Obrona Wilna (1939): Różnice pomiędzy wersjami

'''Obrona Wilna 1939''' – działania wojenne prowadzone w dniach [[18 września|18]]- – [[19 września]] [[1939]] podczas [[Agresja ZSRR na Polskę|sowieckiego ataku na Polskę]] związane z obroną miasta przed [[Armia Czerwona|Armią Czerwoną]].

[[Wilno]] było przed wojną jednym z najsilniejszych ośrodków wojskowych w północno-wschodniej części [[Polska|Polski]]. Miasto wchodziło organizacyjnie w skład Dowództwa Okręgu Korpusu nr III z siedzibą w [[Grodno|Grodnie]], na czele którego w 1939 r. stał gen. bryg. [[Józef Olszyna-Wilczyński]]. Stacjonowała w nim cała [[1 Dywizja Piechoty Legionów]], część [[5 Pułk Lotniczy|5 Pułkupułku Lotniczegolotniczego]] (lotnisko [[Port lotniczy Wilno|Porubanek]]), dowództwo [[Wileńska Brygada Kawalerii|Wileńskiej Brygady Kawalerii]] i [[4 Pułk Ułanów Zaniemeńskich|4 pułk Ułanów Zaniemeńskich]]. Zgodnie z planem mobilizacyjnym 1 DP Leg. odeszła w rejon [[Różan]]a i [[Ostrów Mazowiecka|Ostrowi Mazowieckiej]]. Wileńska Brygada Kawalerii z kolei w pierwszych dniach września została przetransportowana w okolice [[Piotrków Trybunalski|Piotrkowa Trybunalskiego]]. Eskadry bojowe 5 Pułkupułku Lotniczegolotniczego odleciały na lotniska [[Samodzielna Grupa Operacyjna Narew„Narew”|Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”]] i [[Armia Modlin„Modlin”|Armii „Modlin”]], pozostawiając w Wilnie tylko samoloty szkolno-treningowe. Po wybuchu wojny w mieście zmobilizowano [[35 Dywizja Piechoty (II RP)|35 Dywizję Piechoty Rezerwową]], która 7 września transportem kolejowym dotarła do [[Lwów|Lwowa]]. Wraz z nią Wilno opuścił dotychczasowy dowódca [[Obszar Warowny Wilno|Obszaru Warownego „Wilno”]] płk dypl. [[Lucjan Janiszewski]].

Po wybuchu wojny dowództwo Obszaru Warownego „Wilno” podjęło prace związane z przygotowaniem miasta do obrony. Nowym dowódcą Obszaru 12 września 1939 r. został ppłk [[Tadeusz Podwysocki]], zarazem komendant wileńskiego garnizonu. 14 września do Wilna przybył zastępca dowódcy DOK nr III ds. OPL płk dypl. [[Jarosław Okulicz-Kozaryn]], który prawdopodobnie przejął faktyczne dowództwo jako najstarszy stopniem oficer. Obaj byli przekonani, że miasto powinno podjąć obronę przed wkraczającymi wojskami sowieckimi, ale raczej jako powstrzymanie pierwszego ataku, aby umożliwić ewakuację urzędów, żołnierzy i ewentualnie ludności cywilnej w stronę [[Litwa|Litwy]]. W tym celu podjęli pewne kroki, jak ściągnięcie znad granicy litewskiej [[Pułk KOP "Wilno"„Wilno”|Pułkupułku KOP „Wilno”]] (Batalionybataliony KOP „Orany”, „Troki” i „Niemenczyn”) oraz [[Batalion ON "Postawy"„Postawy”|Batalionubatalionu ON „Postawy”]], sformowanie nowych pododdziałów spośród młodzieży przeszkolonej w ramach [[Przysposobienie Wojskowe|Przysposobienia Wojskowego]], czy rozmieszczenie wojsk na stanowiskach wokół i w samym mieście. 17 września, czyli w przeddzień sowieckiego ataku, w Wilnie znajdowało się ok. 14 tys. żołnierzy oraz ochotników, ale tylko ok. 6,5 tys. było uzbrojonych. W międzyczasie napływały jeszcze różne drobne pododdziały. 18 września rano sformowano batalion studencki spośród studentów zdolnych do noszenia broni. Tego samego dnia doszło do [[Telegraf Hughesa|rozmowy juzowej]] gen. J. Olszyny-Wilczyńskiego z płk. J. Okuliczem-Kozarynem, w której ten pierwszy rozkazał w nieprecyzyjny sposób nie podejmować obrony miasta i odejść na Litwę. W rezultacie płk J. Okulicz-Kozaryn postanowił nakazać opuszczenie miasta przez oddziały niebojowe, natomiast pozostałe miały pozostać na swoich stanowiskach, ale podjąć walkę tylko na wyraźny rozkaz. Ostatecznie w godzinach popołudniowych 18 września obrona Wilna wyglądała następująco:

* w rejonie Markucia i Rossy swoje pozycje zajmował [[Batalionbatalion KOP "Troki"„Troki”]] mjr. Krasowskiego,

* kierunek zachodni i północny ubezpieczały pozostałe bataliony Pułkupułku KOP „Wilno” pod dowództwem ppłk. [[Kazimierz Kardaszewicz|Kazimierza Kardaszewicza]] i jeden batalion z OZ [[1 Pułk Piechoty Legionów|1 Pułkupułku Piechotypiechoty Legionów]],

* w rejonie śródmieścia rozmieszczona była [[20 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej|20 bateria artylerii przeciwlotniczej]] (4 ckm plot); druga bateria znajdowała się u północnego wylotu mostu Zielonego,

W sumie były więc to siły, które można przeliczyć na ok. dziesięć batalionów piechoty (ok. 6,5 tys. uzbrojonych żołnierzy) z 14-1614–16 działami, w tym połową ppanc., oraz 4-64–6 działkami plot. 40 mm i kilkudziesięcioma karabinami maszynowymi. Brak było natomiast moździerzy i granatów ppanc., które starano się zastąpić butelkami z mieszanką zapalającą. Pomimo słabego uzbrojenia i słabego wyszkolenia ochotników można jednak było pokusić się o skuteczny opór wśród miejskiej zabudowy, nawet jednostkom pancernym.

* 3 bataliony [[Pułk KOP "Wilno"„Wilno”|Pułkupułku KOP „Wilno”]]

18 września po godzinie 17 do płk. J. Okulicza-Kozaryna dotarły oficjalne meldunki o pojawieniu się od strony [[Oszmiana|Oszmiany]] pierwszych sowieckich pododdziałów pancernych. Były to czołgi z 7 i 8 Pułkupułku Czołgówczołgów 36 Dywizji Kawalerii. 8 Pułkpułk Czołgówczołgów po kilkudziesięciominutowej walce z kompanią „Olkieniki” kpt. [[Antoni Kwiatkowski|Antoniego Kwiatkowskiego]] z [[Batalion KOP "Orany"„Orany”|Batalionubatalionu KOP „Orany”]] zajął południowo-wschodni skraj Wilna, pozostając tam do rana 19 września. Natomiast 7 Pułkpułk Czołgówczołgów został zatrzymany na zachodnim skraju Wilna. W rezultacie płk J. Okulicz-Kozaryn podjął decyzję, która negowała całkowicie wcześniej wydane polecenia, a mianowicie rozkazał wycofanie się wszystkich sił obrony w kierunku granicy litewskiej. Odwrót miały osłaniać oddziały KOP jako najlepiej wyszkolone i zdyscyplinowane. Część żołnierzy i policjantów odeszła natomiast do [[Grodno|Grodna]], gdzie wzięła potem udział w jego obronie. Patrz: [[Obrona Grodna|Obrona Grodna 1939]]. Jednocześnie w stronę sowieckich wojsk został posłany ppłk T. Podwysocki, aby zakomunikować im o niebronieniu miasta. Został jednak ostrzelany przez czołgistów i musiał zawrócić. Podpułkownik T. Podwysocki po powrocie nie zastał już płk. J. Okulicza-Kozaryna i w powyższej sytuacji postanowił bronić miasta. Jednakże wycofała się z niego już większość oddziałów, pozostały tylko nieliczne wspomagane przez ochotników, głównie harcerzy i młodzieżymłodzież.

Tymczasem sowieckie oddziały pancerne, które podeszły do miasta, miały za zadanie dotrzeć do mostu Zielonego i zablokować Wilno od strony zachodniej. Jeden z pododdziałów 8 Pułkupułku Czołgówczołgów dostał się pod ogień 2 polskich dział 75 mm, które strzelały pociskami przeciwpiechotnymi, tracąc samochód pancerny. Polacy ponieśli spore straty, ale powstrzymali nieprzyjacielskie natarcie. Z kolei na [[Zarzecze (Wilno)|Zarzeczu]] jeden sowiecki czołg został uszkodzony granatami. W rezultacie główne siły 8 Pukupuku Czołgówczołgów zatrzymały się na południowo-wschodnim skraju Wilna do rana 19 września, a jedynie drobne pododdziały (po 2-32–3 wozy bojowe) prowadziły rozpoznanie w kierunku [[Wilia (dopływ Niemna)|Wilii]]. W tym samym czasie ogień do nieprzyjacielskich czołgów prowadziła także nieokreślona liczba dział 75 mm z OZ artylerii w Wilnie, usytuowanych na wzgórzu nad Wilenką przy szosie oszmiańskiej. Prawdopodobnie zniszczyły one 1 sowiecki czołg, a po wyczerpaniu całej amunicji polscy artylerzyści uszkodzili działa i się wycofali. Z kolei 2 kolejne działa 75 mm strzelały z pozycji na Wzgórzu Ponarskim do sowieckich wojsk (1I Batalionbatalion z 6 Brygady Pancernej) usiłujących zdobyć dworzec kolejowy i magazyny wojskowe na Burbiszkach. Bronił się tam 33 Batalionbatalion Wartowniczywartowniczy, ale wobec przewagi wroga musiał się wycofać w nocy z 18 na 19 września. W godzinach popołudniowych 18 września w rejon dworca kolejowego została dodatkowo przysłana niepełna kompania żołnierzy i ochotników z PW, uzbrojona w kilka ckm-ów i karabinów ppanc. Część ochotników zatrudniono przy dokończeniu budowy improwizowanego pociągu pancernego. Wieczorem pojechał on torem kolejowym na Lidę, docierając do Burbiszek, gdzie wspomógł obronę magazynów wojskowych, ale został uszkodzony. W tym czasie kilka czołgów sowieckich z 2II Batalionubatalionu 6 Brygady Pancernej dotarło na tyły magazynów, dostając się jednak pod ogień polskiej kompanii, która zniszczyła 1 czołg i 1 uszkodziła, ale sama była zmuszona wycofać się do centrum miasta. Jednocześnie sowiecki batalion rozpoznawczy z 6 Brygady Pancernej po krótkiej walce opanował lotnisko i składy paliwa. Wieczorem 18 września pancerny pododdział z tej brygady zaatakował także Wilno z kierunku [[Nowa Wilejka|Nowej Wilejki]], nacierając wzdłuż Wilii na Górę Zamkową i most Zielony. Napotkał jednak polski ogień prowadzony przez działko ppanc. 37 mm z drugiego brzegu rzeki przy koszarach kawalerii i po stracie kilku uszkodzonych wozów bojowych, które zatarasowały drogę pozostałym, musiał zatrzymać się. Inny z batalionów sowieckiej 6 Brygady Pancernej zaatakował polskie pozycje przy [[Cmentarz Na Rossie w Wilnie|cmentarzu Na Rossie]] zajmowane przez Batalionbatalion KOP „Troki” mjr. Krasowskiego, który po stracie kilkunastu zabitych i rannych rozpoczął odwrót. Rosjanie natomiast skierowali się w stronę centrum miasta, łamiąc słaby opór niewielkiego polskiego pododdziału z pozostałości marszowej [[5 Pułk Piechoty Legionów|5 pp Leg.]] Następnie na ich drodze znalazła się bateria artylerii plot. ppor. [[Witold Barancewicz|Witolda Barancewicza]]. Polacy uporczywie się bronili do późnego wieczora, tracąc obsługę 1 działa, a potem wycofali się w kierunku na [[Zawiasy]] ku granicy litewskiej. Inna grupa czołgów ominęła natomiast polską baterię i poszła ul. Zawalną w stronę śródmieścia, natrafiając po drodze i rozpraszając nieokreśloną grupę żołnierzy i młodzieży uzbrojonych w butelki z mieszanką zapalającą.

Były to: ok. 700-osobowa grupa piechoty na ciężarówkach mjr. Szachiriewa oraz dwa zmotoryzowane oddziały wydzielone z 42 Pułkupułku Kawaleriikawalerii pod dowództwem st. lejt. Kisielowa i st. lejt. Radczenki, na czele których stanął kpt. Miller (Migler), szef Oddziału II sztabu 36 Dywizji Kawalerii. W tym czasie czołgi sowieckie w Wilnie ruszyły w stronę mostu Zielonego, gdzie polski ogień placówki OPL i małej grupy obrońców uszkodził 3 wozy bojowe, z których jeden zablokował jezdnię na moście. Jednocześnie o świcie dodatkowe siły sowieckie ruszyły z przedmieść miasta w kierunku centrum. Na most Zielony uderzyła grupa płk. Łomaki, ale została odparta, więc skierowała na most na Zwierzyńcu.