Kościół katolicki: Różnice pomiędzy wersjami

Pierwotny [[Kościół (organizacja)|Kościół]], który traktowany był jako stronnictwo religijno-polityczne, nie był jednolity i składał się z wielu grup ([[Kościół (organizacja)|Kościołów lokalnych]]), tzw. [[gmina chrześcijańska|gmin chrześcijańskich]]. Jego wyznawcy mieli jednak świadomość przynależności do jednej wspólnoty: „Jeden jest Pan, jedna wiara, jeden chrzest” (List do Efezjan 4,5). Na czele pierwszej z nich, założonej w [[Jerozolima|Jerozolimie]] ok. 33 r. n.e., stał początkowo [[Piotr Apostoł]].

Zgodnie z tradycją Kościoła katolickiego wspólnota pierwotnych gmin chrześcijańskich może być uważana za jego zalążek. Słowo ''katolicki'' pochodzi od [[język grecki|greckiego]] określenia Καθολικος, oznaczającego uniwersalny lub powszechny. W listach ówczesnych biskupów, m.in. [[Klemens I|Klemensa Rzymskiego]], [[Polikarp ze Smyrny|Polikarpa ze Smyrny]] i [[Ignacy Antiocheński|Ignacego z Antiochii]] pojawiają się pierwsze nawoływania do utrzymania ''jedności w wierze''. W liście tego ostatniego do Kościoła w [[Izmir|Smyrnie]] napisanym przed rokiem 107 n.e. po raz pierwszy znalazło się określenie ''Kościół katolicki''{{r|Św Ignacy Antiocheński List}}. Określenie to pojawiało się również w późniejszych tekstach [[Ireneusz z Lyonu|Ireneusza, biskupa Lyonu]]. Mniej więcej od II wieku n.e. mówi się już zawsze o jednym Kościele powszechnym, który składa się z wielu gmin. Wielki wpływ na utrzymanie wspólnoty miały zebrania kierowników gmin, podczas których załatwiano sprawy bieżące, zwłaszcza rozwiązywano trudności natury organizacyjnej i [[doktryna religijna|doktrynalnej]]. Nie wszystkie zebrania miały jednakowy zasięg. Dokumenty wspominają o [[synod]]ach prowincjonalnych, o zebraniach biskupów z kilku prowincji i synodach powszechnych. [[Sobór powszechny]], podobnie jak dzisiaj, uważano w tamtym czasie za najważniejszą instytucję całego Kościoła.

Rozłam jednego zachodniego chrześcijaństwa, na katolickie i ewangelickie, nie zahamował rozwoju [[Ewangelizacja Ameryki|misji katolickich]], zaktywizowanych odkryciami geograficznymi.

Nie zdefiniowanaNiezdefiniowana na soborze kwestia prymatu papieskiego powodowała różnice w poglądach, przez co dzieło kardynała [[Robert Bellarmin|Roberta Bellarmina]] o władzy papieskiej dostało się na [[indeks ksiąg zakazanych|indeks]]. [[Galileusz|Galileo Galilei]] został krytycznie osądzony, a przez to rozprawa Kopernika znalazła się na [[indeks ksiąg zakazanych|indeksie]]. Kościół popełnił błąd przez brak metodycznego porównywania wyników nauk eksperymentalnych i matematycznych z [[objawienie|prawdami objawionymi]].

Wybuch [[Rewolucja francuska|Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789)]] wywarływywarł decydujący wpływ na życie Kościoła i ograniczyłyograniczył jego misyjne działanie. Francja powróciła do jedności z Kościołem za [[Napoleon Bonaparte|Napoleona]], który narzucał innym krajom swoją politykę kościelną.

Kongres Wiedeński przywrócił ustrój monarchiczny, co spowodowało niekorzystny<!-- dla kogo? --> sojusz ołtarza z tronem. W konsekwencji ścierały się ze sobą dwa nurty: [[liberalizm]] i [[ultramontanizm]]. Katolickie życie umysłowe koncentrowało się na walce z wrogimi ideami. Polscy zaborcy wchodzili w skład [[Święte Przymierze|Świętego Przymierza]], które starało się bronić [[legitymizm]]u i zasad chrześcijańskich.

Papieże [[Benedykt XV]], [[Pius XI]] i [[Pius XII]] pełnili godnie niełatwe zadanie orędowników pokoju w świecie.<!-- dosyć kontrowersyjne stwierdzenie... --> Po II Wojnie Kościół musiał walczyć z zagrożeniem wojującego komunizmu ze strony Związku Radzieckiego, który ukształtował obóz państw [[Demokracja ludowa|demokracji ludowej]]. Rozwój życia zakonnego i należyta formacja duchowieństwa stanowiły ważne źródło religijności katolików, którzy w wielu krajach zdołali przeciwstawić się wojującemu ateizmowi.

W XVI wieku, w związku z głoszonym przez [[Reformacja|reformację]] hasłem indywidualnej wykładni i pojawiającymi się przekładami Pisma Świętego na języki narodowe, stanowisko Kościoła zostało zaostrzone. Konstytucja [[Pius IV|Piusa IV]] ''Dominici gregis rustodiae'' z 1564 zabraniała korzystać z niekatolickich wydań Pisma Świętego, a na korzystanie z katolickich przekładów na języki nowożytne zezwalała wiernym po uzyskaniu zgody proboszcza lub spowiednika. Restrykcje wobec Biblii niekatolickich wynikały m.in. z charakteru przekładów, które zarówno w tekście, jak i adnotacjach wspierały protestanckie doktryny<ref group="uwaga">Jakub Wujek podaje przykład wymierzonego w celibat tłumaczenia w Biblii Brzeskiej słowa „niewiasty” na „żony” w Dz 1, 14, a także „kościoła” na „zbór”, „doktorów Żydowskich” na „księży” itp.</ref>. Choć ograniczenia w korzystaniu z katolickich wydań Biblii zniesione zostały przez papieża [[Benedykt XIV|Benedykta XIV]], w konstytucji ''Sollicita ac provida'' z 9 lipca 1753 roku{{r|mateusz-js-pn-js-pn-52}}, Pismo Święte nadal w niewielkim stopniu wykorzystywane było w działalności duszpasterskiej. Pod koniec XVIII wieku niemiecki jezuita [[Johann Michael Sailer]] domagał się powrotu do Biblii jako podstawowego środka w duszpasterstwie Kościoła, jednakże jego postulaty doczekały się realizacji dopiero pod koniec XIX wieku. Encyklika [[Leon XIII|Leona XIII]] z 1893 roku ''[[Providentissimus Deus]]'' nawołuje do ożywienia i uporządkowania studiów biblijnych, a ''Spiritus Paraclitus'' [[Benedykt XV|Benedykta XV]] z 1920 do czytania i szerokiego stosowania Pisma Świętego w duszpasterstwie. W podobnym duchu wypowiadał się [[Pius XII]] (encyklika ''Divino afflante Spiritu'', 1946) oraz [[Jan XXIII]]. Na [[Sobór watykański II|II soborze watykańskim]] zalecono, by dokonywać przekładów z tekstów oryginalnych i podkreślono, że Biblia, wraz z [[Tradycja Apostolska|Tradycją]], jest „najwyższą regułą wiary”{{r|Józef Kudasiewicz Biblia}}.

W starożytności chrześcijanie mieli z jednej strony stosunek krytyczny do dotychczasowego dorobku [[filozofia|filozofii]] (jako mądrości świata odrzucanej przez pismo) i [[literatura|literatury]] (jako elementu religii pogańskich), z drugiej zaś strony świadomie wykorzystywali ten dorobek w kształtowaniu własnej myśli filozoficznej oraz obronie i propagowaniu chrześcijaństwa. Pierwsi filozofowie chrześcijańscy nazywani [[apologetyka|apologetami]] zajmowali się głównie odpowiadaniem na zarzuty stawiane chrześcijaństwu przez władze i filozofów pogańskich, takich jak np. [[Kelsos|Celsus]]. Filozofia chrześcijańska zaczęła się odtąd szybko rozwijać, wchłaniając wiele wątków neoplatońskich. Zazwyczaj hierarchowieHierarchowie kościelni mieli zazwyczaj dostęp do edukacji, tym samym wielewielu filozofów tej epoki było zakonnikami, jak np. [[Tomasz z Akwinu]], [[święty Bonawentura]], czy [[Jan Duns Szkot|Duns Szkot]]. Kościół posiadał w tym czasie pełną kontrolę nad uniwersytetami, eliminując z nich idee niezgodne z jego doktryną (uznane za [[herezja|herezje]]). Często za najważniejszą filozofię katolicką uznaje się [[tomizm]], co zostało nawet usankcjonowane w encyklice ''[[Aeterni Patris]]''. W bibliotekach klasztornych przetrwało wiele dzieł literatury i filozofii antycznej, przy czym nie było wśród nich traktatów antychrześcijańskich (których ślady zachowały się jedynie w polemicznych dziełach apologetów), czy literatury uznanej za pornograficzną.

Pierwsze dzieła literatury chrześcijańskiej to ''Listy'' apostolskie, ''Dzieje apostolskie'' i ''Pasterz'' Hermasa, wkrótce później powstały ''Ewangelie''. Pod koniec starożytności zaczęły powstawać liczne poezje religijne, np. hymny [[Ambroży z Mediolanu|świętego Ambrożego]], Kościół patronował także literaturze [[hagiografia|hagiograficznej]]. Poezja religijna była tworzona przez całe średniowiecze, za jej najwybitniejszego reprezentanta uznaje się [[Dante Alighieri|Dantego]] i jego [[Boska komedia|Boską komedię]]. Okresem rozkwitu literatury chrześcijańskiej jest także okres [[kontrreformacja|kontrreformacji]]. W tym czasie Kościół podjął także walkę z literaturą i filozofią uznawana przez niego za [[herezja|heretycką]]. W roku 1559 powstał pierwszy [[Indeks ksiąg zakazanych]], na którym z biegiem czasu znalazły się z różnych powodów dzieła wielu wybitnych pisarzy ([[Dante Alighieri|Dante]], [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Stendhal]], [[Voltaire]], [[Blaise Pascal]], [[René Descartes|Kartezjusz]], [[Émile Zola]] itd.).

Pierwsze dzieła literatury polskiej to przede wszystkim [[literatura religijna]] – np. jej najstarszy zabytek, [[Bogurodzica (pieśń)|Bogurodzica]]. Kościół katolicki zajmuje ważne miejsce w kulturze polskiej. Choć wielu pierwszych twórców piszących w języku polskim, jak [[Mikołaj Rej]], czy [[Biernat z Lublina]], było protestantami, wielki wpływ na ten język i literaturę wywarły także dzieła katolickie, takie jak ''Psałterz Dawidów'' [[Jan Kochanowski|Jana Kochanowskiego]] (dedykowany biskupowi krakowskiemu), przekład Pisma Świętego autorstwa [[Jakub Wujek|Jakuba Wujka]], sonety i psalmy [[Mikołaj Sęp Szarzyński|Mikołaja Sępa Szarzyńskiego]]. Kościół nie tylko inspirował twórców literatury, ale był też często jej przedmiotem i tak np. [[Ignacy Krasicki]] napisał satyrycznie przedstawiający życie zakonne poemat ''Monachomachia''. [[Adam Mickiewicz]] sformułował wiele zarzutów pod adresem Kościoła w ''IV. wykładzie paryskim''. Motywy katolickie pełniły jednak istotną rolę w takich dziełach jak „[[Pan Tadeusz]]”, „[[Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego]]”. PochwalałMickiewicz onpochwalał w nich wartości chrześcijańskie i katolickie. Krytycznie wobec Kościoła odnosił się [[Juliusz Słowacki]], który święta religijne obchodził według kalendarza juliańskiego. Słowacki napisał: „Polsko, twa zguba w Rzymie”. Krytycyzm Słowackiego wobec Stolicy Apostolskiej związany był z polityką ówczesnego [[papież]]a [[Grzegorz XVI|Grzegorza XVI]], niechętnego względem dążeń niepodległościowych Polski, który w 1832, w [[encyklika|encyklice]] ''[[Cum primum]]'' potępił [[powstanie listopadowe]]. Słowacki pragnął, by kiedyś na czele Kościoła stanął „Papież Słowiański” (napisał na ten temat wiersz).

W [[Średniowiecze|średniowieczu]] sztuka sakralna stanowiła dominującą część sztuki. Coraz częściej obok postaci Jezusa i Maryi pojawiały się też postacie świętych Kościoła katolickiego. Charakterystyczne było podejście do sztuki: artysta tworzył „na chwałę Boga”, a niekoniecznie dlatego, by jego dzieła były podziwiane przez ludzi. Zauważyć można, iżże na wielu [[gotyk|gotyckich]] budowlach znajdują się bardzo starannie wykonane detale, które nie mogą jednak być oglądane bez np. wspięcia się na dach.

W czasach [[renesans]]u dostojnicy kościelni materialnie wspierali rozwój sztuki (nie tylko sakralnej). Papieże otaczali opieką takich twórców, jak [[Michał Anioł]], [[Rafael Santi|Rafael]], [[Francesco Borromini]] czy [[Leonardo da Vinci]]. Jednymi zDo największych mecenasów bylinależeli [[Aleksander VI]] i [[Juliusz II]]. W krajach obecnej Ameryki Łacińskiej misjonarze katoliccy (w sposób pośredni lub bezpośredni) przyczyniali się do niszczenia zastanych tam kultur. Niszczono np. wizerunki lokalnych bóstw. Niektóre jednak elementy sztuki miejscowej wkomponowały się w chrześcijańską sztukę religijną. PowstałoPowstał szereg dzieł sztuki łączących tradycje obu kultur.

W dobie [[kontrreformacja|kontrreformacji]] Kościół katolicki inspirował kształtowanie się nowego stylu w architekturze i sztuce – [[barok]]u. Katolickie kościoły barokowe miały przyciągać wiernych swym bogactwem, dla odróżnienia od skromnych w formie kościołów protestanckich. Jednocześnie okres ten cechuje bardziej negatywny niż w poprzedniej epoce stosunek do pokazywania ciała ludzkiego – stąd wielu renesansowym rzeźbom dodawano specjalne opaski, by zakryć ich nagość.

Do rozwoju nauki i techniki w średniowieczu w przyczyniły się także zakony. W okresie średniowiecza [[benedyktyni]] upowszechnili praktyczną wiedzę z dziedziny techniki upraw ziemi, hodowli bydła i koni, [[Pszczelarstwo|pszczelarstwa]], [[Sadownictwo|sadownictwa]] i [[Zielarstwo|zielarstwa]]{{odn|Woods|s = 35-39}}. Jeden z mediewistów skonstatował, iżże „każdy klasztor benedyktyński był jednocześnie szkołą rolniczą dla całego regionu”{{r|Aleksander Clarence Flick}}. Wśród benedyktynów nie brakowało wynalazców: najbardziej znani to. [[Gwido z Arezzo|Guido z Arezzo]] – twórca nowoczesnego zapisu nutowego, [[Sylwester II|Gerbert z Aurillac]] (późniejszy papież Sylwester II) – twórca pierwszego mechanicznego zegara i [[Dom Pérignon]] – wynalazca [[szampan]]a. [[Cystersi]] rozwinęli technologię budowy młynów wodnych, [[Metalurgia|metalurgię]] i hutnictwo szkła{{odn|Woods|s = 41-44}}. Zakon [[Jezuici|jezuitów]] wniósł wkład w rozwój fizyki eksperymentalnej, astronomii, geomagnetyzmu, meteorologii, sejsmologii, a także kartografii{{r|Agustin Udias Searching the}}. Jezuici utrwalali swój naukowy dorobek w dziełach, dzięki którym upowszechniano wyniki badań. W XVII wieku prawie wszystkie traktaty z dziedziny optyki wyszły spod pióra jezuitów{{r|William B Ashworth Jr Catholicism}}. Pod koniec XVIII wieku prowadzili siedemset [[szkoła średnia|szkół średnich]] i [[Uczelnia|wyższych]] na pięciu [[kontynent]]ach oraz kształcili około 20% Europejczyków odbierających [[edukacja klasyczna|klasyczną edukację]]<ref>Chris Lowney, ''Heroiczne przywództwo. Tajemnice sukcesu firmy istniejącej ponad 450 lat'', Wydawnictwo WAM.</ref>. Ponadto za sprawą jezuickich misjonarzy zachodnia nauka dotarła do [[Chiny|Chin]] i [[Indie|Indii]].

Katoliccy duchowni położyli podstawy pod wiele nowych dziedzin wiedzy, np. ks. [[Nicolaus Steno]] uznawany jest za ojca [[Geologia|geologii]] i [[stratygrafia|stratygrafii]], o. [[Athanasius Kircher|Atanazjusz Kircher]] – [[Egiptologia|egiptologii]]. [[Gregor Mendel|Grzegorz Mendel]] był prekursorem genetyki. Wybitnymi astronomami byli [[Mikołaj Kopernik]] – odkrywca [[heliocentryzm]]u, a także o. [[Giovanni Battista Riccioli]] oraz [[Ruđer Josip Bošković|Rudjer Josip Bosković]]. Franciszkanin [[Roger Bacon]] uznawany jest za prekursora współczesnej metodologii nauk, a o. [[Francisco de Vitoria]] za twórcę podstaw współczesnego prawa międzynarodowego. [[Scholastyka (filozofia)|Scholastycy]] mieli z kolei wkład w rozwój ekonomii: m.in. teoria pieniądza [[Jan Buridan|Jana Buridana]], teoria monetarna [[Mikołaj z Oresme|Mikołaja z Oreseme]], teoria subiektywnej wartości ([[Pierre de Jean Olivi]], [[Luis de Molina]], kard. Juan de Lugo){{odn|Woods|s = 166-173}}. Jeden z najbardziej wpływowych ekonomistów XX wieku [[Joseph Schumpeter]], stwierdził, że późnych scholastyków powinno uważać się za założycieli naukowej ekonomii{{r|Joseph A Schumpeter History}}.

Dziedziną nauki, na którą wpływ Kościoła był niejednoznaczny, jest astronomia. Choć, jak twierdzi jeden z badaczy, ''„Kościół rzymskokatolicki przeznaczył więcej wsparcia i pomocy finansowej na rzecz rozwoju astronomii przez okres sześciuset lat (od czasu odrodzenia nauki antycznej w późnym średniowieczu do oświecenia) niż jakakolwiek inna instytucja lub prawdopodobnie wszystkie instytucje razem wzięte''{{r|J L Heilborn The Sun in the}}, faktem jest konflikt władz Kościoła z [[Galileusz]]em o status teorii Kopernika. Konflikt zakończył się zakazem głoszenia teorii kopernikańskiej i wciągnięciem dzieła ''[[De revolutionibus orbium coelestium|O obrotach ciał niebieskich]]'' na [[Indeks ksiąg zakazanych]]. W indeksie umieszczane były publikacje uznane za niezgodne z doktryną katolicką. Sprawa Galileusza utrwaliła pogląd o wrogim stosunku Kościoła do nauki{{odn|Woods|s = 83}}.

Utworzenie w 1559 roku przez papieża [[Paweł IV (papież)|Pawła IV]] Indeksu ksiąg zakazanych zabraniającego rozpowszechniania niektórych publikacji naukowych, m.in. z dziedziny astronomii, jest podawane jako przykład negatywnego wpływu Kościoła na rozwój tej dyscypliny. Ostatnio pojawiły się jednak głosy, że realny wpływ Indeksu na rozwój nauki był mniejszy, niż się powszechnie uważa, z uwagi na niewystarczającą skuteczność egzekwowania wynikających z niego zakazów{{r|Zob np Henry Kamen Inkwizycja}}.

Zarzuty dotyczą głównie kwestii [[aborcja|aborcji]], [[Zapłodnienie pozaustrojowe|metody in-vitro]], [[Dogmat o nieomylności papieża|dogmatu o nieomylności papieża]]<ref>Hans Hung, ''Nieomylny?'', Kraków 1995.</ref>, wykorzystywania zbyt dużej liczby [[budżet|pieniędzy państwowych]]<ref>[http://www.polskatimes.pl/artykul/596595,spor-o-fundusz-koscielny-polska-watykanskie-kondominium-atak-trojglowego-smoka-po-sld-i-rp,id,t.html Spór o Fundusz Kościelny. „Polska – watykańskie kondominium”, „Atak trójgłowego smoka: PO, SLD i RP” – Polska The Times – 13 czerwca 2012].</ref>, [[Przestępstwa i wykroczenia seksualne w Kościele katolickim|przemocy seksualnej stosowanej przez duchownych]], [[Kapłaństwo i ordynacja kobiet|kapłaństwa kobiet]]{{r|teologia-kkk1k01}}, [[antykoncepcja|antykoncepcji]], moralnej oceny [[homoseksualizm]]u{{r|kns-gower-stolica-hom-1}}.

[[Bractwo Kapłańskie Świętego Piusa X|Lefebryści]] zarzucają Kościołowi odejście podczas II soboru watykańskiego II od postanowień [[Sobór trydencki|soboru trydenckiego]], w tym wprowadzenie zmian w liturgii (dopuszczenie języków narodowych w miejsce łaciny we [[Msza|mszy świętej]], zmiana aranżacji prezbiterium, zmiana w sposobie udzielania komunii, zmiana kierunku celebracji mszy) oraz rozpoczęcie [[Ekumenizm|dialogu ekumenicznego]]. Lefebryści podkreślają także możliwość wpływu [[wolnomularstwo|masonerii]] na postanowienia soboru{{r|piusx-artykul}}.