Wersja z 15:11, 4 maj 2019 edytuj RoodyAlien (dyskusja \| edycje) Redaktorzy, Administratorzy 37 231 edycji drobne merytoryczne, źródła/przypisy, ilustracja, linki zewnętrzne, WP:SK ← poprzednia edycja		Wersja z 16:58, 4 maj 2019 edytuj anuluj edycję RoodyAlien (dyskusja \| edycje) Redaktorzy, Administratorzy 37 231 edycji drobne merytoryczne, źródła/przypisy następna edycja →
Linia 1: {{W edycji 2\|RoodyAlien}} [[Plik:Pierre Boulez , Franse dirigent, Bestanddeelnr 921-1210.jpg\|thumb\|Twórca terminu ''aleatoryzm'' – [[Pierre Boulez]] (luty 1968)]] '''Aleatoryzm''' ({{łac.\|ālěā}}{{odn\|Habela\|1988\|s=12}}{{refn\|grupa=uwaga\|pol. ''[[Kości (gra)\|gra w kości]]'', ale również ''przypadek, ślepy traf''{{odn\|oprac. Kumaniecki\|1986\|s=27}}}}, także '''indeterminizm'''{{odn\|Kowalska\|2001\|s=315}}) – [[technika kompozytorska]] w [[Muzyka współczesna\|muzyce współczesnej]]{{odn\|Bender\|2002\|s=9}} polegająca na dopuszczeniu przez [[kompozytor]]a przypadkowości podczas wykonywania [[Utwór muzyczny\|kompozycji]] w zakresie pewnych jej [[Elementy dzieła muzycznego\|elementów]], zakładając tym samym niepowtarzalność samego wykonania. Twórcą terminu jest [[Pierre Boulez]]{{odn\|Habela\|1988\|s=12}}. Za pioniera aleatoryzmu uznawany jest [[John Cage]]{{odn\|Michels\|2003\|s=549}}. Aleatoryzm jest jedną z cech [[Teatr instrumentalny\|teatru instrumentalnego]]{{odn\|Habela\|1988\|s=196}}. Autor może używać czynnika losowego już na etapie [[Kompozycja (muzyka)\|komponowania]] (podobnie jak w [[dadaizm]]ie), albo pozostawić pewną dowolność wykonawcy. W [[Notacja muzyczna\|zapisie nutowym]] polega to na celowo niedookreślonym zapisie, np. nieregularna linia falista na [[Pięciolinia\|pięciolinii]] zamiast określonych dźwięków. Inną metodą jest budowanie kompozycji z krótkich elementów składowych, których kolejność wybierana jest losowo w czasie wykonywania utworu (np. ''Klavierstück XI'' [[Karlheinz Stockhausen\|Stockhausena]]). Linia 13: == Historia == [[Plik:Bundesarchiv B 145 Bild-F004566-0002, Darmstadt, Internationaler Kurs für neue Musik.jpg\|thumb\|[[Karlheinz Stockhausen]] podczas seminarium poświęconemu „Klavierstück XI” na [[Internationale Ferienkurse für Neue Musik\|Międzynarodowych Letnich Kursach Nowej Muzyki]] w [[Darmstadt\|Darmstadcie]] (lipiec 1957)]] Jednym z pierwowzorów aleatoryzmu była koncepcja ''elastic form'' autorstwa [[Henry Cowell\|Henry'ego Cowella]]{{odn\|Kowalska\|2001\|s=309}}. Termin ten pierwotnie odnosił się do [[Muzyka elektroniczna\|muzyki elektronicznej]] [[Werner Meyer-Eppler\|Wernera Meyera-Epplera]] i [[Herbert Eimert\|Herberta Eimerta]], w której oznaczał „procesy, których przebieg jest w przybliżeniu ustalony w szczegółach jednak zależy od przypadku”{{odn\|Michels\|2003\|s=553}}. Sam indeterminizm powstał jako odpowiedź na [[serializm]], jego teoretyczne uporządkowanie wraz z „realnym kształtem dźwiękowym, dającym wrażenie braku uporządkowania i statycznej monotonnej «tapety» brzmieniowej”{{odn\|Kowalska\|2001\|s=315}}. [[Józef Michał Chomiński]] wiązał aleatoryzm z wykonawcami, którzy na własną rękę próbowali pokonywać trudności interpretacyjne w związku z postępującym skomplikowaniem zapisu muzycznego wobec iluzoryczności jego ścisłego wykonania, pragnącymi również przywrócenia ich aktywnego udziału w wykonaniu{{odn\|Chomiński\|1987\|s=206}}. == ~~Typy aleatoryzmu~~Rodzaje == Technika aleatoryczna może przybierać dwojaką formę{{odn\|Kowalska\|2001\|s=314}}: * elementy przypadkowe objawiają się podczas prac nad utworem – determinowanie kompozycji od wyniku rzutu [[Kości (gra)\|kostką]] lub [[Moneta\|monetą]], losowania z talii [[Karty\|kart]], korzystania z [[Generator liczb losowych\|generatora dźwięków]]; * elementy przypadkowe wprowadzane są przez wykonawcę zgodnie z [[Notacja muzyczna\|notacją muzyczną]]. Indeterminizmowi mogą podlegać różne elementy kompozycji, ~~takie jak~~m.in.{{odn\|Kowalska\|2001\|s=314}}: * [[Artykulacja (muzyka)\|artykulacja]] – np. „Music of Changes”z 1951 [[John Cage\|Johna Cage'a]]{{refn\|grupa=uwaga\|nazwa=a\|Element uzależniony od rzutu kostką lub monetą{{odn\|Kowalska\|2001\|s=314}}.}}; * [[czas trwania dźwięku]] – np. „Music of Changes” Cage'a{{u\|a}}; * [[Dynamika (muzyka)\|dynamika]] – np. „Music of Changes” Cage'a{{u\|a}}; * kolejność wykonania odcinków utworu – np. [[Klavierstück (Stockhausen)\|Klavierstück XI]] z 1956 [[Karlheinz Stockhausen\|Karlheinza Stockhausena]], [[III Sonata fortepianowa (Boulez)\|III Sonata fortepianowa]] z 1957 Pierre'a Bouleza, „Music for Piano” z 1956 oraz „Koncert fortepianowy” z 1958 Cage'a{{refn\|grupa=uwaga\|nazwa=b\|Element uzależniony od losowego wyboru wykonawcy{{odn\|Kowalska\|2001\|s=315}}.}}; * [[wysokość dźwięku]] – np. „Music of Changes” Cage'a{{u\|a}}.; * obsady wykonawczej – np. „Winter Music” Cage'a{{odn\|Kowalska\|2001\|s=315}}. [[Witold Lutosławski]] wprowadził pojęcie ''aleatoryzmu kontrolowanego''{{refn\|grupa=uwaga\|Pojawiło się ono w dwuczęściowej audycji pt. „O roli elementu przypadku w technice kompozytorskiej”, która wyemitowana została w dniu 12 (cz. I) i 26 (cz. II) października 1965 w ramach cyklu „Horyzonty muzyki”{{odn\|red. Patkowski, Skrzyńska\|1970\|s=4}}. Druk w periodyku [[Res Facta]] w 1967{{odn\|Lutosławski\|1967\|s=36}}.}} „oznaczający ograniczony zakres działania przypadku. W myśl tej zasady kompozytor ustala architektonikę utworu oraz wszystkie jego jakości, z wyjątkiem synchronizacji jednocześnie wykonywanych partii wokalnych lub instrumentalnych granych ad libitum w ściśle określonym czasie. Swoboda dotyczy agogiki i rytmiki, zaś dzięki sprecyzowaniu pozostałych zasadniczych elementów dzieła muzycznego oraz formy, jakość brzmienia utworu jest zawsze podobna we wszystkich wykonaniach”{{odn\|Kowalska\|2001\|s=316}}. Linia 46: * [[René Koering]]{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=488}}; * [[Peter Kolman]] („Monumento per 6000000” z 1964{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=491}}); * [[Witold Lutosławski]] („[[~~Gry~~Jeux ~~weneckie~~vénitiens]]” z 1961, „[[~~Trzy~~Trois ~~poematy~~poèmes ~~Henri~~d’Henri Michaux]]” z 1963{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=543}}, „Preludia i fuga” z 1972{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=546}}); * [[Bruno Maderna]] („Aura” z 1972{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=549}}); * [[Luis de Pablo]] („Imaginario II” z 1967{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=702}}); * [[Roman Palester]] („V Symfonia” z 1981{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=1043}}, „Metamorphoses” z 1970{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=1046}}); * [[Paolo Renosto]]{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=787}}; * [[Kazimierz Serocki]]{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=856}}; * [[Karlheinz Stockhausen]] („Mixtur” z 1964{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=893}}); * [[Witold Szalonek]] („Les sons” z 1965{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=930}}); * [[Antonio Tauriello]] („Serenata II” z 1966{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=967}}); * [[Romuald Twardowski]] („Tre studi secondo Giotto” z 1966, „Mała Liturgia Prawosławna” z 1968{{odn\|Chylińska\|Haraschin\|Schaeffer\|1991\|s=978}}). == Zobacz też ==

Aleatoryzm: Różnice pomiędzy wersjami