Aleatoryzm: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
RoodyAlien (dyskusja | edycje) źródła/przypisy, linki zewnętrzne |
RoodyAlien (dyskusja | edycje) drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
Linia 1:
{{W edycji 2|RoodyAlien}}
[[Plik:Pierre Boulez , Franse dirigent, Bestanddeelnr 921-1210.jpg|thumb|[[Pierre Boulez]], twórca terminu ''aleatoryzm'', w 1968]]
'''Aleatoryzm''' ({{łac.|alea}}{{odn|Habela|1988|s=12}}{{refn|grupa=uwaga|pol. ''[[Kości (gra)|gra w kości]]'', ale również ''przypadek, ślepy traf''{{odn|oprac. Kazimierz Kumaniecki|1986|s=27}}}}, także '''indeterminizm'''{{odn|Kowalska|2001|s=315}}) – [[technika kompozytorska]] w [[Muzyka współczesna|muzyce współczesnej]]{{odn|Bender|2002|s=9}} polegająca na dopuszczeniu przez [[kompozytor]]a przypadkowości podczas wykonywania [[Utwór muzyczny|kompozycji]] w zakresie pewnych jej [[Elementy dzieła muzycznego|elementów]], zakładając tym samym niepowtarzalność samego wykonania. Twórcą terminu jest [[Pierre Boulez]]{{odn|Habela|1988|s=12}}. Aleatoryzm jest jedną z cech [[Teatr instrumentalny|teatru instrumentalnego]]{{odn|Habela|1988|s=196}}.
Autor może używać czynnika losowego już na etapie [[Kompozycja (muzyka)|komponowania]] (podobnie jak w [[dadaizm]]ie), albo pozostawić pewną dowolność wykonawcy. W [[Notacja muzyczna|zapisie nutowym]] polega to na celowo niedookreślonym zapisie, np. nieregularna linia falista na [[Pięciolinia|pięciolinii]] zamiast określonych dźwięków. Inną metodą jest budowanie kompozycji z krótkich elementów składowych, których kolejność wybierana jest losowo w czasie wykonywania utworu (np. ''Klavierstück XI'' [[Karlheinz Stockhausen|Stockhausena]]).
Linia 10:
Z [[akustyka|akustycznego]] punktu widzenia każde wykonanie utworu jest ''zjawiskiem aleatorycznym'', gdyż precyzyjna notacja muzyczna nie równa się absolutnej precyzji wykonawczej.
== Historia ==
Jednym z pierwowzorów aleatoryzmu była koncepcja ''elastic form'' autorstwa [[Henry Cowell|Henry;ego Cowella]]{{odn|Kowalska|2001|s=309}}. Sam indeterminizm powstał jako odpowiedź na [[serializm]], jego teoretyczne uporządkowanie wraz z „realnym kształtem dźwiękowym, dającym wrażenie braku uporządkowania i statycznej monotonnej «tapety» brzmieniowej”{{odn|Kowalska|2001|s=315}}.
== Typy aleatoryzmu ==
Technika aleatoryczna może przybierać dwojaką formę{{odn|Kowalska|2001|s=315}}:
* elementy przypadkowe objawiają się podczas prac nad utworem – determinowanie kompozycji od wyniku rzutu [[Kości (gra)|kostką]] lub [[Moneta|monetą]], losowania z talii [[Karty|kart]], korzystania z [[Generator liczb losowych|generatora dźwięków]];
* elementy przypadkowe wprowadzane są przez wykonawcę zgodnie z [[Notacja muzyczna|notacją muzyczną]].
Indeterminizmowi mogą podlegać różne elementy kompozycji takie jak{{odn|Kowalska|2001|s=315}}:
* [[Artykulacja (muzyka)|artykulacja]] – np. „Music of Changes”z 1951 [[John Cage|Johna Cage'a]]{{refn|grupa=uwaga|nazwa=a|Element uzależniony od rzutu kostką lub monetą{{odn|Kowalska|2001|s=315}}.}};
* [[czas trwania dźwięku]] – np. „Music of Changes” Cage'a{{u|a}};
* [[Dynamika (muzyka)|dynamika]] – np. „Music of Changes” Cage'a{{u|a}};
* kolejność wykonania odcinków utworu – np. [[Klavierstück (Stockhausen)|Klavierstück XI]] z 1956 [[Karlheinz Stockhausen|Karlheinza Stockhausena]], [[III Sonata fortepianowa (Boulez)|III Sonata fortepianowa]] z 1957 Pierre'a Bouleza{{refn|grupa=uwaga|nazwa=b|Element uzależniony od losowego wyboru wykonawcy{{odn|Kowalska|2001|s=315}}.}};
* [[wysokość dźwięku]] – np. „Music of Changes” Cage'a{{u|a}}.
== Przykłady ==
Linia 26 ⟶ 41:
* [[René Koering]]{{odn|Chylińska|Haraschin|Schaeffer|1991|s=488}};
* [[Peter Kolman]] („Monumento per 6000000” z 1964{{odn|Chylińska|Haraschin|Schaeffer|1991|s=491}});
* [[Witold Lutosławski]] (
* [[Bruno Maderna]] („Aura” z 1972{{odn|Chylińska|Haraschin|Schaeffer|1991|s=549}});
* [[Luis de Pablo]] („Imaginario II” z 1967{{odn|Chylińska|Haraschin|Schaeffer|1991|s=702}})
| |||