Narodowa Armia Wyzwolenia Jugosławii: Różnice pomiędzy wersjami

Do powstania wezwano 4 lipca wówczas na znak rozpalono ogniska co według [[Prasłowianie|prasłowiańskiego]] zwyczaju było wezwaniem do wojny. Już 13 lipca odbyło się powstanie w [[Czarnogóra|Czarnogórze]] i w ciągu kilku dni kraj został wyzwolony a Włosi kontrolowali już tylko kilka miejscowości. Dziewięć dni później wybuchło powstania w Słowenii, 27 w Chorwacji oraz w Bośni i Hercegowinie, najpóźniej bo 11 października w [[Macedonia Północna|Macedonii]]<ref name="Jerzy Woydyłło 1992" />.

Do starć doszło w dolinie Neretwy i Ramy. Partyzanci użyli haubic 120 &nbsp;mm. Na pomoc wycofującym się hitlerowcom stanęli czetnicy. Partyzanci chcąc odciąć czetników wysadzili w powietrze most żelazny w pobliżu Jablanicy a sami kontynuowali ewakuację. Tito rozkazał rozmieścić na rzece drewniane kładki które posłużyły do ewakuacji rannych i chorych. Na wieść o [[Bitwa nad Neretwą|bitwie nad Neretwą]] i Ramą, pozostałe jednostki partyzanckie w całym kraju ruszyły do ataki na niemieckie formacje – celem tych akcji było zmuszenie Niemców do zaprzestania pościgu za ewakuowanymi Chorwatami. Wysadzano w powietrze tory kolejowe i mosty oraz organizowano zasadzki. Ewakuacja została zatrzymana po dotarciu nad [[Drina|Drinę]]. Na miejscu partyzanci stoczyli dwudniową bitwę z Włochami i partyzantami czetnickimi. Jugosłowianom udało się przepłynąć rzekę i zaatakować nieprzyjaciół z zaskoczenia. Po wygranej bitwie, ranni i cywile rozeszli się po wsiach a wojsko powędrowało w stronę wolnych obszarów.

We wrześniu przeciwko partyzantom, Niemcy posłali 60 tysięcy żołnierzy, w tym kolaborantów. Ofensywa rozpoczęła się 19 września, trwała ona aż do stycznia kolejnego roku. Ofensywa objęła tereny od [[Udine]] do [[Triest]]u, Lublany, Karlovacy i granicy z Chorwacją. Prawdopodobnie nowa ofensywa została zaplanowana i zatwierdzona przez samego Hitlera. Niemcom wbrew przewidywaniom ich dowództwa nie udało rozbić się partyzantki która po kapitulacji Włoch przejęła dużą liczbę broni i zaopatrzenia<ref name="ReferenceD">Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział XI: Doniosłe wydarzenia''.</ref>.

Tito początkowo uważał że należy dojść z czetnikami do współpracy i zaproponował Mihailovićowi wspólne walki z Niemcami<ref name="ReferenceA" />. 19 września i 27 października 1941 roku, Broz przeprowadził nieudane rozmowy z Mihailovićem<ref>Kurapovna, Marcia (2009). Shadows on the Mountain: The Allies, the Resistance, and the Rivalries That Doomed WWII Yugoslavia. John Wiley and Sons. s. 87. {{ISBN|0-470-08456-1}}.</ref>. Po jednym ze spotkań grupa czetnickich oficerów próbowała samowolnie dokonać zamachu na lidera NOVJ, zamachowców powstrzymał Mihailović<ref name="ReferenceE">Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział XXV: Jakim był?''.</ref>.

[[Plik:Jugoslavija i Evropa maj 1943.jpg|thumb|250px240px|Wolne tereny w maju 1943 roku]]

9 września na stronę aliantów przeszło [[Carstwo Bułgarii]] w którym doszło do powstania w wyniku którego obalono tamtejszy reżim carski i utworzono rząd składający się z komunistów. Równocześnie Niemcy ewakuowali się z Grecji a partyzanci rozpoczęli ataki na wycofujących się żołnierzy w celu uniemożliwienia im zajęcia jugosłowiańskich obiektów<ref name="ReferenceF">Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział XIV: Decydujące miesiące''.</ref>.

Część regularnego wojska musiała się wycofać z miasta i stanąć do walki z 30 tysięczną armią która przyszła na pomoc garnizonowi. Dzięki wsparciu artylerii i czołgów [[Wehrmacht]] został rozbity a 20 października miasto było już wolne. W krwawej bitwie poległo tysiąc żołnierzy Armii Czerwonej i trzy tysiące żołnierzy Jugosławii. Z drugiej strony zginęło lub trafiło do niewoli aż 25 tysięcy Niemców którzy w bitwie utracili poważne zapasy żywności i broń pancerną<ref>Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział XIV: Decydujące miesiące''.<name="ReferenceF"/ref>.

Jednym z ostatnich epizodów wojny były odwrót chorwackich kolaborantów do Austrii w celu poddania się wojskom brytyjskim nacierającym na północ do Włoch. Po ostrzałach armii jugosłowiańskiej duża część cywili wróciła do domów uważając że cywile są traktowani przez ustaszy jedynie jako ludzkie tarcze<ref>Vuletić, Dominik (December 2007). „Kaznenopravni i povijesni aspekti bleiburškog zločina”. Lawyer (in Croatian) (Zagreb, Croatia: Law student association „Pravnik”) 41 (85): 125–150. {{ISSN|0352-342x}}. Retrieved 2012-05-28. s. 140.</ref>. Do wycofujących się ustaszy dołączyły garstki [[Słoweńska Domobrana|słoweńskich żołnierzy domobrany]] (słoweńska policja kolaboracyjna) i czetników, a także oddziały SS<ref>Tomasevich, Jozo (2001). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-19451941–1945: Occupation and Collaboration 2. San Francisco: Stanford University Press. {{ISBN|0-8047-3615-4}}. s. 752.</ref><ref>Dizdar, Zdravko (December 2005). „Prilog istraživanju problema Bleiburga i križnih putova (u povodu 60. obljetnice)” [An addition to the research of the problem of Bleiburg and the Way of the Cross (dedicated to their 60th anniversary)]. The Review of Senj (in Croatian) (Senj, Croatia: City Museum Senj – Senj Museum Society) 32 (1): 117–193. {{ISSN|0582-673X}}. Retrieved 2012-05-28. s. 134.</ref>. 6 maja 1945 z Zagrzebia wycofał się rząd kolaboracyjny ustaszy a 7 maja dotarł w pobliże austirackiego [[Klagenfurt am Wörthersee|Klagenfurtu]]<ref>Dizdar, Zdravko (December 2005). „Prilog istraživanju problema Bleiburga i križnih putova (u povodu 60. obljetnice)” [An addition to the research of the problem of Bleiburg and the Way of the Cross (dedicated to their 60th anniversary)]. The Review of Senj (in Croatian) (Senj, Croatia: City Museum Senj – Senj Museum Society) 32 (1): 117–193. {{ISSN|0582-673X}}. Retrieved 2012-05-28. s. 132.</ref>. Choć Niemcy poddali się 9 maja tym samym formalnie kończąc wojnę w Europie, ustasze nie chcieli się jednak poddać, 14 maja tydzień po formalnym zakończeniu wojny zakończyły się walki między siłami Jugosławii a siłami kolaboracyjnymi znajdującymi się w Słowenii i w Austrii. Największym starciem była [[bitwa pod Poljaną]], 14 maja, która zakończyła się zwycięstwem Jugosłowian i [[Brytyjczycy|Brytyjczyków]]<ref>Autobiographic annotations prepared by Zvonko Springer (ZS) (1999). „Croatian tragedy of Bleiburg & death marches in 1945”. Memories of a Croatian Soldier: Zvonko’s Story. Anif, Salzburg.</ref>. Wojska NDH poddały się dzień później<ref>Grahek Ravančić, Martina (January 2008). „Izručenja zarobljenika s bleiburškog polja i okolice u svibnju 1945.” [The handing over of prisoners from Bleiburg field and its surroundings in May 1945]. Journal of Contemporary History (in Croatian) (Zagreb, Croatia: Croatian Institute of History) 39 (3): 531–550. {{ISSN|0590-9597}}. Retrieved 2012-06-01. s. 535.</ref>. W trakcie marszu zabitych zostało wielu przedstawicieli kolaboracyjnych formacji – ten kontrowersyjny rozdział historii ruchu oporu była w Jugosławii aż do lat 80. tematem tabu w wyniku dekada oficjalnej ciszy umożliwiła nacjonalistom wykorzystanie tych wydarzeń do własnych celów i zawyżania liczby ofiar tzw. ''[[masakra w Bleiburgu|masakry w Bleiburgu]]'' (termin wymyślony przez powojenną propagandę emigracyjnych ustaszy<ref>MacDonald, David B. (2002). Balkan Holocausts?: Serbian and Croatian Victim Centred Propaganda and the War in Yugoslavia. Manchester University Press. {{ISBN|0-7190-6467-8}}).</ref>.

Na jesieni 1943 roku Tito utworzył Bałkański Sztab na czele którego stanął. Sztab miał objąć dowództwo nad całym ruchem oporu w kraju. Tito wysłał do Macedonii, [[Kosowo#Metochia|Metochii]] i Kosowa, Serba [[Svetozar Vukmanović|Svetozara Vukmanovicia Tempo]] mającego nawiązać kontakt z tamtejszym ruchem oporu i KPJ. Tempo zaproponował tamtejszym partyzantom uznanie Naczelnego Sztabu za jedynie dowództwo naczelne partyzantów na całych Bałkanach. Plan przyjęła większość dowódców, plan poparli Albańczycy natomiast [[Grecy]] stwierdzili że Sztab powinien mieć kolektywne dowództwo składające się z czterech komisarzy i komendantów. Tempo obiecał Grekom że Sztab wspomoże ich w walce przeciwko Brytyjczykom na wypadek gdyby ci chcieli zachować swoje wpływy w kraju. Prawdopodobnie Grecy zawiadomili o tej obietnicy rząd ZSRR który natychmiast udzielił Ticie reprymendy. Broz nie chcąc utracić wsparcia alianckiego wysłał do Tempo depeszę w której poinformował go o tym że nie jest on już jego pełnomocnikiem a Sztab nie zostanie powołany do życia<ref>Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział XI: Doniosłe wydarzenia''.<name="ReferenceD"/ref>.

W tym samym okresie podchwycił on projekt lidera Albańczyków, [[Enver Hoxha|Envera Hodży]] który zakładał utworzenie powojenne Federacji Bałkańskiej. Według powojennych wspomnień Tempo, plan obejmował utworzenie federacji obejmującej Grecję, Bałkany i europejską część [[Turcja|Turcji]] w Europie. Prezydentem tworu miał zostać Josip Broz. Pomysł ten zarzucić miano po interwencji Wielkiej Brytanii<ref>Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział XI: Doniosłe wydarzenia''.<name="ReferenceD"/ref>.

Wprowadzono surowe kary za kradzieże w przypadku, gdy okradzeni zostali cywile. Złodziej-partyzant mógł być ukarany nawet i śmiercią<ref>Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział XXV: Jakim był?''.<name="ReferenceE"/ref>.

NOVJ, jako jedna z pierwszych formacji wojskowych w całej historii Jugosławii, na równych prawach przyjmowała kobiety. Lider partyzantki uważał, że kobiety nie walczą tylko przeciwko okupantom, lecz walczą też o równouprawnienie. Uprawianie seksu w czasie służby było zabronione, dlatego też w jednej jednostce nie mogła służyć para małżonków, zezwalano na flirty czy wzajemną miłość bez kontaktów seksualnych (było to zgodne z tradycją ludową, według której czas wojny był czasem żałoby, w której stosunki seksualne były wstrzymywane)<ref>Jerzy Woydyłło, ''Tito jakiego nie znamy'', 1992, ''Rozdział XXV: Jakim był?''.<name="ReferenceE"/ref>.

Po wojnie kobiety powróciły do tradycyjnych ról płciowych, jednak Jugosławia była wyjątkiem, jeśli chodzi o historyczne upamiętnianie kobiet w ruchu oporu. Tradycja ta zanikła w latach 80., a następnie pamięć kobiet-żołnierzy zanikła<ref>[[Vesna Drapac]], „Resistance and the Politics of Daily Life in Hitler’s Europe: The Case of Yugoslavia in a Comparative Perspective,” Aspasia 2009 3: 55-78.</ref><ref>Barbara Jancar-Webster, ''Women and Revolution in Yugoslavia 1941-19451941–1945'', 1990.</ref>.

Stopnie wojskowe do NOV i POJ wprowadzone zostały dopiero 1 maja 1943<ref>{{Cytuj | url=http://www.znaci.net/00001/10_133.htm | tytuł=NARODNI HEROJI JUGOSLAVIJE - Kovačević Blagoja Sava<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=www.znaci.net | data dostępu=2019-04-07}}</ref>. Uprzednio stosowany był podział na dowódców i komisarzy poszczególnych formacji<ref>Identycznie jak w [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] między 1918 a 1935.</ref>.

Wprowadzony w 1943 system stopni noszonych na rękawach prezentował się następująco (sposób oznaczania stopni zachowano w [[Jugosłowiańska Armia Ludowa|Jugosłowiańskiej Armii Ludowej]] do 1947)<ref>{{Cytuj | url=http://www.uniforminsignia.org/?option=com_insigniasearch&Itemid=53&result=1587 | tytuł=Army /<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=www.uniforminsignia.org | język=en | data dostępu=2019-04-07}}</ref>:

'''Żołnierze:''':