Bogomili: Różnice pomiędzy wersjami

Bogomili – zwani także bogomilcami, bogomolcami, bogomołami, fundaktami, fundaitami (czyli nosicielami pielgrzymich toreb), babunami, runcari, runkeler, kudugerami, poplicainami, bougresami, textoresami, tisserandsami, albigenesiansami – działali w okresie od X do XII w. Rozwinęli swoją religię w dwóch wariantach: głównym „bułgarskim” i pobocznym „dragowickim” – bardziej radykalnym wywodzącym się z paulicjanizmu, który wziął swoją nazwę od Dragowicy – wsi na pograniczu [[Macedonia (kraina historyczna)|Macedonii]]. Przez zwierzchników Cerkwi prawosławnej bogumilizm z początku nie był postrzegany jako oddzielna doktryna, lecz rozrośnięty paternalizm. Jego zwolennikami byli przede wszystkim chłopi niesłowiańscy, którzy nie czuli związku z łacińskojęzyczną arystokracją i słowianojęzycznymi duchownymi. Z kolei, według niektórych badaczy, dla chłopów słowiańskich był to element buntu feudalnego. Bogomilizm najsilniej działał na terenie Macedonii, a także w Bułgarii i Serbii. Bogomiliski mnich Bazyli Bułgar zaniósł ją nawet do [[Konstantynopol]]a, gdzie w 1118 r. został spalony ze swoimi zwolennikami, którzy odmówili zaparcia się swoich poglądów w obliczu przygotowanych stosów.

Bogomilizm oparty był na dualizmie manichejskim z niewielkimi modyfikacjami. Dualizm ten polegał na wyodrębnieniu dwóch przeciwstawnych sobie sił: duszy (dobrej) i materii (złej). Skrajny w przypadku odłamu dragowickiego. W ruchu bułgarskim wkrótce zbliżył się jednak do [[monarchianizm]]u (czyli wierze w istnienie jednego Boga objawiającego się tylko pod różnymi postaciami Trójcy Świętej). Bogomili odrzucali [[Stary Testament]] (jako opisujący dzieje stwórcy świata materialnego, którym był według bogomiłów Szatan), lecz bez Psalmów i Ksiąg Proroków, a cuda jakich miał dokonać Jezus uznawali za alegorie. Negowali instytucję Kościoła (tworzyli konkurencyjne struktury), sakramenty (dopuszczali jedynie chrzest z ducha przez położenie Ewangelii św. Jana na głowę), okazywanie czci ikonom i szczególnie znienawidzonym krzyżom. Odrzucali również wiarę w zmartwychwstanie ciał, kult świętych, rytuały katolickie oraz liturgię (oprócz modlitwy "Ojcze„Ojcze nasz"nasz” odmawianej 120 razy dziennie). W konsekwencji uznania, że świat materialny jest dziełem Satanaela (złego Boga) bogomiłowie odrzucali także takie przejawy materializmu jak spożywanie mięsa i picie wina. Odradzali zawieranie małżeństwa i nakazywali życie w ścisłej ascezie. Uznawali wzajemną spowiedź. Szkolili elitę „wybranych”. Dzielili się na trzy grupy: „doskonałych”, „słuchaczy” oraz „wierzących”. Do każdej z nich stosowały się odrębne przepisy, różniące się stopniem surowości. Tak więc „doskonali” zobowiązani byli do ścisłej ascezy, dbałości o gminę oraz nauczania. Kierowali oni gminą, stanowiąc zarazem jej starszyznę i apostołów.

Również w zakresie teorii dotyczących powstania świata bogomilizm odwołuje się do manicheizmu, w niewielkim stopniu go modyfikując. Pierwotnie istniał samotnie panujący Bóg a Syn Boży i Duch Święty istniały w Nim jako emanacje. Bóg następnie zrodził dwóch synów, pierworodnego Satanaela i Logosa (Chrystusa). Satanael był gospodarzem niebieskim jednak zbuntował się przeciw Ojcu i został wygnany wraz z niektórymi aniołami. Chcąc mieć własne królestwo stworzył świat materialny wraz z nowym niebem. Ulepił pierwszego człowieka i poprosił Boga o tchnienie weń życia – na mocy tego układu człowiek miał być wspólną własnością Boga i Satanaela. Bóg tchnął życie w Adama oraz w Ewę (według innych źródeł Satanael wykradł duszę Bogu i włożył ją do ciała ludzkiego przez usta). Następnie Satanael uwiódł Ewę, z którą spłodził Kaina oraz Kalomenę (Adam spłodził z Ewą Abla i Seta). Bóg, chcąc jednak uratować dusze ludzkie zesłał na świat swojego drugiego syna, Logosa. Jezus „wniknął w ciało dziewicy przez jej ucho, przybrał w nim cielesną formę, po czym wyłonił się tą samą drogą. Dziewica niczego nie spostrzegła, lecz odnalazła Go jako niemowlę w jaskini w mieście [[Betlejem]]. Żył i nauczał, a stworzywszy pozory własnej śmierci, mógł zstąpić do Piekieł i okiełznać Satanela, odebrawszy mu boski przyrostek "el"„el” (pozostał jedynie Satan), a następnie powrócił do Boga.”

W trzynastowiecznej Bułgarii bogomilizm znajdował się niekiedy pod ochroną domu panującego – do tego stopnia, że w tym XIII wieku Kościół bułgarski zdawał się wręcz stapiać w jedno z bogomilskim. Skutkiem rozprzestrzeniania się bogomiłów na tereny Macedonii i Tesalii ich doktryna w XIV stuleciu dotarła nawet na świętą górę prawosławia [[Athos]]. Sporadyczne sukcesy odnotowywali aż po XV wiek, kiedy to, jak daje się wykazać, należało do tego wyznania jeszcze kilka wsi macedońskich. Ślady wiary bogomilskiej można stwierdzić jeszcze w XVI wieku na Rusi.