Getto krakowskie: Różnice pomiędzy wersjami

'''Getto krakowskie''' (oficjalnie {{W języku|de|Der jüdische Wohnbezirk in Krakau}} – ''Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Krakowie'' (oficjalna nazwa z czasów okupacji), {{W języku|yi|קראָקעווער געטאָ}} ''Krokewer geto'') – [[getto]] dla ludności [[Żydzi|żydowskiej]] w [[Kraków|Krakowie]]<ref>„[…] część nie jest nazywana gettem, jak miało to miejsce w dawnej dzielnicy żydowskiej, lecz «Judenviertel» (dzielnica żydowska)” (''Studia historyczne'', tom 50, wydania 1–4, 2007, str. 210).</ref> utworzone w marcu 1941 roku przez [[III Rzesza|niemieckie]] władze okupacyjne w [[Podgórze (Kraków)|dzielnicy Podgórze]].

Przed wojną Kraków zamieszkiwała 60–70ok. 70-tysięczna społeczność żydowska. W getcie znalazło się okołook. 17 tysięcy osób.

Prześladowania Żydów rozpoczęły się wkrótce po rozpoczęciu okupacji we wrześniu 1939 roku. Nałożono na nich obowiązek uczestniczenia w pracach przymusowych (wrzesień 1939), noszenia opasek z [[Gwiazda Dawida|Gwiazdą Dawida]] (listopad 1939), zamknięto [[synagogi w Krakowie|synagogi]], rozpoczęto rekwirowanie majątku ruchomego i nieruchomego należącego do krakowskich Żydów.

Do maja 1940 r. z rozkazu niemieckich władz okupacyjnych zarządzono deportację Żydów z terenu miasta. Z ok. 68 tys. zostałopozostało ok. 15 tys. pracowników żydowskich i członków ich rodzin.

Getto krakowskie zostało powołane zarządzeniem gubernatora [[Dystrykt krakowski|dystryktu krakowskiego]] [[Otto Wächter|Otto Wächtera]] z 3 marca 1941 roku, z dniem zamknięcia wyznaczonym na 21 marca. Getto powstało w części dzielnicy [[Podgórze (Kraków)|Podgórze]], którą pierwotnie zamieszkiwało 3 tys. ludzi,. naNa powierzchniobszarze ok. 20 hektarów iw obejmowałogetcie znalazło się 15 ulic (lub ich fragmentówczęści) oraz 320 domów iz 3167 izbizbami mieszkalnychmieszkalnymi. Dzielnica została otoczona drutem kolczastym, a w kwietniu rozpoczęto wznoszenie wokółDo getta wysokiegotrafiło muruok. o17 półkolistychtysięcy zwieńczeniach przypominających kształtem żydowskie nagrobki ([[macewa|macewy]])ludzi. FragmentyNa murujedną gettaosobę zachowałyprzypadało się przy ulok. Lwowskiej2 27m² orazpowierzchni na tyłach budynku szkolnego przy [[Ulica Bolesława Limanowskiego w Krakowie|ulmieszkalnej. Limanowskiego]] 62.

15 października 1941 roku na mocy zarządzenia gubernatora [[Hans Frank|Hansa Franka]] getto stało się oficjalnie dzielnicą zamkniętą: za jej przekroczenie bez specjalnej przepustki groziła [[kara śmierci]]. Dnia 15 października 1941 roku gubernator generalny wydał w Warszawie rozporządzenie o [[Kara śmierci|karze śmierci]] dla Żydów opuszczających tereny getta oraz dla Polaków udzielających im pomocy. Było to tzw. trzecie rozporządzenie o ograniczeniach pobytu w [[Generalne Gubernatorstwo|Generalnym Gubernatorstwie]] i odwoływało się do dekretu Adolfa Hitlera z 12 października 1939 roku. W art. I paragraf 4b karze śmierci podlegali zarówno Żydzi opuszczający teren getta, jak i osoby pomagające uciekinierom oraz ich ukrywające. Śmierci podlegały również osoby zachęcające do takich aktów, a usiłowanie czynu karane było tak samo jak czyn dokonany<ref>Dokument nr 67A, „Trzecie rozporządzenie o ograniczeniach pobytu w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 15 października 1941 roku”, w: ''Okupacja i ruch oporu w Dzienniku Hansa Franka 1939-1945'', KIW, Warszawa 1972, tom I, str. 428.</ref>.

Pod koniec maja 1942 roku Niemcy przeprowadzili na terenie Krakowa wielkie akcje [[Deportacja (politologia)|deportacji]] ludności żydowskiej. W nocy z 31 maja na 1 czerwca 1942 r. funkcjonariusze [[Kahał|gminy żydowskiej]] w asyście [[Jüdischer Ordnungsdienst|policji żydowskiej]] przeprowadzili kontrolę tzw. kart rozpoznawczych, która stała się pretekstem do wysiedlenia ok. 5 tysięcy ludzi. 30 maja 1942 roku Niemcy rozpoczęli systematyczną wywózkę Żydów z getta do [[Obóz zagłady w Bełżcu|obozu zagłady w Bełżcu]]. W ciągu następnych miesięcy wywieziono tysiące osób. 27 października 1942 roku deportowano 5 tysięcy ludzi (także chorych ze szpitala i dzieci z sierocińca), a 28 października ok. 6 tysięcy Żydów wywieziono lub pognano na piechotę do obozu przejściowego w Płaszowie. Pod koniec roku getto podzielono na dwie części: „A” przeznaczoną dla osób zdolnych do pracy oraz „B” dla dzieci, osób starszych i chorych. Linia graniczna przechodziła wzdłuż placu Zgody. W marcu 1943 roku komendant [[Plaszow|obozu pracy Plaszow]] [[Amon Göth]] poleciłnakazał przesiedlić mieszkańców getta „A” do płaszowskiego kacetu.

W dniach 13–14 marca 1943 roku Niemcy przeprowadzili ostatecznąakcję likwidacjęlikwidacyjną getta. NaKierował czele operacji stałnią [[Schutzstaffel|SS]]-[[Sturmbannführer]] [[Wilhelm Haase|Willi Haase]]. 8 tysięcy Żydów uznanych za zdolnych do pracy zostało przetransportowanych do obozu Plaszow. Około 2 tysięcy zostało zamordowanych podczasna likwidacji gettamiejscu, pozostałych wywieziono do obozu [[Auschwitz-Birkenau]] i również zamordowano.

Z ok. 70-tysięcznej społeczności żydowskiej w Krakowie wojnę przeżyło okołook. tysiąca osób.

* „3”: DWORZEC TOWAROWY – Kamienna – Długa – Sławkowska – Rynek Główny – Mikołajska – Mały Rynek – Sienna – Starowiślna – '''Na Zjeździe – Lwowska – Tarnowska [(ob. B. Limanowskiego])''' – Kalwaryjska – Wadowicka – ŁAGIEWNIKI (Borek Fałęcki)

Tramwaje pokonywały teren getta bez zatrzymywania się. Czas przejazdu przez jego obszarteren totrwał zaledwie kilkanaściekilka minut; (dwa przystanki w okresie przedwojennym). Linia nr „3” była bardziej obciążona, gdyż w „aryjskiej” części Podgórza mieściły się liczne przedsiębiorstwa, a przy ul. S. Czarnieckiego, czyli na terenie getta, siedziba sądów karnych Sądu Grodzkiego w Krakowie oraz więzienie<ref>R. Kiełkowski, op. cit., str. 48.</ref>.

Ponieważ tramwaje krakowskie nie miały zamalowanych na niebiesko szyb, tak jak np. w Łodzi, pasażerowie w czasie przejazdu mogli obserwować życie wewnętrzne getta, chociaż na pewno nie dawało to podstawy do wyrobienia sobie pełnej opinii o tragicznej sytuacji więźniów getta. Tramwaje „aryjskie” przejeżdżające przez krakowskie getto służyły czasami do przerzutu większych paczek z prowiantem lub innymi rzeczami, których nie dało się ze względu na wielkość przemycić podczas pieszego przechodzenia przez bramy<ref>R. Kiełkowski, op. cit, str. 48: „paczki z prowiantem, których z uwagi na objętość nie dało się przemycić przez bramę, wyrzucane z jadącego tramwaju, trafiały do rąk odbiorców, czekających w umówionych miejscach”.</ref>. Były one wyrzucane z jadących tramwajów w umówionych miejscach. Najbardziej dogodnym miejscem dla tego celu był prawdopodobnie odcinek na ul. Lwowskiej, pomiędzy pl. Zgody a skrzyżowaniem z ul. Józefińską – tym bardziej że według wspomnień T. Pankiewicza największy przemyt do getta szedł nocą właśnie przez bramę przy pl. Zgody<ref>T. Pankiewicz, op. cit., str. 8.</ref>.