Kartuzy: Różnice pomiędzy wersjami

|zdjęcie = Kartuzy.jpg

|opis zdjęcia = Widok z lotu ptaka w kierunku wschodnim

|flaga = POL Kartuzy flag.svg

|dewiza =

W 1825, po kasacie klasztoru kartuzów decyzją administracji kościelnej dokonano rozbiórki dawnego kościoła parafialnego św. Katarzyny, znajdującego się na nieistniejącym cmentarzu (ob. Park Solidarności) między pl. św. Brunona a kościołem klasztornym (istnienie drugiej świątyni było dotąd niezbędne wobec surowości reguły kartuzów, uniemożliwiającej kobietom korzystanie z kościoła klasztornego). Kościół ten w okresie reformacji został przyłączony do parafii w [[Goręczyno|Goręczynie]] jako filialny.

 

 

W tym czasie w Kartuzach funkcjonowały Verschönerungsverein (Tow. Upiększania Kartuz, od 1986), Kaschubische Volkskunde, [[Stowarzyszenie Floty Niemieckiej|Deutsches Flotten Verein]], Vaterlanden Frauen Verein (Ojczyźniany Związek Kobiet), Turnverein (klub gimnastyczny), Fussball Verein (klub piłkarski), Tennis Club (z kortami na zapleczu restauracji Borzestowskiego przy ul. Gdańskiej) oraz chóry: kościelny, męski i mieszany. W mieście działało 6 pensjonatów i 8 restauracji.

 

 

=== 1918–1945 ===

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w [[1918]], wojsko polskie wkroczyło do Kartuz 8 lutego 1920 r.<ref name="Widernik26">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 26| isbn =}}</ref> W 1920 r. utworzono w Kartuzach Powiatową Komendę Policji Państwowej<ref name="Widernik27"/>, a miejscowość stała się stolicą powiatu kartuskiego, który graniczył z powiatami wejherowskim i kościerskim oraz z Niemcami i [[Wolne Miasto Gdańsk|Wolnym Miastem Gdańsk]]<ref name="Widernik14">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 14| isbn =}}</ref>. Kartuzy wówczas nie miały praw miejskich. W latach 1920–1923 wielu Niemców opuściło Kartuzy. Ludność niemiecka, choć w mniejszości, była elitą finansową i edukacyjną powiatu<ref name="Widernik34">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 34| isbn =}}</ref>. W 1921 r. po wybudowaniu linii Gdynia – Kokoszki (obecnie linia kolejowa nr 235, na odcinku Gdańsk Osowa – Gdynia Główna przebudowana) Kartuzy zyskały połączenie kolejowe z Gdynią<ref name="Widernik41">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 41| isbn =}}</ref>. Podczas [[wojna celna między Polską a Niemcami|wojny celnej między Polską a Niemcami]] połączenie przez Kartuzy, choć typowo lokalne, przejęło pociągi obsługujące port w Gdyni<ref name="Kotlarz11">{{cytuj książkę |nazwisko = Kotlarz| imię = Grzegorz |nazwisko2=Dąbrowski |imię2= Henryk |nazwisko3= Wieczorek |imię3= Edward | autor link = | tytuł = Magistrala Węglowa| wydawca = | miejsce = Rybnik| rok = 2008| strony = 11| isbn =978-83-926946-0-1}}</ref>. W szczytowym okresie stacja w Kartuzach zatrudniała aż 150 pracowników, a w powstałej wówczas Ochotniczej Straży Pożarnej pracowało 30 kolejarzy. Węzeł kolejowy posiadał również własną służbę medyczną, w której pracował między innymi działacz kaszubski, poeta [[Aleksander Majkowski]]<ref name="Widernik41"/>. W 1922 r. w Kartuzach powstał szpital powiatowy<ref name="Widernik46">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 46| isbn =}}</ref>

 

W roku 1923 Kartuzy uzyskały prawa miejskie, co spowodowało podniesienie rangi ośrodka. Wcześniej mimo typowo miejskiej zabudowy i siedziby władz powiatu znaczenie ośrodka było zdecydowanie mniejsze<ref name="Widernik28">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 28| isbn =}}</ref>. Pierwszym burmistrzem Kartuz został Walerian Kubasik, wcześniej pracownik magistratu w Toruniu. Wybór burmistrza nie odbył się jednak w drodze wyborów, a konkursu zorganizowanego przez magistrat<ref name="Widernik29">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 29| isbn =}}</ref>. W październiku 1925 r. odbyły się pierwsze wybory do Rady Miasta (poprzednia rada została wybrana jako Rada Gminy)<ref name="Widernik30">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 30| isbn =}}</ref>. W tym samym roku sejm uchwalił ustawę o budowie linii z Bydgoszczy do Gdyni<ref name="Kotlarz25">{{cytuj książkę |nazwisko = Kotlarz| imię = Grzegorz |nazwisko2=Dąbrowski |imię2= Henryk |nazwisko3= Wieczorek |imię3= Edward | autor link = | tytuł = Magistrala Węglowa| wydawca = | miejsce = Rybnik| rok = 2008| strony = 25| isbn =978-83-926946-0-1}}</ref> omijającej Kartuzy, co spowodowało znaczne zmniejszenia przewozów kolejowych w tym mieście. W 1936 miasto liczyło 5764 mieszkańców: 5544 Polaków, 168 Niemców i 45 Żydów.

 

Na początku maja 1945 w Kartuzach rozpoczął działalność Komitet Obywatelski<ref name="Widernik237">{{cytuj książkę | nazwisko = Widernik (red.)| imię = Mieczysław| autor link = | tytuł = Dzieje Kartuz| wydawca = Gmina Kartuzy| miejsce = Kartuzy| rok = 2001| strony = 237| isbn =}}</ref>.

 

 

=== po 1989 ===

Szkoły dla dorosłych (niepubliczne):

* Zaoczne Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych (Prywatne Centrum Edukacyjne MARMOŁOWSKI)

 

== Kultura ==

=== Muzea i galerie ===

* [[Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera w Kartuzach|Muzeum Kaszubskie im. F. Tredera]] zawierające zbiory dotyczące historii i folkloru Kaszub.

 

=== Literatura ===

[[Plik:PKP stacja kolejowa Kartuzy 05.jpg|mały|[[Kartuzy (stacja kolejowa)|Stary, nieistniejący już dworzec kolejowy w Kartuzach]]]]

{{osobny artykuł|Kartuzy (stacja kolejowa)}}

 

=== Transport drogowy ===

W Kartuzach krzyżują się 3 drogi wojewódzkie: [[droga wojewódzka nr 211|nr 211]], [[droga wojewódzka nr 224|nr 224]] i [[droga wojewódzka nr 228|nr 228]]. Droga wojewódzka nr 211 biegnie ulicami: Wzgórza Wolności, Jeziorną i Gdańską; 224 biegnie ulicami: Węglową, Gdańską i Kościerską; 228 biegnie ulicami Jeziorną i Zamkową.

 

 

* {{SgKP|III|883| Kartuzy}}

 

{{Miasta województwa pomorskiego}}