Wikipedia

Holenderskie Indie Wschodnie: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje)
Boty
1 384 060 edycji
m Dodaję nagłówek przed Szablon:Przypisy
WP:SK+ToS+mSI+Bn, usunięcie zbędnych linków do dat, drobne redakcyjne, drobne techniczne
Linia 4:
|p1 = Holenderska Kompania Wschodnioindyjska
|p1_flaga = Flag of the Dutch East Indies Company.svg
|p2 lata_istnienia = 1800–1949
|p2_flaga =
|p3 =
|p3_flaga =
|p4 =
|p4_flaga =
|p5 =
|p5_flaga =
|lata_istnienia = 1800-1949
|n1 = Indonezja
|n1_flaga = Flag of Indonesia.svg
|n2 = Nowa Gwinea Holenderska
|n2_flaga = Flag of West Papua.svg
|n3 =
|n3_flaga =
|n4 =
|n4_flaga =
|n5 =
|n5_flaga =
|flaga_obraz = Flag of the Netherlands.svg
|herb_obraz = State_coat_of_arms_of_the_NetherlandsState coat of arms of the Netherlands.svg
|nazwa_dopełniacz =
|dewiza =
|dewiza_język =
|dewiza_polski =
Linia 42 ⟶ 28:
|zależne_od =
|głowa_terytorium =
|głowa_terytorium_opis =
|w_imieniu_tekst =
|w_imieniu_urząd =
Linia 52 ⟶ 38:
|w_imieniu2 =
|powierzchnia = 1 919 440
|powierzchnia_wód =
|powierzchnia_miejsce =
|ludność = 60 727 233 (240 417 Europejczyków)<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = van Nimwagen | imię = N. | tytuł = De demografische geschiedenis van Indische Nederlanders | miejsce = Haag | data = 2002 | strony = 25-2625–26}}</ref>
|gęstość = 31,6
|gęstość_miejsce =
|ludność_rok = 1930
|narodowości =
Linia 62 ⟶ 48:
|utworzenie_sposób = Utworzenie
|od_kogo = Nacjonalizacja VOC
|utworzenie_data = [[1 stycznia]] [[1800]]
|likwidacja_sposób = Niepodległość
|przez_kogo =
|likwidacja_data = [[27 grudnia]] [[1949]]
|religia_dominująca =
|waluta_nazwa =
Linia 83 ⟶ 69:
}}
 
'''Holenderskie Indie Wschodnie''' ([[Język niderlandzki|nider.]] -– ''Oost-Indië'' lub ''Nederlands-Indië'', [[język indonezyjski|indonez.]] -– ''Hindia Belanda'') – nazwa kolonii założonej przez [[Holenderska Kompania Wschodnioindyjska|Holenderską Kompanię Wschodnioindyjską]], która pozostawała pod bezpośrednim zwierzchnictwem Królestwa Holenderskiego od 1799 r. aż do uzyskania niepodległości przez [[Indonezja|Indonezję]] w 1949 r.
 
== Początki ==
Holenderskie Indie Wschodnie nie powstałyby, gdyby nie pierwsze ekspedycje finansowane przez kupców [[Niderlandy (region historyczny)|niderlandzkich]] (głównie z [[Amsterdam]]u), takie jak. m.in. wyprawy [[Jan Huygen van Linschoten|J.H. van Linschotena]]<ref>Jan Huyghen van Linschoten skopiował tajne portugalskie mapy, które umożliwiły dotarcie do ''Wysp Korzennych'' statkom najpierw holenderskim a później angielskim.</ref> w [[1582]] r., [[Jacob van Neck|Jacoba van Necka]] w [[1598]] r. oraz [[Cornelis de Houtman|Cornelisa de Houtmana]] w [[1595]] r., który dotarł do [[Bantam]]u, leżącego na [[Jawa|Jawie]] nad [[Cieśnina Malakka|Cieśniną Malakka]] (obecnie indonezyjska prowincja [[Banten]]). Początkowo ich poczynania były utrzymywane w tajemnicy ze względu na to, że [[Traktat z Tordesillas]] przydzielał rejon ten [[Portugalia|Portugalii]]. Jednak ceny jakie osiągano za [[Przyprawa|przyprawy]] z tego regionu sprawiły że kolonizacja holenderska w tym rejonie postępowała bardzo szybko.
 
== Holenderska Kompania Wschodnioindyjska (VOC) ==
[[Holenderska Kompania Wschodnioindyjska]] (''Verenigde Oostindische Compagnie'', w skrócie ''VOC''), która powstała w [[1602]] r.<ref>Stany Generalne Zjednoczonych Prowincji Niderlandów przyznały jej 21-letni monopol na handel w [[Azja|Azji]].</ref>umożliwiła realizację większych przedsięwzięć dzięki połączeniu wysiłków pojedynczych kupców w formę prawno-organizacyjną [[spółka akcyjna|spółki akcyjnej]]. Szybkie i wysokie zyski jakie osiągano za handel korzeniami sprawiły, że VOC szybko zgromadziła fundusze na kosztowne i niebezpieczne wyprawy zamorskie od inwestorów zwabionych chęcią łatwego zysku. W [[1605]] r. jedna z takich wypraw kupieckich zajęła portugalski fort na wyspie [[Ambon (wyspa)|Ambon]] ([[Moluki]]) i przekształciła go w pierwszą umocnione bazę VOC w tym rejonie. Mimo podpisania w Antwerpii w 1609 r. tzw. "Rozejmu„Rozejmu dwunastoletniego"dwunastoletniego” pomiędzy Hiszpanią<ref>Portugalia była złączona wówczas unia personalną z Hiszpanią.</ref> a Holandią ekspansja tego ostatniego kraju w Azji nie została zatrzymana. Punktem, z którego wychodziły wszystkie przedsięwzięcia (bardziej kupieckie niż kolonialne) na wyspach indonezyjskich stała się założona na Jawie faktoria w [[Dżakarta|Batawii]]. To właśnie stąd prowadziła gęsta sieć połączeń handlowych z ważniejszymi miastami azjatyckimi (szczególnie intratny mimo że trudny<ref>Handlowanie w Chinach opierało się o wydawane przez dwór cesarski koncesje, podobnie było w Japonii. W państwach tych do handlu wyznaczano specjalne regiony poza którymi Europejczycy nie mogli prowadzić działalności.</ref> stał się handel z Japonią oraz Chinami). Przy czym imperium kolonialne VOC posiadało jedną słabość, jego działalność była całkowicie nastawiona na zysk a to powodowało, że oszczędzano na uzbrojeniu i żołnierzach co później miało się srogo zemścić podczas konfliktów z monarchiami absolutnymi (głównie Francją i Anglią).▼
 
Stan posiadania Holendrów w Azji w XVII wieku stale się zwiększał, po kolei zajęto: [[Malakka (miasto)|Malakkę]]<ref>Malakka należała wcześniej do Portugalczyków.</ref> w [[1641]] r., królestwo [[Aceh]] na Sumatrze w [[1667]] r., [[Makasar]] w [[1669]] r. i ostatecznie [[Bantam]] w [[1682]] r.<ref>Po okresie walki o ten region z jawajskim [[Królestwo Mataram|królestwem Mataram]].</ref> Ponadto wyparto Brytyjczyków z południowo-zachodniej Sumatry ([[Bencoolen]]) po okresie ostrej rywalizacji. Szczególne zasługi w rozwoju kolonii położyli [[Jan Pieterszoonn Coen]], [[Antonio van Diemen|Anthonie van Diemen]] (1636–45) i [[Joan Maetsuyker]] (1653–78). Podstawą handlu holenderskiego stał się w szczególności [[pieprz]], który cieszył się w Europie największą popularnością. Duże zyski osiągano też z tzw. "handlu„handlu wyspiarskiego"wyspiarskiego” (''inlandse handel'') -– pomiędzy poszczególnymi wyspami indonezyjskimi, który polegał na wymianie towaru za towar, przy każdej takiej transakcji osiągano zysk w postaci srebra z [[Ameryka|Ameryki]], które było cenione bardziej na wschodzie niż w Europie.▼
▲[[Holenderska Kompania Wschodnioindyjska]] (''Verenigde Oostindische Compagnie'', w skrócie ''VOC''), która powstała w [[1602]] r.<ref>Stany Generalne Zjednoczonych Prowincji Niderlandów przyznały jej 21-letni monopol na handel w [[Azja|Azji]]</ref>umożliwiła realizację większych przedsięwzięć dzięki połączeniu wysiłków pojedynczych kupców w formę prawno-organizacyjną [[spółka akcyjna|spółki akcyjnej]]. Szybkie i wysokie zyski jakie osiągano za handel korzeniami sprawiły, że VOC szybko zgromadziła fundusze na kosztowne i niebezpieczne wyprawy zamorskie od inwestorów zwabionych chęcią łatwego zysku. W [[1605]] r. jedna z takich wypraw kupieckich zajęła portugalski fort na wyspie [[Ambon (wyspa)|Ambon]] ([[Moluki]]) i przekształciła go w pierwszą umocnione bazę VOC w tym rejonie. Mimo podpisania w Antwerpii w 1609 r. tzw. "Rozejmu dwunastoletniego" pomiędzy Hiszpanią<ref>Portugalia była złączona wówczas unia personalną z Hiszpanią.</ref> a Holandią ekspansja tego ostatniego kraju w Azji nie została zatrzymana. Punktem, z którego wychodziły wszystkie przedsięwzięcia (bardziej kupieckie niż kolonialne) na wyspach indonezyjskich stała się założona na Jawie faktoria w [[Dżakarta|Batawii]]. To właśnie stąd prowadziła gęsta sieć połączeń handlowych z ważniejszymi miastami azjatyckimi (szczególnie intratny mimo że trudny<ref>Handlowanie w Chinach opierało się o wydawane przez dwór cesarski koncesje, podobnie było w Japonii. W państwach tych do handlu wyznaczano specjalne regiony poza którymi Europejczycy nie mogli prowadzić działalności</ref> stał się handel z Japonią oraz Chinami). Przy czym imperium kolonialne VOC posiadało jedną słabość, jego działalność była całkowicie nastawiona na zysk a to powodowało, że oszczędzano na uzbrojeniu i żołnierzach co później miało się srogo zemścić podczas konfliktów z monarchiami absolutnymi (głównie Francją i Anglią).
 
▲Stan posiadania Holendrów w Azji w XVII wieku stale się zwiększał, po kolei zajęto: [[Malakka (miasto)|Malakkę]]<ref>Malakka należała wcześniej do Portugalczyków</ref> w [[1641]] r., królestwo [[Aceh]] na Sumatrze w [[1667]] r., [[Makasar]] w [[1669]] r. i ostatecznie [[Bantam]] w [[1682]] r.<ref>Po okresie walki o ten region z jawajskim [[Królestwo Mataram|królestwem Mataram]].</ref> Ponadto wyparto Brytyjczyków z południowo-zachodniej Sumatry ([[Bencoolen]]) po okresie ostrej rywalizacji. Szczególne zasługi w rozwoju kolonii położyli [[Jan Pieterszoonn Coen]], [[Antonio van Diemen|Anthonie van Diemen]] (1636–45) i [[Joan Maetsuyker]] (1653–78). Podstawą handlu holenderskiego stał się w szczególności [[pieprz]], który cieszył się w Europie największą popularnością. Duże zyski osiągano też z tzw. "handlu wyspiarskiego" (''inlandse handel'') - pomiędzy poszczególnymi wyspami indonezyjskimi, który polegał na wymianie towaru za towar, przy każdej takiej transakcji osiągano zysk w postaci srebra z [[Ameryka|Ameryki]], które było cenione bardziej na wschodzie niż w Europie.
 
Kompania Wschodnioindyjska przez długi czas cieszyła się monopolem korzennym, który spowodował, że w jej koloniach zaczęły się rozwijać monokultury rolnicze, np.: [[goździki]] na Ambonie, [[sandałowiec|drzewo sandałowe]] na [[Timor]]ze, gałka muszkatołowa na wyspach Banda i cynamon na [[Cejlon]]ie. W ten sposób wszystkie z tych wysp były silnie uzależnione jedna od drugiej i doszło do wytworzenia się lokalnego systemu gospodarczego, który funkcjonował jak naczynia połączone. Każdy z rejonów (wysp) obowiązany był do dostarczania określonego rodzaju produktów w formie obowiązkowych dostaw (kontyngentów). Holendrzy w zasadzie nie tworzyli rozbudowanego systemu zarządzania swoimi dominiami na archipelagu i zadowalali się lojalnością lokalnych władców (regentów), którzy dochowywali im posłuszeństwa.
 
== Wyspy indonezyjskie pod kontrolą rządu holenderskiego ==
[[Plik:NetherlandsEmpire.png|thumb|left|300px|Holenderskie posiadłości kolonialne (posiadłości Kompanii Wschodnioindyjskiej -– jasnozielony kolor)]]
Ok.Około [[1700]] r. system kolonialny funkcjonujący w ramach VOC doskonale się sprawdzał i doprowadził do wytworzenia państwa w państwie i liczącej się siły militarnej na archipelagu. Jednak w ciągu XVIII wieku znaczenie Kompanii cały czas słabło, monopol gospodarczy był podkopywany przez przemyt i szmugiel. Rosły koszty funkcjonowania administracji kolonialnej, panoszyła się korupcja wśród urzędników, którzy nie zawsze działali w interesie swojego pracodawcy. W [[1799]] r. VOC została zlikwidowana<ref>Było to spowodowane popadnięciem Holandii w zależność od rewolucyjnej Francji w czasie jej wojny z państwami Wielkiej Koalicji, do której należała Holandia.</ref> a jej kolonie w Azji Południowo-Wschodniej dostały się w 1811 r. pod krótkie zwierzchnictwo Anglii<ref>Wcześniej po likwidacji VOC na wyspie rządził jeden z marszałków Napoleona – [[Herman Willem Daendels]], który przyczynił się do rozbudowy infrastruktury na wyspach oraz wzmocnienia obronności.</ref> i zostały zwrócone po wojnach napoleońskich rządowi Holandii, który przejął nad nimi kontrolę. [[Malakka (miasto)|Malakka]] i [[Półwysep Malajski]] zostały odstąpione Anglii w [[1824]] r. po podpisaniu traktatu angielsko-holenderskiego.
 
W latach 1825-301825–1830 doszło do wybuchu powstania ludności tubylczej na Jawie pod przywództwem [[Diponegoro|Pangerana]]. Walki przeciągały się ze względu na ich partyzancki charakter, ale w końcu powstańcy zostali spacyfikowani a Pangerana wygnany na [[Celebes]]. Mniej więcej w tym samym czasie na Sumatrze doszło z kolei do walk na tle religijnym (tzw. [[Wojna Padri]]) z administracją holenderską, spokój udało się tu przywrócić dopiero w 1837 r.
 
W latach trzydziestych wprowadzono nowy model gospodarczy w kolonii tzw. ''[[Culturstelsel|Cultuurstelsel]]'' (System kultywacji). Polegał on na tym, że każda wioska miała przeznaczać jedną piątą swych upraw na cele eksportowe. Dzięki jego wprowadzeniu udało się zwiększyć wpływy do budżetu holenderskiego a kolonia przynosząca ostatnio straty rozkwitła. W latach 1873-19081873–1908 Holendrzy prowadzili walki o podporządkowanie prowincji [[Aceh]] na [[Sumatra|Sumatrze]], co udało im się dopiero po zaciekłych walkach z rebeliantami. W tym okresie zaczyna się także powiększać liczba ludności pochodzenia europejskiego, która zajmuje najlepiej płatne stanowiska w administracji i w handlu. Dochodzi także do niebywałej eksplozji demograficznej (w szczególności wyspy Jawa) ludności tubylczej opartej głównie o pracochłonne uprawy ryżu na polach zalewowych.
 
Po I wojnie światowej doszło do rozbudzenia świadomości narodowej Indonezyjczyków. Powstały partie polityczne, takie jak: [[Nacjonalistyczna Partia Indonezji]] (z [[Sukarno]] na czele) czy Indonezyjska Partia Komunistyczna. W reakcji na to Holendrzy rozpoczęli represjonowanie działaczy niepodległościowych (m.in. uwięzili Sukarno).
 
W latach 1942-451942–1945 w czasie II wojny światowej archipelag został zajęty przez Japończyków, którzy zostali zwabieni tu głównie przez bogate złoża [[ropa naftowa|ropy naftowej]]. Po wybuchu walk niepodległościowych w [[1949]] r. doszło do utworzenia niepodległego państwa indonezyjskiego. Stolica Indii Holenderskich – [[Dżakarta|Batawia]] została przemianowana wówczas na [[Dżakarta|Dżakartę]] i została stolicą republiki. Z dawnych posiadłości holenderskich jedynie zachodnia część wyspy [[Nowa Gwinea]] należała do Holandii, ale w 1961 r. armia indonezyjska wkroczyła na ten teren. Wywiązały się wówczas krótkotrwałe walki, które zakończyły się dopiero pod naciskiem Stanów Zjednoczonych, które nakłoniły Holandię, aby ta zrzekła się swoich roszczeń, a Indonezja uzyskała nową prowincję pod nazwą [[Irian Zachodni]].
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
 
{{ka}}
== Linki zewnętrzne ==
*
 
[[Kategoria:Historia Indonezji]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Holenderskie_Indie_Wschodnie”