w.]]
Linia 17:
 
== Granice ==
[[Plik:Silesia 1217-1230.jpg|mały|{{Legenda|orange|Dolny Śląsk jako dzielnica [[Henryk I Brodaty|Henryka Brodatego]] w latach 1217-12301217–1230}}]]▼
{{Dopracować|sekcja|źródła=2010-11}}
▲[[Plik:Silesia 1217-1230.jpg|mały|{{Legenda|orange|Dolny Śląsk jako dzielnica [[Henryk I Brodaty|Henryka Brodatego]] w latach 1217-1230}}]]
Według tradycji [[historia|historycznej]] fragment Dolnego Śląska (południowa część [[Księstwo Nyskie|księstwa nyskiego]]) znajduje się w [[Czechy|Czechach]]<ref group="uwaga">Południowa część dawnego Księstwa Nyskiego – niemal cały powiat Jesenik oraz Heřmanovice (niem. ''Hermannstadt'') w powiecie Bruntal, a także Mnichov (niem. ''Einsiedel'') i Železná (niem. ''Buchbergsthal''), będące obecnie częścią gminy Vrbno pod Pradědem. W 1958 wskutek wymiany terytoriów Czechosłowacja uzyskała także skrawki Dolnego Śląska w okolicach miasta Pec pod Sněžkou i miejscowości Kořenov.</ref>. Teren ten pozostał po [[Wojny śląskie|wojnach śląskich]] w granicach [[Królestwo Czech|Korony Czeskiej]], będącej częścią [[Monarchia Habsburgów|Monarchii Habsburgów]]. W Polsce obecnie Dolny Śląsk wchodzi w skład województw [[województwo dolnośląskie|dolnośląskiego]], [[województwo lubuskie|lubuskiego]] i [[województwo opolskie|opolskiego]] (niewielkie skrawki również w [[województwo wielkopolskie|województwie wielkopolskim]]<ref group="uwaga">Przyłączone do Polski w wyniku decyzji traktatu wersalskiego, m.in. Bralin.</ref>).
 
Kraina ta związana jest ze [[Słowianie|słowiańskim]] plemieniem [[Ślężanie|Ślężan]], początkowo zgrupowanym w okolicach góry [[Ślęża|Ślęży]] (koło [[Wrocław]]ia), od których (prawdopodobnie) wywodzi się [[Pochodzenie nazwy Śląsk|nazwa Śląsk]], nie ma ona związku z germańskim plemieniem [[Silingowie|Silingów]], którzy być może zamieszkiwali Dolny Śląsk (lub jego okolice) do ok. II wieku [[Naszej ery|n.e.]]
 
Południową granicę polskiego Dolnego Śląska wyznaczają [[Dział wód|wododziałowe]] grzbiety [[Sudety|Sudetów]] na pograniczu polsko-[[Czechy|czeskim]], zachodnią granicę od 1945 stanowi [[Nysa Łużycka]]<ref name="Granice Śląska">R. Pysiewicz-Jędrusik, A. Pustelnik, B. Konopska, ''Granice Śląska'', Wrocław 1998, s. 35 i 38.</ref><ref group="uwaga">Wcześniej obszar pomiędzy rzekami Nysą Łużycką a [[Kwisa|Kwisą]], z miastami [[Zgorzelec]] i [[Lubań (województwo dolnośląskie)|Lubań]], zaliczany był do [[Łużyce Górne|Łużyc Górnych]].</ref><ref name="Granice Śląska">R. Pysiewicz-Jędrusik, A. Pustelnik, B. Konopska, ''Granice Śląska'', Wrocław 1998, s. 35, 38.</ref>, północną [[pradolina]] [[Barycz (rzeka)|Baryczy]] i południowe rubieże [[Wielkopolska|Wielkopolski]] ([[Poznańskie]]go i [[Kaliskie]]go). Granicę wschodnią stanowiła kiedyś leśna [[Przesieka Śląska|przesieka]], {{fakt|jednak obecnie biegnie ona wzdłuż doliny dolnej [[Nysa Kłodzka|Nysy Kłodzkiej]], doliny [[Stobrawa (rzeka)|Stobrawy]] przez [[Namysłów]] i [[Syców]] do [[Wzgórza Trzebnickie|Wzgórz Trzebnickich]] i źródeł [[Barycz (rzeka)|Baryczy]].|data=2011-01}}
 
Część dawnej [[Królestwo Prus|pruskiej]] [[Śląsk (prowincja)|prowincji Śląsk]] (''Provinz Schlesien''), która leży obecnie na terytorium [[Niemcy|Niemiec]] (części obecnego [[powiat Görlitz|powiatu Görlitz]], do 1 stycznia 2008 roku [[Niederschlesischer Oberlausitzkreis|dolnośląski powiat górnołużycki]]) często zalicza się również do Dolnego Śląska pomimo, iż historycznie należał do [[Łużyce|Łużyc]]. Obszar ten włączono w czasie reformy administracyjnej Prus w 1815 do śląskiej jednostki administracyjnej<ref>''Dolny Śląsk. Monografia historyczna'', pod red. W. Wrzesińskiego, Wrocław 2006, s. 392.</ref><ref group="uwaga">Była to forma odwetu na [[Saksonia|Saksonii]], w skład której wcześniej wchodziły Łużyce, za współdziałanie z [[Napoleon Bonaparte|Napoleonem]] podczas jego wcześniejszej zwycięskiej kampanii przeciw Prusom w latach 1806-18071806–1807.</ref><ref>''Dolny Śląsk. Monografia historyczna'', pod red. W. Wrzesińskiego, Wrocław 2006, s. 392.</ref>.
 
Niezależnie od historycznych granic tej krainy, obecnie pojęcie Dolny Śląsk bywa utożsamiane z województwem dolnośląskim zarówno potocznie, jak i w opracowaniach naukowych, np. socjologicznych czy technologicznych<ref name="KLP">{{cytuj książkę|autor=Jacek Kurzępa, Alicja Lisowska, Agnieszka Pierzchalska|tytuł=Prostytucja „nieletnich” w perspektywie Dolnoślązaków : Raport z badań| url=http://www.dops.wroc.pl/publikacje/prostytucja.pdf|wydawca=Falochron| miejsce=Wrocław |data=2008|isbn=978-83-60425-33-6| url=http://www.dops.wroc.pl/publikacje/prostytucja.pdf}}</ref><ref>{{cytuj książkę|tytuł=Innowacyjność wyróżnikiem Dolnego Sląska? |url=http://www.innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/122_DCSR-Innowacyjnosc2.pdf|inni=Anita Kucharska (red.)|wydawca=Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych|miejsce=Wrocław|data=2006|seria=Prace naukowe. Seria – Konferencje|isbn=83-921216-0-0|inni=Anita Kucharska (red.)|tom=2|url=http://www.innowacje.dolnyslask.pl/zalaczniki/122_DCSR-Innowacyjnosc2.pdf}}</ref><ref>{{cytuj pismo|autor=Tomasz Berbeka|tytuł=Przemiany obszarowe gospodarstw indywidualnych na terenach górskich i górzystych Dolnego Śląska|url=http://www.kzzg.pan.pl/images/stories/zeszyt_55/07_t_berbeka_przemiany_obszarowe.pdf|czasopismo=Problemy zagospodarowania ziem górskich|wydawca=PAN, Komitet Zagospodarowania Ziem Górskich| wolumin=55| strony=69–76| issn=0137-5423|język=pl |data=2008|url=http://www.kzzg.pan.pl/images/stories/zeszyt_55/07_t_berbeka_przemiany_obszarowe.pdf}}</ref>, co z jednej strony oznacza włączanie fragmentów Łużyc, czy Ziemi Kłodzkiej, a z drugiej wyłączanie fragmentów historycznego Dolnego Śląska leżących w innych jednostkach administracyjnych.
 
== Historia ==
{{osobny artykuł|Historia Śląska|Herb Piastów dolnośląskich}}
 
{{Dopracować|sekcja|więcej przypisów=2010-11}}
=== [[Plejstocen]] ([[epoka lodowa]]) ===
W późnym plejstocenie na terenie Dolnego Śląska (na obecnym terenie Wrocławia) występował [[neandertalczyk]]<ref> Skrzypek G., Wiśniewski A., Grierson P.F., 2011: How cold was it for Neanderthals moving to Central Europe during warm phases of the last glaciation?. Quaternary Science Reviews, 30: 481- 487.</ref><ref>Komunikat na stronie Uniw. Wrocławskiego: [http://web.archive.org/web/20161226150053/http://uni.wroc.pl/wiadomo%C5%9Bci/publikacje/czy-neandertalczyk-bardzo-marz%C5%82-na-dolnym-%C5%9Bl%C4%85sku Czy neandertalczyk bardzo marzł na Dolnym Śląsku?]</ref>. U schyłku epoki lodowej na dzisiejszej [[Nizina Śląska|Nizinie Śląskiej]], zarastającej z wolna początkowo [[Iglaste|szpilkowym]], a później mieszanym lasem – pojawił się pierwszy [[człowiek rozumny]].
 
=== Paleolit ===
Linia 39 ⟶ 38:
 
=== Mezolit ===
W [[Mezolit|mezolicie]] (7000-40007000–4000 lat p.n.e.) z południa napływały koczownicze ludy [[Kultura tardenuaska|kultury tardenuaskiej]]. Najstarsze szczątki ludzkie tych ludów, datowane na ok. 4000 lat p.n.e. odkryto w grobie szkieletowym w [[Tyniec nad Ślęzą|Tyńcu nad Ślęzą]].
 
=== Neolit ===
W [[neolit|neolicie]] (4000-17004000–1700 p.n.e.) rozpoczął się proces przechodzenia na osiadły tryb życia. Powstały pierwsze osady o charakterze wiejskim, zapoczątkowano hodowlę zwierząt i prymitywną uprawę [[rolnictwo|roli]]. W tym też okresie datują się początki [[górnictwo|górnictwa]], [[garncarstwo|garncarstwa]], [[tkactwo|tkactwa]] i gładzenia narzędzi krzemiennych. W okolicach [[Ślęża|Ślęży]] powstały kamieniołomy [[serpentynit]]u, z którego wyrabiano znane na Śląsku toporki, a w pobliżu [[Jordanów Śląski|Jordanowa Śląskiego]] wydobywano [[nefryt]] na rozmaite narzędzia gładzone. Plemiona, należące do kręgu kultury wstęgowej (nazwa od sposobu zdobienia [[Ceramika|ceramiki]]) zróżnicowały się stopniowo na ludy kultury ceramiki wstęgowej rytej, kultury ceramiki wstęgowej kłutej, kultury jordanowskiej (bogate stanowisko znalezione w pobliżu tej miejscowości) i kultury ceramiki promienistej. Na [[Śląsk]] docierały też wpływy ośrodków ościennych: prawdopodobnie z [[Półwysep Jutlandzki|Jutlandii]] – kultura pucharów lejkowatych, ze środkowych [[Niemcy|Niemiec]] – kultura amfor kulistych i inne. W późnym neolicie wykształciła się kultura ceramiki sznurowej, której regionalna odmiana nazwana została kulturą marszowicką (od miejscowości [[Marszowice (województwo dolnośląskie)|Marszowice]]).
 
=== Epoka brązu ===
W pierwszym [[Epoka brązu|okresie brązu]] (1700-15001700–1500 p.n.e.) ewolucja istniejących kultur doprowadziła do wykształcenia się [[Kultura unietycka|kultury unietyckiej]], z której w drugim okresie brązu (1500-12001500–1200 p.n.e.) wyrosła [[kultura przedłużycka]], a wraz z nią na [[Śląsk]] dotarły wpływy [[Kultura trzciniecka|kultury trzcinieckiej]]. W następnych okresach, od około 750 lat przed naszą erą wykształciła się [[kultura łużycka]], obejmująca prawie całą [[Europa Środkowa|Europę Środkową]]. W obecnym stanie wiedzy nie da się jednoznacznie stwierdzić przynależności etnicznej ludów kultury łużyckiej.
 
=== Epoka żelaza ===
[[Plik:Poland mount Sleza - ancient cult figure.jpg|mały|Posążek kultowy ([[Niedźwiedź (posąg)|Niedźwiedź]]) na szczycie [[Ślęża|Ślęży]]]]
W [[Okres halsztacki|okresie halsztackim]] [[Epoka żelaza|epoki żelaza]] (750-400750–400 p.n.e.) Śląsk nadal zamieszkiwały [[plemię|plemiona]] rolnicze [[kultura łużycka|kultury łużyckiej]], która osiągnęła znaczny rozwój i silnie oddziaływała na pozostałe organizacje plemienne. Wówczas [[Ślęża]] stała się obiektem kultu religijnego, prawdopodobnie [[Słońce|Słońca]] i innych sił przyrody. Około 500 roku przed naszą erą na Śląsk najechały znad [[Morze Czarne|Morza Czarnego]] wojownicze plemiona [[Scytowie|Scytów]].
 
W [[okres lateński|okresie lateńskim]] (400 r. p.n.e. do początków n.e.) od południa, przez [[Przełęcz Międzyleska|Przełęcz Międzyleską]] na Śląsk przedostały się plemiona [[Celtowie|celtyckie]], reprezentujące wyższy poziom organizacji i techniki produkcji ([[koło garncarskie]], [[żarna|żarno]] rotacyjne, [[radło]] z żelaznymi lemieszami), które szybko [[Asymilacja kulturowa|zasymilowały]] się z licznymi plemionami kultury łużyckiej, a Ślęża stała się głównym ośrodkiem celtyckiego kultu Słońca.
Linia 62 ⟶ 61:
* 1740–1742 – [[Wojny śląskie|I wojna śląska]].
* 1740 – [[Władcy Prus|Król pruski]] [[Fryderyk II Wielki]] zajmuje większość ziem [[Śląsk]]a, poza księstwami cieszyńskim, opawskim, [[Karniów|karniowskim]] i częścią nyskiego.
* 1741, 10 czerwca -– Zwycięstwo Prus nad Austrią w [[Bitwa pod Małujowicami|bitwie pod Małujowicami]] i zajęcie Śląska przez Prusy.
* 1742, 11 czerwca -– Podpisanie pokoju we Wrocławiu na mocy którego Fryderyk II opanował prawie cały Śląsk Dolny (oprócz części [[Księstwo Nyskie|biskupiego księstwa nyskiego]] -– [[Powiat Jesionik|ziemi frywałdowskiej]]) i większość Górnego, w tym księstwo opolskie i raciborskie.
* 1751 – podział [[Śląsk Austriacki|Śląska Austriackiego]] (ze stolicą w [[Opawa|Opawie]]) na obwody karniowski (cz. ''Krnovský kraj'', niem. ''Jägerndorfer Kreis''), opawski (cz. ''Opavský kraj'', niem. ''Troppauer Kreis'') i cieszyński (cz. ''Těšínský kraj'', niem. ''Teschner Kreis''). Austriacka część Księstwa Nyskiego dostaje się we władztwo górnośląskie.
* 1783 – podział [[Śląsk Austriacki|Śląska Austriackiego]] na obwody opawski i cieszyński.
* 1844 -– wybucha [[powstanie tkaczy śląskich]], które zostaje krwawo stłumione przez pruską armię.
* 1850 – podział [[Śląsk Austriacki|Śląska Austriackiego]] na 7 powiatów politycznych.
* 1918, 28 października – powstała [[Czechosłowacja]]
Linia 73 ⟶ 72:
* 1918 – Czechosłowacja wysuwała roszczenia m.in. do [[Hrabstwo kłodzkie|Kłodzka]].
* 1923 – proponowany podział Śląska Czechosłowackiego do [[Żupa (jednostka administracyjna)|okręgów]] [[Ołomuniec]] (XII; cz. ''župa Olomouc''), [[Ostrawa|Ostrawa Morawska]] (XIV; cz. ''župa Moravská Ostrava'') i [[Czeski Cieszyn]] (XXI; cz. ''župa Český Těšín'').
* 1928 – czechosłowacka Kraina Śląska (cz. ''země Slezská'') została połączona z [[Morawy|Kraina Morawską]] (cz. ''země Moravská'') i powstała Kraina Morawskośląska (cz. ''Země Moravskoslezská'') zze stolicą w [[Brno|Brnie]].
* 1938, 2 października – Wkroczenie wojsk niemieckich na [[Śląsk Opawski]] ([[Kraj Sudecki|Kraj Sudetów]]).
* 1938, 30 października – m.in. na Śląsku Sudeckim powstała [[rejencja opawska]] (niem. ''Regierungsbezirk Troppau'', cz. ''vládní okres Opava'') w ramach [[Okręg Rzeszy Kraj Sudetów|Okręgu Rzeszy Kraj Sudetów]] (niem. ''Reichsgau Sudetenland'', cz. ''Říšská župa Sudety'').
* 1938 -– 9 listopada – w niemieckiej części Śląska dochodzi do pogromu zwanego [[Noc kryształowa|Nocą kryształową]], w wyniku którego spalono wiele żydowskich synagog, zdemolowano sklepy i pobito wielu Żydów.
* 1945 – Dolny Śląsk w granicach [[Polska|Polski]], [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]] i – w pewnym ujęciu – [[Niemiecka Republika Demokratyczna|Niemiec Wschodnich]]
* 1945, 14 marca – większość Dolnego Śląska włączona do [[Ziemie Odzyskane|Ziem Odzyskanych]], podlegających zarządowi specjalnego ministerstwa, jako Okręg II (do maja 1945 r. Wrocław pozostawał pod władzą Niemiec).
Linia 90 ⟶ 89:
* 1996, 30 maja – powstała [[diecezja ostrawsko-opawska]] w wyniku wyłączenia części terytorium z [[archidiecezja ołomuniecka|archidiecezji ołomunieckiej]].
* 1999, 1 stycznia – większość Dolnego Śląska tworzy [[województwo dolnośląskie]].
* 2000, 1 stycznia – podział [[Śląsk Czeski|Śląska Czeskiego]] na [[Kraj ołomuniecki]] (cz. ''Olomoucký kraj''; w tym [[Powiat Jesionik|powiat Jeseník]]) i [[Kraj morawsko-śląski|ostrawski]] (cz. ''Ostravský kraj''). [[Kraj północnomorawski]] z 1960 r. na podstawie ustawy nr 36/1960 o podziale terytorialnym [[Czechy|państwa czeskiego]] jako obszar administracyjny wciąż istnieje (dla np. dla [[sąd]]ów (Sąd Okręgowy w Ostrawie), [[prokuratura|prokuratury]], czy [[urząd skarbowy|urzędów skarbowych]]), nie jest jednak już jednostką samorządową.
* 2001, 31 maja – zmiana nazwy kraju ostrawskiego na [[kraj morawsko-śląski]] (cz. ''Moravskoslezský kraj'').
 
== Geografia Dolnego Śląska ==
'''Największe jednostki geograficzne''' regionu<ref>''Śląsk na weekend'' – przewodnik turystyczny, Wydawnictwo Pascal.</ref>:
* [[Nizina Śląsko-Łużycka]] między [[Nysa Łużycka|Nysą Łużycką]], [[Bóbr (dopływ Odry)|Bobrem]] a [[Kwisa|Kwisą]], porośnięta [[Bory Dolnośląskie|Borami Dolnośląskimi]]
* [[Nizina Śląska]] – równina o powierzchni 13 tys. km²
Linia 109 ⟶ 108:
[[Plik:0005 Jelenia Góra - Rynek.jpg|mały|[[Jelenia Góra]]]]
Miasta Dolnego Śląska o populacji przekraczającej 15 tys. ludzi:
{|class=standard style=" max-width 70%;"
!
!miasto
!populacja<br />(2015)<ref>{{Cytuj | url=http://www.polskawliczbach.pl/Miasta | tytuł=Lista miast w Polsce (spis miast, mapa miast, liczba ludności, powierzchnia, wyszukiwarka)<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=www.polskawliczbach.pl | język=pl | data dostępu=2017-11-22}}</ref>
!państwo
!jednostka administracyjna
Linia 118 ⟶ 117:
|1.
|[[Wrocław]]
|style="text-align:right"| 632 067
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] [[Województwo dolnośląskie]]
|-
|2.
|[[Zielona Góra]]
|style="text-align:right"| 118 405
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo lubuskie flag.svg|tło|22px|tło]] [[Województwo lubuskie]]
|-
|3.
|[[Wałbrzych]]
|style="text-align:right"| 117 926
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|4.
|[[Legnica]]
|style="text-align:right"| 101 992
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|5.
|[[Jelenia Góra]]
|style="text-align:right"| 81 985
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|6.
|[[Lubin]]
|style="text-align:right"| 74 053
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|7.
|[[Głogów]]
|style="text-align:right"| 68 997
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|8.
|[[Świdnica]]
|style="text-align:right"| 59 182
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|9.
|''[[Görlitz]]'' (pol. ''Zgorzelice'')<ref group="uwaga" name="zg">Historycznie część Łużyc, niekiedy miasto jest traktowane jako część Dolnego Śląska z racji na przynależność do piastowskiego [[Księstwo Jaworskie|księstwa jaworskiego]] w latach 1319-13291319–1329 i prowincji [[Śląsk (prowincja)|Śląsk]] i [[Dolny Śląsk (prowincja)|Dolny Śląsk]] w latach 1815-19451815–1945.</ref>
|style="text-align:right"| 55 255
|style="text-align:center"| {{Flaga|DEU}}
|{{Państwo|Saksonia}}
|-
|10.
|[[Nysa]]{{refn|grupa=uwaga|Sporna jest kwestia przynależności miasta [[Nysa]], ponieważ tradycyjna granica Górnego i Dolnego Śląska biegnie w tamtym rejonie Nysą Kłodzką, a więc przez środek Nysy. Miasto jest uważane za część Dolnego Śląska, gdyż posiada z nim silniejsze kulturalne i historyczne związki do pocz. XIX w. Również historyczne [[Księstwo Nyskie]] należało do Dolnego Śląska. Od 1815 Nysa była związana administracyjnie z Górnym Śląskiem, toteż dzisiaj powszechnie uznaje się miasto także za przynależne do Górnego Śląska<ref name="Granice Śląska" />}}
|style="text-align:right"| 44 899
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo opolskie flag.svg|tło|22px|tło]] [[Województwo opolskie]]
|-
|11.
|[[Nowa Sól]]
|style="text-align:right"| 39 721
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo lubuskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo lubuskie
|-
|12.
|[[Bolesławiec]]
|style="text-align:right"| 39 603
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|13.
|''[[Żary]]''<ref group=uwaga>Część Dolnego Śląska jako położone w granicach piastowskich księstw dolnośląskich do 1364, następnie zaliczane do [[Łużyce Dolne|Łużyc Dolnych]].</ref>
|style="text-align:right"| 38 287
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo lubuskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo lubuskie
|-
|14.
|[[Oleśnica]]
|style="text-align:right"| 37 303
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|15.
|[[Brzeg (miasto)|Brzeg]]
|style="text-align:right"| 36 980
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo opolskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo opolskie
|-
|16.
|[[Dzierżoniów]]
|style="text-align:right"| 34 428
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|17.
|''[[Hoyerswerda]]'' (pol. ''Wojrowice'')<ref group="uwaga">Historycznie część Łużyc, traktowana jako część Dolnego Śląska z racji na przynależność do prowincji Śląsk i Dolny Śląsk w latach 1825-19451825–1945.</ref>
|style="text-align:right"| 33 843
|style="text-align:center"| {{Flaga|DEU}}
|{{Państwo|Saksonia}}
|-
|18.
|[[Oława]]
|style="text-align:right"| 32 240
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|19.
|''[[Zgorzelec]]''{{u|zg}}
|style="text-align:right"| 31 890
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|20.
|[[Bielawa]]
|style="text-align:right"| 31 186
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|21.
|''[[Kłodzko]]''<ref group="uwaga" name=kl>Historycznie część [[Ziemia kłodzka|ziemi kłodzkiej]], niekiedy miasto jest traktowane jako część Dolnego Śląska z racji na przynależność do piastowskich księstw dolnośląskich w latach 1278-12901278–1290, 1327-1335 i 1336-1341 oraz prowincji Śląsk i Dolny Śląsk w latach 1742-19451742–1945.</ref>
|style="text-align:right"| 27 997
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|22.
|[[Żagań]]
|style="text-align:right"| 26 492
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo lubuskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo lubuskie
|-
|23.
|''[[Żytawa]]''<ref group="uwaga" name=zy>Historycznie część Łużyc, niekiedy traktowana jako część Dolnego Śląska z racji na przynależność do piastowskiego [[Księstwo Jaworskie|księstwa jaworskiego]] w latach 1319-13371319–1337.</ref>
|style="text-align:right"| 25 712
|style="text-align:center"| {{Flaga|DEU}}
|{{Państwo|Saksonia}}
|-
|24.
|[[Kluczbork]]
|style="text-align:right"| 24 544
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo opolskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo opolskie
|-
|25.
|[[Jawor (miasto)|Jawor]]
|style="text-align:right"| 23 937
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|26.
|''[[Nowa Ruda]]''{{u|kl}}
|style="text-align:right"| 23 236
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|27.
|[[Świebodzice]]
|style="text-align:right"| 23 152
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|28.
|[[Polkowice]]
|style="text-align:right"| 22 638
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|29.
|[[Świebodzin]]
|style="text-align:right"| 22 064
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo lubuskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo lubuskie
|-
|30.
|''[[Lubań (województwo dolnośląskie)|Lubań]]''<ref group="uwaga">Historycznie część Łużyc, traktowany jako część Dolnego Śląska z racji na przynależność do piastowskiego [[Księstwo Jaworskie|księstwa jaworskiego]] w latach 1319-13371319–1337 i prowincji Śląsk i Dolny Śląsk w latach 1815-19451815–1945.</ref>
|style="text-align:right"| 21 921
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|31.
|[[Kamienna Góra]]
|style="text-align:right"| 20 014
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|32.
|''[[Bogatynia]]''{{u|zy}}
|style="text-align:right"| 18 486
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|33.
|[[Sulechów]]
|style="text-align:right"| 17 461
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo lubuskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo lubuskie
|-
|34.
|''[[Biała Woda (Niemcy)|Biała Woda]]''<ref group="uwaga">Historycznie część Łużyc, traktowana jako część Dolnego Śląska z racji na przynależność do prowincji Śląsk i Dolny Śląsk w latach 1815-19451815–1945.</ref>
|style="text-align:right"| 16 851
|style="text-align:center"| {{Flaga|DEU}}
|{{Państwo|Saksonia}}
|-
|35.
|[[Strzegom]]
|style="text-align:right"| 16 769
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|36.
|[[Boguszów-Gorce]]
|style="text-align:right"| 16 216
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|37.
|[[Złotoryja]]
|style="text-align:right"| 16 167
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|38.
|[[Namysłów]]
|style="text-align:right"| 16 123
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo opolskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo opolskie
|-
|39.
|[[Jelcz-Laskowice]]
|style="text-align:right"| 15 959
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|-
|40.
|[[Ząbkowice Śląskie]]
|style="text-align:right"| 15 707
|style="text-align:center"| {{Flaga|POL}}
|[[Plik:POL województwo dolnośląskie flag.svg|tło|22px|tło]] Województwo dolnośląskie
|}
 
Linia 365 ⟶ 364:
=== Sudety ===
[[Plik:Karkonosze 28.jpg|mały|[[Karkonosze]]]]
Sudety są starym zróżnicowanym [[Geologia|geologicznie]] i krajobrazowo [[Łańcuch górski|łańcuchem górskim]] ciągnącym się 280 kilometrów łukiem od [[Brama Łużycka|Bramy Łużyckiej]] na zachodzie po [[Brama Morawska|Bramę Morawską]] na wschodzie. [[Topografia (geografia)|Topograficznie]] dzieli się je na [[Sudety Zachodnie]], [[Sudety Środkowe|Środkowe]] i [[Sudety Wschodnie|Wschodnie]]. W obrębie Sudetów Zachodnich wydziela się [[Góry Izerskie]] ([[Wysoka Kopa]], 1&nbsp;126 m) wraz z Pogórzem ([[Zaroślak (Karkonosze)|Zaroślak]], 560 m), [[Karkonosze]] ([[Śnieżka]], 1&nbsp;603 m), [[Rudawy Janowickie]] ([[Skalnik (Rudawy Janowickie)|Skalnik]], 945 m) oraz [[Góry Kaczawskie]] ([[Skopiec]], 724 m) z Pogórzem ([[Ostrzyca (Pogórze Kaczawskie)|Ostrzyca]], 501 m). Otaczają one zwartymi pasmami [[Kotlina Jeleniogórska|Kotlinę Jeleniogórską]] (420-450420–450 m). Sudety Środkowe obejmują [[Góry Kamienne]], z których część zachodnia nosi nazwę [[Góry Krucze|Gór Kruczych]] ([[Szeroka (Góry Krucze)|Szeroka]], 840 m), a wschodnia [[Góry Suche|Gór Suchych]] ([[Waligóra]], 936 m), otaczające [[Kotlina Kamiennogórska|Kotlinę Kamiennogórską]]; [[Góry Wałbrzyskie]] (Borowa, 854 m) z [[Pogórze Wałbrzyskie|Pogórzem Wałbrzysko-Bolkowskim]] ([[Sas (wzgórze)|Sas]] 515 m), [[Góry Sowie]] ([[Wielka Sowa]], 1&nbsp;015 m), [[Góry Bardzkie]] ([[Kłodzka Góra]], 765 m), [[Góry Stołowe]] ([[Szczeliniec Wielki]], 919 m), [[Góry Bystrzyckie (Sudety)|Góry Bystrzyckie]] ([[Jagodna]], 977 m), [[Góry Orlickie]] ([[Orlica (góra)|Orlica]], 1&nbsp;084 m). Pomiędzy Sudetami Środkowymi a Sudetami Wschodnimi leży rozległa, płaskodenna [[Kotlina Kłodzka]] z niewielkim [[Obniżenie Noworudzkie|Obniżeniem Noworudzkim]]. Sudety Wschodnie obejmują [[Masyw Śnieżnika]] ([[Śnieżnik (góra)|Śnieżnik]], 1&nbsp;425 m) z [[Krowiarki (góry)|Krowiarkami]], [[Góry Bialskie]] ([[Postawna]], 1&nbsp;125 m), [[Góry Złote]] ([[Kowadło (szczyt)|Kowadło]], 987 m) oraz [[Góry Opawskie]], których część z [[Biskupia Kopa|Biskupią Kopą]] (889 m) należy do [[Polska|Polski]].
 
W budowie geologicznej Sudetów biorą udział najstarsze znane na terenie Polski skały przeobrażone (między innymi [[gnejs]]y [[Góry Sowie|Gór Sowich]] i Grupy Śnieżnika), [[Paleozoik|staropaleozoiczne]] skały osadowe i wylewne w [[Góry Kaczawskie|Górach Kaczawskich]] i [[Góry Bardzkie|Bardzkich]], liczne intruzje [[granit]]ów ([[Karkonosze]], [[Przedgórze Sudeckie]]), młodopaleozoiczne skały osadowe w [[niecka]]ch śródsudeckiej, północnosudeckiej i świebodzickiej; osady [[Kreda późna|górnokredowe]] w [[Kotlina Kłodzka|Kotlinie Kłodzkiej]] i okolicach [[Lwówek Śląski|Lwówka Śląskiego]]. Skałom tym towarzyszą różnowiekowe wylewy wulkaniczne ([[diabaz]]y, [[porfir]]y, [[bazalt]]y). Wszystko to sprawie, że w Polsce nigdzie poza Sudetami nie spotyka się takiej różnorodności skał, z którymi wiążą się liczne złoża cennych kopalin mineralnych: [[Węgiel kamienny|węgla kamiennego]] i [[Węgiel brunatny|brunatnego]], rud [[Miedź|miedzi]], [[Nikiel|niklu]], [[chrom]]u, związków [[arsen]]u, a także [[baryt]]ów i [[fluoryt]]ów. W [[Kowary|Kowarach]], u podnóża [[Karkonosze|Karkonoszy]], Sowieci odkryli złoża [[uran (pierwiastek)|uranu]] potrzebnego im do uzdatniania [[bomba|bomb atomowych]] atomowych.
 
Rzeźba Sudetów cechuje się dużym zróżnicowaniem form, co jest bezpośrednim wynikiem wielokrotnego wypiętrzania i fałdowania górotworu i długich okresów niszczenia. Stąd starym masywom o wyrównanych grzbietach towarzyszą rozległe kotliny śródgórskie, głębokie doliny rzek, a w Karkonoszach ponadto formy polodowcowe (kotły, moreny, stawy).
Linia 375 ⟶ 374:
Rzeki sudeckie należą w większości do dorzecza [[Odra|Odry]], a jedynie niewielkie skrawki gór odwadniane są przez [[Łaba|Łabę]] (zlewisko [[Morze Północne|Morza Północnego]]) i [[Dunaj]] (zlewisko [[Morze Czarne|Morza Czarnego]]). Zwykle krótkie, o dużych spadkach i gwałtownych wezbraniach, spływając koncentrycznie ku kotlinom stwarzają (zwłaszcza wiosną i latem) duże zagrożenia powodziowe. W większości zostały uregulowane i zabudowane systemem tam i [[Zbiornik retencyjny|zbiorników retencyjnych]]. Największe z nich znajdują się na Bobrze w Pilchowicach, [[Nysa Kłodzka|Nysie Kłodzkiej]] koło [[Otmuchów|Otmuchowa]] i [[Nysa|Nysy]], [[Kwisa|Kwisie]] w [[Leśna|Leśnej]] i Złotnikach, [[Bystrzyca (dopływ Odry)|Bystrzycy]] w [[Zagórze Śląskie|Zagórzu]]. Główne rzeki to: [[Nysa Łużycka]], [[Kwisa]], [[Bóbr (dopływ Odry)|Bóbr]], [[Kaczawa]], [[Nysa Szalona]], [[Bystrzyca (dopływ Odry)|Bystrzyca]], [[Nysa Kłodzka]].
 
Roślinność Sudetów wykazuje wiele cech wspólnych z Karpatami, jednak także znaczne w stosunku do nich zubożenie jako wynik chłodniejszego klimatu, odmiennych warunków glebowych (ubóstwo skał węglanowych) i mniejszych wysokości. Z około 500 gatunków rosnących w zachodnich Karpatach tylko 200 występuje w Sudetach. Odrębność florystyczną podkreśla fakt występowania wielu gatunków nie spotykanych w Karpatach i kilku gatunków endemicznych. Podobnie jak w innych górach, w Sudetach występuje piętrowy układ stref roślinnych. [[Regiel]] dolny (400-1000400–1000 m) pierwotnie obejmował [[las mieszany]] z udziałem [[buk]]a, [[świerk]]a, [[klon jawor|jawora]] i [[Jodła|jodły]], a w niższych partiach [[Sosna|sosny]], [[modrzew]]ia, [[brzoza|brzozy]], [[klon (roślina)|klonu]] i [[lipa|lipy]] z bogatym podszyciem ([[leszczyna]], [[Malina (roślina)|malina]]) i [[runo leśne|runem]]. Lasy te zostały jednak znacznie przetrzebione (XVI-XIX wiek), a w ich miejsce wprowadzono monokultury świerkowe, dziś często padające ofiarą szkodników leśnych, [[pożar]]ów oraz [[huragan]]ów. Niewielkie fragmenty dawnego lasu zachowały się w [[Góry Sowie|Górach Sowich]], [[Góry Stołowe|Stołowych]] oraz [[Góry Bialskie|Bialskich]] i są objęte ochroną [[Rezerwat przyrody|rezerwatową]]. Regiel górny (1000-12501000–1250 m) tworzy zespół lasu świerkowego z udziałem [[jarząb pospolity|jarzębiny]], rzadziej buka, jawora i jodły. W runie tych lasów występują między innymi [[paprocie]], [[szczawik zajęczy]] i [[borówka]]. Piętro subalpejskie (1250-14001250–1400 m) porastają zwarte zarośla [[kosodrzewina|kosodrzewiny]], której towarzyszą: jarzębina, [[brzoza karpacka]], [[wierzba śląska]] i [[skarłowaciały świerk]]. Piętro alpejskie (powyżej 1&nbsp;400 m) obejmuje rumowiska skalne, porośnięte głównie [[Mchy|mchem]] i porostami. Wilgotny, chłodny klimat sprzyja rozwojowi licznych górskich [[torfowisko|torfowisk]] ([[Karkonosze]], [[Góry Izerskie]], [[Góry Bystrzyckie (Sudety)|Góry Bystrzyckie]]).
 
=== Niż Śląski ===
{{fakt|[[Niż Śląski]] składa się z [[Nizina Śląska|Niziny Śląskiej]] i [[Nizina Śląsko-Łużycka|Niziny Śląsko-Łużyckiej]], oddzielonych od siebie [[Dolina Kaczawy|doliną Kaczawy]], a od Sudetów stromą krawędzią morfologiczną przebiegającą wzdłuż tzw. sudeckiego uskoku brzeżnego od okolic [[Bolesławiec|Bolesławca]] na północny zachód po [[Złoty Stok]] na południowy wschód. W części południowej Niżu wyróżnia się obszar [[Przedgórze Sudeckie|Przedgórza Sudeckiego]], na który składają się niewysokie, zbudowane z granitów [[Wzgórza Strzegomskie]]go (do 323 m), dalej zwarta Grupa Ślęży ([[Ślęża]], 718 m), zbudowana z granitów, [[Gabro|gabra]], [[amfibolit]]ów i [[serpentynit]]ów oraz granitowo-sjenitowe [[Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie]] ([[Gromnik (wzgórze)|Gromnik]], 392 m). Niewysokie wzgórza występują także wyspowo w [[Obniżenie Podsudeckie|Obniżeniu Podsudeckim]], na [[Równina Świdnicka|Równinie Świdnickiej]] i [[Kotlina Dzierżonowska|Kotlinie Dzierżoniowskiej]]. Wschodnią część Niżu Śląskiego stanowi rozległa [[Nizina Śląska]], której oś tworzy dolina [[Odra|Odry]].|data=2010-11}} Wyróżnia się [[Równina Wrocławska|Równinę Wrocławską]], ku północnemu wschodowi przechodzącą w [[Równina Oleśnicka|Równinę Oleśnicką]], ku zachodu zaś w [[Wysoczyzna Średzka|Wysoczyznę Średzką]]; na wschód w [[Równina Grodkowska|Rówinę Grodkowską]] i [[Równina Niemodlińska|Niemodlińską]]. [[Dolina Dolnej Kaczawy]] ([[Kotlina Legnicka]]) oddziela Nizinę Śląską od Niziny Śląsko-Łużyckiej obejmującej [[Wysoczyzna Lubińsko-Chocianowska|Wysoczyznę Lubińsko-Chocianowską]], [[Dolina Szprotawy|dolinę Szprotawy]] i rozległe połacie [[Bory Dolnośląskie|Borów Dolnośląskich]] na północ od drogi [[Bolesławiec]]-[[Zgorzelec]]. Pas nizin ograniczony jest od północy [[Wał Trzebnicki|Wałem Trzebnickim]], który składa się z ciągu morenowych wzgórz o łącznej długości około 200 kilometrów i osiągających ponad 150 metrów wysokości w stosunku do sąsiednich nizin ([[Kobyla Góra (Wzgórza Ostrzeszowskie)|Kobyla Góra]], 284 m). Wał ten składa się ze [[Wzgórza Dalkowskie|Wzgórz Dalkowskich]], [[Wzgórza Trzebnickie|Trzebnickich]], [[Wzgórza Twardogórskie|Twardogórskich]] i [[Wzgórza Ostrzeszowskie|Ostrzeszowskich]]. Po wewnętrznej stronie łuków [[Morena|morenowych]] (od północy) znajduje się [[Obniżenie Milicko-Głogowskie]] (tzw. ''Pradolina Baryczy''), w którym leżą: [[Kotlina Żmigrodzka]] i [[Kotlina Milicka|Milicka]].
 
Cały obszar niżowej części Dolnego Śląska pokryty jest grubym płaszczem utworów polodowcowych ([[piasek|piaski]], [[żwir]]y, [[glina|gliny]]) maskującym bardziej zróżnicowaną rzeźbę starszego podłoża. Dna dolin na ogół płaskie i szerokie, wyściełane są osadami rzecznymi. Stoki wzgórz powyżej 180-200 metrów pokryte są ponadto urodzajnymi glinami lessopodobnymi i dlatego stały się, począwszy od [[paleolit]]u, terenem intensywnego osadnictwa i rolnictwa, które później w warunkach gospodarki folwarcznej doprowadziło do prawie całkowitego ich wylesienia. Oprócz urodzajnych gleb rozwojowi rolnictwa i warzywnictwa sprzyja łagodny klimat. Średnia temperatura roczna okolic [[Wrocław]]ia wynosi 8&nbsp;°C, średnia najcieplejszego miesiąca (lipca) 18&nbsp;°C, a najzimniejszego (stycznia) -1–1,5&nbsp;°C. Opad wynosi około 500-620500–620 mm, z maksimum w lipcu i minimum w lutym. Pokrywa śnieżna zalega krótko – średnio do 45 dni. Wiatry, podobnie jak w całej zachodniej Polsce przeważnie z kierunku zachodniego i południowo-zachodniego.
 
Rzeki, spływające z Sudetów, charakteryzują się zmiennymi [[wodostan]]ami, a na skutek dużego uprzemysłowienia regionu są na ogół silnie zanieczyszczone. Największe z nich to [[Nysa Kłodzka]], z której czerpie się [[woda pitna|wodę pitną]] dla Wrocławia (za pośrednictwem specjalnego kanału), [[Stobrawa (rzeka)|Stobrawa]], [[Oława (rzeka)|Oława]], [[Ślęza]], [[Bystrzyca (dopływ Nysy Kłodzkiej)|Bystrzyca]] z dopływami [[Strzegomka|Strzegomką]] i [[Piława (dopływ Bystrzycy)|Piławą]], [[Widawa (rzeka)|Widawa]], [[Średzka Woda]], [[Kaczawa]] z [[Nysa Szalona|Nysą Szaloną]] i [[Czarna Woda (dopływ Kaczawy)|Czarną Wodą]] oraz największy z prawobrzeżnych dopływów na terenie regionu – [[Barycz (rzeka)|Barycz]]. Inne większe rzeki – [[Bóbr (dopływ Odry)|Bóbr]], [[Kwisa]] i [[Nysa Łużycka]] wpadają do Odry poza granicami Dolnego Śląska. Większość rzek jest uregulowana, a ich dorzecza zmeliorowane, co umożliwia prowadzenie właściwej gospodarki wodnej. W krajobrazie nizin zwraca uwagę brak jezior. Jedynie w okolicy [[Legnica|Legnicy]] zachowało się kilkanaście niewielkich jezior, w większości w stadium zaniku. Największe z nich to: [[jezioro Kunickie]] (ok. 95 ha), [[jezioro Koskowickie|Koskowickie]] (50 ha), [[jezioro Jaśkowickie|Jaśkowickie]] (24 ha) i [[Tatarak (jezioro)|Tatarak]] (19,5 ha). Inny zupełnie charakter mają sztuczne [[Staw (akwen)|stawy]] w [[dorzecze|dorzeczu]] Baryczy, założone jeszcze w [[Średniowiecze|średniowieczu]]. Tworzą one duże zespoły o łącznej powierzchni około 80 km², a największe z nich (Stary Staw, [[Staw Łosiowy]], [[Niezgoda (staw)|Staw Niezgoda]], [[Staw Mewi Duży]] i [[Grabownica (staw)|Grabownica]]) mają po 200-300 ha.
 
Pierwotna szata roślinna uległa daleko idącym przeobrażeniom głównie na skutek wylesienia i rozszerzania areału upraw. Z zachowanych większych kompleksów leśnych wymienić trzeba [[Bory Dolnośląskie]] (ok. 3&nbsp;150 km ²), [[Bory Stobrawskie]] nad [[Stobrawa (rzeka)|Stobrawą]] i [[Widawa (rzeka)|Widawą]] oraz mniejsze fragmenty lasów w dolinie Baryczy i Odry, o charakterze [[grąd]]ów lub [[Las łęgowy|lasów łęgowych]]. W dolinie Odry zachowały się partie lasów mieszanych ([[buk]], [[dąb]], [[grab]], [[klon jawor|jawor]], [[sosna]]). Objęte są one ochroną rezerwatową. Są to między innymi: [[Zwierzyniec (województwo dolnośląskie)|Zwierzyniec]] i [[Kanigóra]] koło [[Oława|Oławy]], [[Wojnów (Wrocław)|Dublany]] i [[Kępa Opatowicka]] koło Wrocławia, [[Zabór]] koło [[Przedmość|Przedmościa]], [[Lubiąż]])<!-- SPRAWDŹ TO MIEJSCE! (NIESPAROWANE NAWIASY OKRĄGŁE) -->. Inne obszary leśne to: [[park]] naturalny w [[Orsk (województwo dolnośląskie)|Orsku]] i okolice [[Jodłowice|Jodłowic]], [[Wzgórze Joanny]] koło [[Milicz]]a, [[Gola Wielka|Gola]] koło [[Twardogóra|Twardogóry]]. Lasy typu upraw do 1,2 metra wysokości, ostoi zwierzyny, szkółek leśnych, ze względu na trwałe zagrożenie pożarowe, są w większości niedostępne. Obszary udostępnione z ograniczeniem (oznaczone specjalnymi tablicami) znajdują się przede wszystkim w okolicach [[Góra Śląska|Góry Śląskiej]], [[Oborniki Śląskie|Obornik Śląskich]], [[Wołów|Wołowa]] oraz w dolinie Odry i na [[Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie|Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich]].
 
== Flora ==
Linia 399 ⟶ 398:
 
=== Regiel dolny ===
[[Regiel]] dolny (450-1000450–1000 m n.p.m.) charakteryzuje się lasem liściastym lub mieszanym. Fragmenty drzewostanów zbliżonych do naturalnych zespołów sosnowo-jodłowo-bukowych z domieszką modrzewia, jawora i lipy występują przy wodospadzie Szklarki w kompleksie jagniątkowskim i na górze Chojnik. Poszczególne gatunki drzew mają różne wymagania klimatyczne. Najniżej występują dęby i [[jesion wyniosły]] (do ok. 500 m n.p.m.). Od 500 do 600 metrów nad poziomem morza występuje [[Sosna zwyczajna]]. Wyżej, do 800 m n.p.m. rośnie modrzew europejski, a powyżej 800 metrów – jodła i buk.
 
Mimo przebudowy głównego drzewostanu, miejscami roślinność runa i podszytu pozostała bez zmian. Występują w niej: [[wawrzynek wilczełyko]], [[bez koralowy]], [[leszczyna]], [[podkolan biały]], [[Przytulia wonna|marzanka wonna]], [[czworolist pospolity]], [[borówka]], [[szczawik zajęczy]], [[siódmaczek leśny]], [[pszeniec zwyczajny]] i [[konwalia]]. Powyżej 800 metrów nad poziomem morza przeważają: [[wiechlinowate|trawy]], [[borówka]] oraz [[goryczka trojeściowa]].
 
W miejscach naświetlonych, na łąkach i wzdłuż dróg występują: [[Kukułka plamista|storczyk plamisty]], [[dąbrówka rozłogowa]], [[gajowiec żółty]], [[arnika górska]], [[dziewięćsił bezłodygowy]], [[wierzbówka wąskolistna]], [[starzec gajowy]] oraz [[naparstnica]]. Nad potokami licznie występuje [[lepiężnik biały]].
Linia 431 ⟶ 430:
[[Plik:Z dolnoslaskie.jpg|mały|250px|Jeden ze strojów ludowych Dolnego Śląska]]
 
Dolny Śląsk jest regionem, w którym po roku 1945<ref group="uwaga">Ściślej: po podjęciu przez tzw. [[wielka trójka|wielką trójkę]] [[konferencja jałtańska|w Jałcie]] decyzji o podziale stref wpływów w Europie, potwierdzonej potem [[Konferencja poczdamska|w Poczdamie]], na mocy której rodzimą [[Niemcy (naród)|niemiecką]] ludność Dolnego Śląska wysiedlono do Niemiec, a w jej miejsce sprowadzono na tzw. [[Ziemie Odzyskane]] polskich mieszkańców [[Kresy Wschodnie|Kresów]].</ref> nie zachowała się już odrębność kulturowa.
 
W związku z wielowiekową [[Germanizacja|germanizacją]] na terenie Dolnego Śląska [[Gwary dolnośląskie|gwara dolnośląska]] zachowała się reliktowo. Po dawnym dialekcie dolnośląskim zachowały się reliktowe gwary [[Chwalim]]ia koło [[Wolsztyn]]a (Zielonogórskie) oraz tzw. gwara [[Chazacy Rawiccy|Chazaków Rawickich]] obejmująca dwie wsie koło [[Leszno|Leszna]] ([[Brenno]] i [[Wijewo]]) oraz około 22 wsi koło [[Rawicz]]a. Gwary te przetrwały dzięki osiedleniu w przeszłości ludności [[Ślązacy|śląskiego]] pochodzenia na pograniczu wielkopolsko-śląskim. Obecnie znajdują się w stadium zanikania. Inną enklawą utrzymywania się tej gwary były okolice [[Namysłów|Namysłowa]], [[Syców|Sycowa]] oraz [[Międzybórz|Międzyborza]]<ref>Jerzy Samuel Bandtkie: Wiadomości o jęz. polskim i polskich ślązakach. WROCŁAWSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE I POLSKIE TOWARZYSTWO GEOGRAFICZNE, 1952.</ref>. W XIX stuleciu dzięki wybitnym pastorom takim jak [[Robert Fiedler]] oraz [[Jerzy Badura]] (1845-1909) dialekt dolnośląski przetrwał w rejonie [[Syców|Sycowa]] i Międzyborza znacznie dłużej niż pod [[Wrocław]]iem. Z okolic Międzyborza pochodzi spisana około 1864 roku pieśń ludowa w gwarze Dolnego Śląska, która stała się obecnie hejnałem [[Wrocław]]iaWrocławia<ref>{{Cytuj|autor = Stanisław Dubisz; Halina Karaś; Nijola Kolis |tytuł = Dialekty i gwary polskie |data = 1995 |isbn = 83-214-0989-X |miejsce = Warszawa |wydawca = Wiedza Powszechna |oclc = 69461862 }}</ref>.
 
[[strój ludowy|Stroje ludowe]] na terenach Dolnego Śląska nie były jednolite. Barbara Bazielich wyróżniła 8 grup strojów, które wykształciły się do końca XIX wieku na obszarze od Głogowa po Nysę<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Bazielich|imię =Barbara|tytuł=Tradycyjne stroje dolnośląskie|wydawca=WydawWyd. Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=1993|isbn=83-229-0853-9}}</ref>:
* strój jeleniogórski
* strój kaczawsko-nadbobrzański
Linia 443 ⟶ 442:
* strój wrocławski
* stroje głogowskie (osobna grupa)
* strój nyski<ref group="uwaga">włączenieWłączenie go do strojów dolnośląskich uzasadnione jest przynależnością od początków XIII wieku księstwa nyskiego do biskupstwa wrocławskiego.</ref>.
 
== Turystyka ==
Linia 449 ⟶ 448:
Zwiedzać można teren byłego niemieckiego obozu jenieckiego [[Stalag Luft III]], o ucieczce z którego nakręcono filmy „Drewniany koń” (The Wooden Horse) i „[[Wielka ucieczka (film)|Wielka ucieczka]]”.
 
Na Dolnym Śląsku znajduje się najwięcej w Polsce pałaców i zamków -– łącznie kilkaset. Są to m.in. dawne rezydencje książęce [[Piastowie|Piastów]], [[Jagiellonowie|Jagiellonów]], [[Podiebradowie|Podiebradów]], [[Sobiescy herbu Janina|Sobieskich]], [[Wirtembergowie|Wirtembergów]], rodów szlacheckich, przedsiębiorców, kupców.
<gallery mode="packed" widths="170px" heights="140px">
Plik:SM Legnica Zamek (5) ID 593146.jpg|[[Zamek Piastowski w Legnicy]]
Linia 495 ⟶ 494:
 
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |nazwisko =Czerwiński | imię =Janusz|nazwisko2=Chanas|imię2=Ryszard | tytuł =Dolny Śląsk - przewodnik | wydawca =Sport i Turystyka | miejsce =Warszawa | rok =1977}}
* {{cytuj książkę |nazwisko =Jahn| imię =Alfred| tytuł =Karkonosze polskie | wydawca =PWN | miejsce =Warszawa | rok =1985}}
* {{cytuj książkę |nazwisko =Jasnowski| imię =M.|nazwisko2=Pałczyński|imię2=A. | tytuł =Nasza przyroda - województwo wrocławskie, legnickie, jeleniogórskie, wałbrzyskie | wydawca =Liga Ochrony Przyrody| rok =1978|miejsce=Warszawa}}
* ''[http://www.dbc.wroc.pl/publication/18073 Schlesien]'', Berlin-Braunschweig-Hamburg [1930].
* {{cytuj książkę |nazwisko =Macko| imię =Stefan | tytuł =Świat roślin Karkonoskiego Parku Narodowego | wydawca =WTN| rok =1970}}
 
== Linki zewnętrzne ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Dolny_Śląsk”