Megiddo: Różnice pomiędzy wersjami

|współrzędne = 32°35'06"N35′06″N 35°11'03"E11′03″E

'''Megiddo''' ([[Językjęzyk hebrajski|hebr.]]. מגידו, [[Językjęzyk arabski|arab.]]. ‏تل المتسلم, ''Tell el-Mutesellim''; [[Język polski|pol.]] ''Miejsce tłumów'') – [[Starożytność|starożytne]] [[miasto]] i [[stanowisko archeologiczne]] znajdujące się w [[Dolna Galilea|Dolnej Galilei]], na północy [[Izrael]]a. Od 1966 roku obszar chroniony jest przez Park Narodowy Megiddo (hebr. גן לאומי תל מגידו; [[Język angielski|ang.]] Megiddo National Park). W 2005 roku obszar został zarejestrowany wraz z ruinami miast [[Chasor]] i [[Beer Szewa (ruiny)|Beer Szewa]] na [[Lista światowego dziedzictwa UNESCO|liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO]].

Wzgórze Tell Megiddo wznosi się na wysokość 167 metrówm [[n.p.m.]] u północnego wylotu z [[Wadi Ara]] do [[Dolina Jezreel|Doliny Jezreel]], w [[Dolna Galilea|Dolnej Galilei]] na północy [[Izrael]]a. Po stronie zachodniej wznosi się płaskowyż [[Wyżyna Manassesa|Wyżyny Manassesa]]. Wśród tamtejszych wzgórz dominuje Giwat Joszijahu (235 m n.p.m.), z którego zboczy spływa strumień Megiddo. Po stronie południowej znajduje się [[wadi]] strumienia Keini, natomiast na wschodzie rozciąga się urodzajna Dolina Jezreel. Na południowy zachód od wzgórza jest położony kibuc [[Megiddo (kibuc)|Megiddo]].

|nazwa = Biblijne tell -– Megiddo, Chacor, Beer Szewa

Wzgórze Tell Megiddo jest [[Stanowisko archeologiczne|stanowiskiem archeologicznym]] typu [[tell]]. Odkryto na nim 20 kolejnych warstw historycznych. Samo wzgórze wznosi się zaledwie 60 metrów powyżej dna Doliny Jezreel, jednak zajmuje strategiczną pozycję na skrzyżowaniem ważnych dróg prowadzących z [[Zatoka Hajfy|Zatoki Hajfy]] do [[Bet Sze’an]] i [[Dolina Jordanu|Doliny Jordanu]], oraz z [[Równina Szaron|równiny Szaron]] do [[Wzgórza Golan|Wzgórz Golan]] i dalej do [[Damaszek|Damaszku]]. Jeszcze w [[Starożytność|starożytności]] dostrzeżono znaczenie tego miejsca, które umożliwiało sprawowanie kontroli nad skrzyżowaniem szlaków handlowych i stanowiło klucz do obrony Doliny Jordanu (od południa) i równiny przybrzeżnej (od północy){{odn|zbiorowa|1991|s=306}}. Kontrola nad wejściem do Wadi Ara umożliwiała czerpanie zysków ze [[Starożytność|starożytnego]] szlaku handlowego [[Via Maris]], łączącego [[Starożytny Egipt|Egipt]] z [[Asyria|Asyrią]]. Dodatkowym korzystnym czynnikiem była żyzność ziem Doliny Jezreel oraz dostępność wody i innych potrzebnych surowców w okolicy. Wszystko to razem powodowało, że już od najdawniejszych czasów Tell Megiddo było zamieszkane. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z [[chalkolit]]u z IV tysiąclecia [[Przed naszą erą|p.n.e.]] W owym czasie istniała tutaj niewielka wioska{{odn|Sanger|2000|s=184}}. Na początku III tysiąclecia p.n.e. ([[epoka brązu]]) Megiddo było już miastem otoczonym [[Mur obronny|murami obronnymi]]. Domy były położone przy utwardzonych ulicach, które z czasem wyposażono w [[Kanalizacja|kanalizację]]{{odn|Bahn|2006|s=332}}. W XX wieku p.n.e. Megiddo było warownym miastem z bogatą [[świątynia|świątynią]]. Całe miasto zajmowało powierzchnię około 20 hektarów, a na wzgórzu wznosiła się [[cytadela]]. Większość ludności mieszkała na wschodnich zboczach wzgórza, chroniąc się w cytadeli w razie niebezpieczeństwa. Po kolejnej przebudowie miasta zauważalne jest wyodrębnienie się władzy świeckiej od religijnej -– powstał [[pałac]] w pobliżu [[Brama miejska|bramy miejskiej]]. Prace archeologiczne odkryły między innymi tzw. „wyżynę” kananejską -– wielki kopiec o charakterze kultowym (XIX wiek p.n.e.), system zaopatrzenia miasta w wodę, mury obronne wraz z bramami, zbudowane w podobny sposób jak w [[Gezer]] i [[Chasor]]. Nazwa miasta Megiddo pojawia się w grupie egipskich [[Teksty złorzeczące|tekstów złorzeczących]] z XX-XVIII wieku p.n.e.{{odn|Negev|2002|s=432}} Warstwy archeologiczne z końca XIX wieku p.n.e. wskazują na upadek kultury miejskiej Megiddo. Na ruinach starożytnego miasta zamieszkała ludność [[Koczownik|koczownicza]] tworząca tymczasowe struktury budowlane. Okres ten jednak bardzo szybko minął, gdyż wykopaliska ujawniły kolejne ślady życia miejskiego z odnalezionymi fragmentami [[Ceramika|ceramiki]]{{odn|Bahn|2006|s=332}}.

W XVII wieku p.n.e. rozpoczęła się nowa era w historii Megiddo -– miasto otrzymało status [[Miasto-państwo|miasta-państwa]]. Wybudowano wówczas nowe [[Fortyfikacja|fortyfikacje]], powstał nowy pałac, przy którym zbudowano nową bramę. Zniszczenia kolejnej warstwy archeologicznej wskazują, że miasto zostało zniszczone. Wykopaliska z XVI wieku p.n.e. ujawniły bogaty zbiór narzędzi oraz rozbudowane wschodnie skrzydło pałacu. Jednak do najciekawszych artefaktów należy zbiór rzeźb z [[Kość słoniowa|kości słoniowej]] pochodzący z Egiptu i [[Lewant]]u. Zbiór nosi nazwę „Kość słoniowa z Megiddo” i zawiera 380 rzeźbionych przedmiotów. Do najpiękniejszych należy kwadratowa rzeźba z wizerunkami lwów i sfinksów{{odn|Bahn|2006|s=332}}. Na początku XV wieku p.n.e. miasto weszło w koalicję z [[Kananejczycy|Kananejczykami]], którzy mieli wsparcie militarne imperium [[Mitanni]]. W 1478 roku p.n.e. Megiddo otwarcie wystąpiło przeciwko władzy egipskiej. Doszło wówczas do [[Bitwa pod Megiddo (XV w. p.n.e.)|bitwy pod Megiddo]], w której wojska faraona [[Totmes III|Totmesa III]] rozbiły koalicję książąt syryjskich. Samo miasto zostało zdobyte i zniszczone{{odn|zbiorowa|2009|s=180}}. Megiddo szybko stało się [[Twierdza|twierdzą]] i ważnym ośrodkiem egipskiej administracji w regionie. Następnie Megiddo pojawia się w [[Listy z Amarnaamarneńskie|listach z Amarna]], które są datowane na XIV wiek p.n.e. (EA 234, 242, 243, 244, 245, 246, 248 i 365){{odn|Chavalas|2006|s=182-214182–214}}. Około 1350 roku p.n.e. miasto zostało ponownie zniszczone i odbudowane. W połowie XIII wieku p.n.e. na tutejsze wybrzeża zaczęły napływać [[Ludy Morza]], za których sprawą Megiddo zostało zniszczone{{odn|Miloš|1979|s=82}}.

Mniej więcej w tym okresie doszło do podboju [[Kanaan]]u przez [[Żydzi|Żydów]]. Wówczas to Megiddo po raz pierwszy pojawia się w [[Biblia|Biblii]]. Podczas podboju ziemi, [[Jozue]] pokonał między innymi króla Megiddo<ref group=uwaga>Zobacz: [[Księga Jozuego]] 12,21: „''jeden król Tanak; jeden król '''Megiddo''';''”. Tłumaczenie według [[Biblia Tysiąclecia{{u|Biblii Tysiąclecia]].</ref>uwaga1}}. Podczas podziału [[Ziemia Izraela|Ziemi Izraela]] pomiędzy pokolenia, Megiddo wraz z mieszkańcami przypadło pokoleniu [[Manasses (syn Józefa)|Manassesa]]<ref group=uwaga>Zobacz: [[1 Księga Kronik]] 7,29: „''W rękach synów Manassesa były: Bet-Szean i miejscowości przynależne, Taanak i miejscowości przynależne, '''Megiddo''' i miejscowości przynależne, Dor i miejscowości przynależne. W tych mieszkali synowie Józefa, syna Izraela.''”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.</ref>{{u|uwaga2}}, Izraelici nie zdołali jednak zdobyć samego miasta. Z upływem czasu mieszkańcy Megiddo uznali zwierzchność Żydów nad sobą i pracowali przy różnych pracach publicznych<ref group=uwaga>Zobacz: Księga Jozuego 17,7-13: „'' (7) Granica Manassesa ciągnęła się od strony Asera do Mikmetat, położonego na wschód od Sychem, i szła na prawo <ku Jaszib> przy źródle Tappuach. (8) Okolica Tappuach należała do Manassesa, ale Tappuach na granicy Manassesa należało do Efraima. (9) Granica schodziła do potoku Kana (na południe od potoku były miasta efraimskie, prócz tych, które miał Efraim, wśród miast Manassesa, a ziemia Manassesa znajdowała się na północ od potoku) i biegła ku morzu. (10) Ziemia położona na południe należała do Efraima, na północ zaś - należała do Manassesa, a granicą było morze. Z Aserem graniczyli na północy, a z Issacharem na wschodzie. (11) Manasses w działach Issachara i Asera posiadał Bet-Szean z przynależnymi miejscowościami, Jibleam z przynależnymi miejscowościami, mieszkańców Dor z przynależnymi miejscowościami, mieszkańców Endor z przynależnymi miejscowościami, mieszkańców Tanak i mieszkańców '''Megiddo''' z przynależnymi miejscowościami oraz trzecią część Nafat. (12) Nie mogli jednak synowie Manassesa wziąć w posiadanie tych miast i dlatego Kananejczycy pozostali w tym kraju. (13) Gdy Izraelici stali się silniejsi, zmusili Kananejczyków do robót publicznych, lecz ich nie wypędzili.''”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.</ref>{{u|uwaga3}}. Walka z Kananejczykami była kontynuowana także po śmierci Jozuego, jednak Megiddo nie zostało zdobyte i przez długie lata pozostawało ono w rękach Kananejczyków oraz [[Filistyni|Filistynów]]<ref group=uwaga>Zobacz: [[Księga Sędziów]] 1,27: „''Natomiast Manasses nie zdobył Bet-Szean i miejscowości przynależnych ani Tanaku i miejscowości przynależnych, ani [nie wypędził] mieszkańców Dor i miejscowości przynależnych, ani mieszkańców Jibleam i miejscowości przynależnych, ani mieszkańców '''Megiddo''' i miejscowości przynależnych. Kananejczycy mieszkają w tej ziemi aż do dnia dzisiejszego.''”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.</ref>{{u|uwaga4}}{{odn|Finkelstein|2007|s=148-150148–150}}. Z racji swojego położenia, w pobliżu Megiddo dochodziło do licznych bitew, które często rozstrzygały o losach całych wojen<ref group=uwaga>Zobacz: Księga Sędziów 5,19: „''Nadeszli królowie i walczyli, walczyli wtedy królowie Kanaanu w Tanak nad wodami '''Megiddo''', lecz nie zabrali srebra jako łupu.''”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.</ref>{{u|uwaga5}}. W drugiej połowie X wieku p.n.e. miasto zostało splądrowane przez egipskie wojska faraona [[Szeszonk I|Szeszonka I]], który jednak szybko wycofał się z tego obszaru{{odn|Finkelstein|2007|s=148-150148–150}}. Dopiero za czasów króla [[Dawid (król Izraela)|Dawida]] miasto weszło w skład [[Zjednoczone królestwo Izraela|Królestwa Izraela]], a swój największy rozkwit osiągnęło pod panowaniem króla [[Salomon (król Izraela)|Salomona]]<ref group=uwaga>Zobacz: [[1 Księga Królewska]] 4,1-12: „''(1) Król Salomon był królem nad całym Izraelem. (2) A oto jego dostojnicy na najwyższych urzędach: Azariasz, syn Sadoka, kapłan. (3) Elichoref i Achiasz, synowie Sziszy, pisarze; Joszafat, syn Achiluda, pełnomocnik. (4) Benajasz, syn Jojady, wódz wojska; Sadok oraz Abiatar, kapłani. (5) Azariasz, syn Natana, przełożony nadzorców, i Zabud, syn kapłana Natana, zaufany króla. (6) Achiszar, zarządca pałacu, i Adoniram, syn Abdy, przełożony robotników pracujących przymusowo. (7) Ponadto Salomon miał nad całym Izraelem dwunastu nadzorców do zaopatrywania w żywność króla i jego dworu. Każdy z nich miał dostarczać żywność przez miesiąc w roku. (8) A oto ich imiona: Ben-Chur na górze Efraima. (9) Ben-Deker w Makas, Szaalbim, Bet-Szemesz, Elon, Bet-Chanan. (10) Ben-Chesed w Arubot, do którego należało Soko i cała ziemia Chefer. (11) Ben-Abinadab miał wszystkie wzgórza koło Dor, a za żonę miał Tafat, córkę Salomona. (12) Baana, syn Achiluda - Tanak, '''Megiddo''' aż poza Jokmeam i całe Bet-Szean za Jizreel aż do Abel-Mechola koło Sartany.''”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.</ref>{{u|uwaga6}}. Salomon rozbudował miasto, które zajmowało wówczas powierzchnię około 6 hektarów, oraz otoczył je potężnymi murami o szerokości 3,5 metrów i wysokości 6 metrów<ref group=uwaga>Zobacz: 1 Księga Królewska 9,14-15: „''(14) Jednak Hiram dostarczył królowi sto dwadzieścia talentów złota. (15) To było funduszem robót przymusowych, które król Salomon podjął celem budowy świątyni Pańskiej, swego pałacu Millo, murów jerozolimskich, Chasor, '''Megiddo''' i Gezer.''”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.</ref>{{u|uwaga7}}. Pusta przestrzeń pozostawiona we wnętrzu murów, służyła jako magazyny. Przy wschodniej bramie powstał nowy pałac, a po stronie zachodniej wybudowano cztery duże budynki administracyjne. Miasto było prawdziwym klejnotem królestwa Izraelitów, nazywanym Miastem Rydwanów{{odn|Humphreys|2000|s=311}}.

[[Plik:Megiddo water system excavations 1925-1939.jpg|thumb|240px|Wykopaliska w latach 1925-19391925–1939]]

Po rozpadzie królestwa, Megiddo weszło w skład północnego [[Królestwo Izraela (państwo północne)|Królestwa Izraela]]. Za panowania króla [[Omri]] w IX wieku p.n.e. wybudowano nową bramę obronną, a z czasów króla [[Achab]]a pochodzą stajnie mogące pomieścić nawet kilka tysięcy koni do [[rydwan]]ów. Rozbudowując fortyfikacje wykopano głęboki tunel podziemny umożliwiający dostęp do źródeł wody{{odn|Finkelstein|2007|s=167-173167–173, 188-193188–193}}. W 841 roku p.n.e. w Megiddo zmarł król judzki [[Ochozjasz (król Judy)|Ochozjasz]]<ref group=uwaga>Zobacz: [[2 Księga Królewska]] 9,27: „''Kiedy Ochozjasz, król judzki, zobaczył to, uciekał drogą na Bet-Haggan. Lecz Jehu ścigał go i rozkazał: Także jego zabijcie! Zranili go więc na jego rydwanie {{u wejścia do Gur, które leży przy Jibleam. A on uciekał dalej do '''Megiddo''', gdzie umarł.''”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.</ref>|uwaga8}}. Około 835 roku p.n.e. Królestwo Izraela najechał asyryjski król [[Chazael]], który zniszczył Megiddo i całe północne królestwo. Następni królowie izraelscy zręcznie odzyskali utracone terytorium i rozpoczęli odbudowę zniszczonej twierdzy. Za czasów [[Jeroboam II|Jeroboama II]] Megiddo odzyskało swoje znaczenie. Miasto zbudowano w oparciu o sieć równoległych i przecinających się ulic. Wykopaliska odkryły duże [[Silos (magazyn)|silosy]] na zboże. Jednak słabość ówczesnych fortyfikacji wskazuje na osłabienie militarne i gospodarcze, co było charakterystyczne dla końcowej fazy istnienia Królestwa Izraela. Po śmierci króla Jeroboama II doszło do wewnętrznej walki o władzę, dzięki czemu [[Asyria|Asyryjczycy]] z łatwością podbili Izrael. W 734 roku p.n.e. Megiddo zostało zdobyte, jednak tym razem nie zniszczono go. Miasto zostało przekształcone w nowe centrum asyryjskiej administracji, a tutejsze stajnie koni były siedzibą elitarnej jednostki jazdy asyryjskiej. Prowadziła ona wojny z położonym na południu [[Królestwo Judy|Królestwem Judy]]. Podczas panowania króla judzkiego [[Jozjasz]]a doszło do załamania potęgi Asyrii. Jozjasz podjął próbę powstrzymania Egiptu przed zajęciem obszarów dawnego północnego Królestwa Izraela i zastąpił drogę wojskom faraona [[Necho II]] pod Megiddo w 609 roku p.n.e.<ref group=uwaga>Zobacz: [[2 Księga Kronik]] 35,22: „''Jozjasz jednak nie odwrócił się od niego i postanowił z nim walczyć. Nie usłuchał słów Neko, pochodzących z ust Bożych, i wystąpił do walki na równinie '''Megiddo'''.''”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.</ref>{{u|uwaga9}} [[Bitwa pod Megiddo (609 p.n.e.)|Bitwa pod Megiddo]] zakończyła się klęską, a sam król poległ<ref group=uwaga>Zobacz: 2 Księga Królewska 23,29-30: „''(29) Za jego czasu faraon Neko, król egipski, wyruszył do króla asyryjskiego nad rzekę Eufrat. Gdy król Jozjasz wyszedł przeciw niemu, Neko spowodował jego śmierć w '''Megiddo''', zaraz przy pierwszym spotkaniu. (30) Słudzy jego odwieźli na rydwanie jego zwłoki z '''Megiddo''', sprowadzili je do Jerozolimy i pochowali w jego grobowcu. Lud kraju wziął Joachaza, syna Jozjasza, namaścił go i obrał królem w miejsce jego ojca.''”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.</ref>{{u|uwaga10}}. Miasto Megiddo zostało zniszczone i nigdy już nie odzyskało swojej świetności{{odn|Tschirschnitz|1994|s=256-258256–258}}. W warstwie wykopalisk z VI wieku p.n.e. widnieją pozostałości niewielkiego fortu, który zapewne pełnił funkcję koszarów wojsk perskich. Fort został opuszczony wraz z upadkiem [[Starożytny Izrael w okresie perskim|Persji]]. O mieście Megiddo wspominał jeszcze prorok [[Zachariasz (prorok)|Zachariasz]] w jednym ze swoich [[Prorok|proroctw]]<ref group=uwaga>Zobacz: [[Księga Zachariasza]] 12,11: „''W owym dniu będzie wielki płacz w Jeruzalem, podobny do płaczu w Hadad-Rimmon na równinie '''Megiddo'''.''”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.</ref>{{u|uwaga11}}. [[Nowy Testament]] używa nazwy tego miasta jako symbolu dla ostatniej bitwy: [[Har-Magedon]] („wzgórze Megiddo”)<ref group=uwaga>Zobacz: [[Apokalipsa św. Jana]] 16,16: „''I zgromadziły ich na miejsce, zwane po hebrajsku '''Har-Magedon'''''”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.</ref>{{u|uwaga12}}.

Pod koniec IV wieku p.n.e. wojska [[Starożytna Macedonia|macedońsko-greckie]] podbiły [[Anatolia|Azję Mniejszą]], [[Syria|Syrię]] i [[Fenicja|Fenicję]]. [[Aleksander Macedoński]] założył w Megiddo nowe miasto, było ono jednak położone już poza starożytnym wzgórzem Tell Megiddo. Przetrwało ono do czasów stłumienia w 135 roku [[Naszej ery|n.e.]] żydowskiego [[Powstanie Bar-Kochby|powstania Bar-Kochby]]. Rzymski cesarz [[Hadrian]] rozkazał wówczas zbudowanie przy tutejszym skrzyżowaniu dróg obozu nazwanego ''Legio'' (pol. ''Legion''). W ten sposób Rzymianie strzegli strategicznego przejścia Wadi Ara, oraz kontrolowali linię komunikacyjną łączącą nadmorską równinę z Doliną Jezreel{{odn|Pringle|1993|s=3}}. Gdy w III wieku rzymskie wojska zostały wycofane, Legio stało się miastem o nazwie ''Maximianopolis'', na cześć cesarza [[Maksymian]]a{{odn|Khalidi|1992|s=334}}. Po podboju muzułmańskim nazwę osady zmieniono na [[Ladżdżun]] (arabskie słowo „''ladżdżun''” wywodzi się z rzymskiego „''legio''”, i oznacza [[legion]]){{odn|Cline|2002|s=115}}. [[Krucjata|Krzyżowcy]] przywrócili mu rzymską nazwę ''Legio'', ale używali także nazw ''Ligum'' i ''le Lyon''. W 1182 roku miasto ponownie zajęli muzułmanie, którzy powrócili do nazwy Ladżdżun. W 1596 roku miasto Ladżdżun zostało włączone do [[Imperium Osmańskie|Imperium osmańskiego]]. Walki wewnętrzne toczone w drugiej połowie XVIII wieku spowodowały stopniowy upadek miasta, i jego degradację do statusu wioski{{odn|Hütteroth|1977|s=190}}.

Asyryjska prowincja Megiddo utworzona została z północnej części [[Królestwo Izraela (państwo północne)|królestwa Izraela]] po tym, gdy ziemie te zostały zdobyte i przyłączone do [[Asyria|Asyrii]] przez króla [[Tiglat-Pileser III|Tiglat-Pilesera III]] (744-727744–727 p.n.e.)<ref name=people>hasło ''Megiddo (place)'', w: {{cytuj stronę r| url = http://www.ucl.ac.uk/sargon/peoplegodsplaces/#megiddoplace| tytuł = Assyrian empire builders - People, gods and places| data dostępu = 2015-09-22| autor = | opublikowany = ucl.ac.uk| praca = | data = | język =enpeople}}</ref>. O wydarzeniach tych milczą wprawdzie inskrypcje tego władcy, ale wzmianka o nich znalazła się w [[Biblia|Biblii]] (2 Krl 15,29)<ref name={{r|Radner>Radner K., ''Provinz. C'', w: ''Reallexikon...'', s. 61.</ref>}}. Przypuszcza się, iż miały one miejsce w 732 r. p.n.e., w trakcie wyprawy wojennej Tiglat-Pilesara III, która doprowadziła do zajęcia i zaanektowania [[Damaszek|Damaszku]]<ref name={{r|Radner />}}. Stolicą nowej prowincji stało się miasto Megiddo (asyryjskie ''Magiddû''), które dało prowincji swą nazwę<ref name={{r|Radner />}}. Prowincja wzmiankowana jest w tekstach administracyjnych z czasów panowania [[Sargon II|Sargona II]] (722-705722–705 p.n.e.)<ref name={{r|Radner />}}. Gubernator Megiddo o imieniu [[Issi-Adad-anenu]] pełnił za rządów [[Asarhaddon]]a (680-669680–669 p.n.e.) urząd ''[[limmu]]'' w 679 r. p.n.e.<ref name=Radner /><ref name=Oracc>{{cytuj stronę r| url = http://oracc.museum.upenn.edu/saao/saas2/corpusRadner| tytuł = Assyrian Eponym List| data dostępu = 2015-09-22| autor = | opublikowany = oracc.museum.upenn.edu| praca = | data = | język =enOracc}}</ref>

Pierwsze [[wykopaliska]] [[Archeologia|archeologiczne]] w Megiddo przeprowadzono w latach 1903-19051903–1905. Prowadził je [[Stany Zjednoczone|amerykański]] archeolog Gottlieb Schumacher. W latach 1925-19391925–1939 były one kontynuowane przez wyprawę archeologiczną z [[Uniwersytet Chicagowski|University of Chicago]], dzięki wsparciu finansowemu [[John D. Rockefeller Jr.|Johna Rockefellera]]. W latach 1960-19671960–1967 wykopaliskami kierował [[Jigael Jadin]]. Od 1994 roku nadzór nad pracami sprawuje [[Uniwersytet Telawiwski]], oraz archeolodzy Israel Finkelstein i David Ussishkin<ref name={{r|unesco/>}}. Prace archeologiczne odsłoniły pozostałości z dwudziestu odrębnych okresów historycznych od 4000 do 400 roku p.n.e. Dostrzeżenie jednak dawnej świetności tego starożytnego miasta wymaga obecnie dużej wyobraźni, ponieważ pozostały po nim jedynie ruiny{{odn|Humphreys|2000|s=312}}<ref>{{cytuj stronę r| url = http://www.antiquities.org.il/article_heb.aspx?sec_id=36&subj_id=70&id=69&module_id=#as | tytuł = Tel Megiddo - Sezon 2002 był początkiem kolejnych wykopalisk | data dostępu = 2015-04-13 | praca = Israel Antiquities Authority | język = he_2002}}</ref>.

{{Przypisy}}|

* {{cytuj książkę | nazwisko = Bahn | imię = Paul G. | tytuł = Archeologia -– Przewodnik | wydanie = I | wydawca = Wydawnictwo „Arkady” Sp. z o.o. | miejsce = Warszawa | rok = 2006 | isbn = 83-213-4293-0 | odn = tak}}

* {{cytuj książkę | nazwisko = Cline | imię = Eric H. | tytuł = The Battles of Armageddon: Megiddo and the Jezreel Valley from the Bronze Age to the Nuclear Age | url = http://books.google.com/books?id=vMKtxYxoCycC&pg=PA115&dq=Lejjun&hl=pl#v=onepage&q=Lejjun&f=false | wydawca = University of Michigan Press | miejsce = | rok = 2002 | isbn = 0472067397 | język = en | data dostępu = 2012-12-22 | odn = tak}}

* {{cytuj książkę | nazwisko = Chavalas | imię = M.W. | tytuł = Historical Sources in Translation – The Ancient Near East | rozdział = Correspondence from El-Amarna in Egypt | autor r = E. von Dassow, K. Greenwood | wydawca = Blackwell Publishing | miejsce = Carlton | rok = 2006 | isbn = | odn = tak}}

* {{cytuj książkę | nazwisko = Hütteroth | imię = Wolf-Dieter | autor2 = Kamal Abdulfattah | tytuł = Erlanger Geographische Arbeiten | wydawca = Vorstand der Fränkischen Geographischen Gesellschaft | miejsce = Germany | data = 1977 | tom = 5 | tytuł tomu = Historical Geography of Palestine, Transjordan and Southern Syria in the Late 16th Century | isbn = | odn = tak}}

* {{cytuj książkę | nazwisko = Pringle | imię = Denys | tytuł = The Churches of the Crusader Kingdom of Jerusalem: A Corpus | url = http://books.google.com/books?id=2Y0tA0xLzwEC&pg=RA1-PA3&lpg=RA1-PA3&dq=Lajjun+village&hl=pl#v=onepage&q=Lajjun%20village&f=false | wydanie = | wydawca = Cambridge University Press | miejsce = Cambridge | data = 1993 | rozdział = Lajjun | isbn = 0521390370 | język = en | data dostępu = 2012-12-22 | odn = tak}}

* {{cytuj książkę | nazwisko = Finkelstein | imię = Israel | autor2 = Neil Asher Silberman | tytuł = Objevování Bible. Svatá Písma Izraele ve světle moderní archeologie | wydawca = Vyšehrad | miejsce = Praga | rok = 2007 | isbn = 978-80-7021-869-3 | odn = tak}}

* {{cytuj książkę | nazwisko = Humphreys | imię = Andrew | autor2 = Neil Tilbury | tytuł = Praktyczny przewodnik: Izrael i terytoria palestyńskie | wydawca = Pascal | miejsce = Bielsko-Biała | rok = 2000 | isbn = 83-87696-88-9 | odn = tak}}

* {{cytuj książkę | nazwisko = Khalidi | imię = Walid | tytuł = All That Remains: The Palestinian Villages Occupied and Depopulated by Israel in 1948 | wydawca = Institute for Palestine Studies | miejsce = Washington D.C. | rok = 1992 | isbn = 0-88728-224-5 | odn = tak}}

* {{cytuj książkę | autor = Miloš | imię = Bič | tytuł = Stopami dávných věků. Mezi Nilem a Tigridem | wydawca = Vyšehrad | miejsce = Praga | rok = 1979 | odn = tak}}

* {{cytuj książkę | nazwisko = Morris | imię = Benny | tytuł = The Birth of the Palestinian Refugee Problem | url = http://books.google.com/books?id=uM_kFX6edX8C&printsec=frontcover&dq=benny+morris&q=&hl=pl#v=onepage&q&f=false | wydanie = | wydawca = Cambridge University Press | miejsce = Cambridge | data = 2004 | isbn = 9780521009676 | język = en | data dostępu = 2012-12-22 | odn = tak}}

* {{cytuj książkę | nazwisko = Negev | imię = A | tytuł = Encyklopedia archeologiczna Ziemi Świętej | wydawca = | miejsce = Warszawa | rok = 2002 | isbn = 83-7157-461-4 | odn = tak}}

* Radner K., ''Provinz. C'', w: ''Reallexikon der Assyriologie'', tom XI (''Prinz, Prinzessin -– Samug''), Walter de Gruyter, Berlin -– New York 2006-2008, s. 42-6842–68.

* {{cytuj książkę | nazwisko = Sanger | imię = Andrew | tytuł = Explorer Izrael | wydawca = Grupa Wydawnicza Bertelsmann | miejsce = Warszawa | rok = 2000 | isbn = 83-7227-747-8 | odn = tak}}

* {{cytuj książkę | nazwisko = Tschirschnitz | imię = Alfred | tytuł = Dzieje ludów biblijnych | wydanie = I | wydawca = M. Sadren i S-ka | miejsce = Warszawa | rok = 1994 | rozdział = Dzieje państwa judzkiego do niewoli babilońskiej | część = VII | tytuł części = Dzieje starożytnego Izraela | isbn = 83-86340-00-3 | odn = tak}}

* {{cytuj książkę | nazwisko = zbiorowa | imię = praca | tytuł = Atlas Biblijny | wydawca = Wydawnictwo im. W.L. Anczyca | miejsce = Warszawa | rok = 1991 | isbn = 83-7050-000-5 | odn = tak}}

* {{cytuj książkę | nazwisko = zbiorowa | imię = praca | tytuł = Przewodniki Wiedzy i Życia -– Jerozolima i Ziemia Święta | wydawca = Hachette Livre Polska sp. z o.o. | miejsce = Warszawa | rok = 2009 | isbn = 978-837-575-640-1 | odn = tak}}

* {{cytuj stronę | url = https://en.parks.org.il/ParksAndReserves/TelMegiddo/Pages/default.aspx | tytuł = Tel Megiddo (Armageddon) National Park | data dostępu = 2018-04-02 | praca = Megiddo National Park | język = en |data dostępu = 2018-04-02}}