Wikipedia

Pleonazm: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Czyszczenie
m Wycofano edycje użytkownika 2A01:11BF:610:8B00:9012:F68C:21DD:65DF (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Nama.Asal.
Znacznik: Wycofanie zmian
Linia 1:
'''Pleonazm''' (z {{w języku|el|πλεονασμός ''pleonasmos''}}, nadmiar), [[język potoczny|potocznie]] lub żartobliwie '''masło maślane'''{{R|p1}} – [[związek frazeologiczny|wyrażenie]], w którym jedna część wypowiedzi zawiera treść występującą także w drugiej części, zaliczane do [[redundancja#Język|redundantnych połączeń wyrazowych]]{{odn|Markowski|2005|s=270}}{{r|p3}}.
== Linki zewnętrzne ==
 
}}
W literaturze nie czyni się konsekwentnego rozróżnienia między terminami „pleonazm” i „tautologia”. Według niektórych klasyfikacji pleonazmami są wyłącznie połączenia wyrazów pozostających w stosunku niewspółrzędnym (jako przeciwstawne traktuje się wówczas [[tautologia (językoznawstwo)|tautologie]], będące konstrukcjami współrzędnymi). Inni autorzy natomiast posługują się tymi pojęciami zamiennie{{R|p1|p4}}. Ponadto [[preskryptywizm (językoznawstwo)|normatywiści językowi]] przypisują terminowi ''pleonazm'' niekiedy węższy zakres znaczeniowy, rezerwując to miano dla redundancji uważanych za niefortunne{{R|p7}}.
* ''pozytywna aprobata''
 
W literaturze pleonazm bywa stosowany celowo jako [[figura retoryczna]] służąca wzmocnieniu siły wypowiedzi{{R|p1|p5}}. Charakter pleonastyczny wykazują również niektóre wyrażenia języka codziennego, część z nich ma jednak aprobatę ze strony normatywistów{{R|p7|p6}}. Nieuzasadnione użycia pleonazmów są natomiast zwykle uznawane za uchybienia stylistyczne{{R|p8}}{{odn|Karlík|2017}}.
 
== Przykłady ==
Niektóre skrótowce przyjęło się odmieniać przez przypadki{{R|p10|p11}} (pojemność RAM-u, ujawnienie PIN-u, zakażenie HIV-em) – o wyborze między odmianą, jej brakiem lub zastosowaniem w danym kontekście pleonazmu decyduje [[uzus językowy]], w tym przypadku stopień [[leksykalizacja|leksykalizacji]] skrótowca. Obcojęzyczne skrótowce poprzedzone odpowiednimi rzeczownikami tworzą tak zwane pleonazmy pozorne{{R|p9}}, gdyż obcojęzyczna nazwa występująca w rozwinięciu skrótu nie jest powszechnie używanym [[leksem]]em języka docelowego – dlatego z przychylną oceną spotykają się określenia ''podatek VAT'' (słowo ''tax'' w skrótowcu ''[[podatek od towarów i usług|VAT]]'' nie jest elementem języka polskiego, w którym jego odpowiednikiem jest słowo ''podatek''), ''komputer PC'' i tym podobne.
{{Układ wielokolumnowy | liczba = 4 |
== Mechanizmy powstawania ==
* ''cofać się do tyłu''
<ref name=p10>{{Cytuj |url=https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/odmieniamy-skrotowce;9737.html |tytuł=odmieniamy skrótowce |data=2008-12-13 |opublikowany=Poradnia językowa PWN |data dostępu=2018-10-10}}</ref>
* ''wracać z powrotem''
* ''w miesiącu maju''
* ''okres czasu''
* ''równe połowy''
* ''pełny komplet''
* ''potencjalnie możliwy''
* ''pozytywna aprobata''
* ''[[akwen]] wodny''
* ''fakt autentyczny''
* ''[[demokracja ludowa]]''
* ''wzajemna współpraca''
* ''kopnąć nogą''
* ''spadać w dół''
* ''kontynuować dalej''
* ''zabić na śmierć''<ref group=uwaga>Zwrot ten stał się pleonazmem w toku ewolucji semantycznej (o czym świadczy [[statuty litewskie|trzeci statut litewski]] (1588) w rozdziale 12 w art. 14 ''jeśli by [[pojedynek|na rękę wyzwawszy się]] '''na śmierć jeden drugiego zabił'''''; zwrot ten powtórzyły jeszcze [[Prawa kardynalne]] (1768) w art. 20 ''gdyby się trafiło, żeby szlachcic chłopa złośliwie i nie przypadkowo, ale dobrowolnie, rozmyślnie '''na śmierć zabił'''''). [[etymologia|Etymologicznie]] ''zabić'' jest aspektem dokonanym czasownika ''bić'', z czasem wyraz ten nabrał znaczenia ''powodować śmierć''.</ref>
<!-- Tyle przykładów najzupełniej wystarczy! Przykłady w artykułach mają tylko ilustrować zagadnienie. Nie indeksujemy wszystkich pleonazmów w języku polskim! -->
}}
 
== Dopuszczalne użycieSkrótowce ==
Formalnie pleonazmami są również niektóre wyrażenia [[skrótowiec|skrótowcowe]], na przykład te związane z techniką (''[[artykuły gospodarstwa domowego|artykuły AGD]]'', ''[[RAM|pamięć RAM]]'', ''[[dioda elektroluminescencyjna|dioda LED]]'', ''[[płyta kompaktowa|płyta CD]]'', ''[[komputer osobisty|komputer PC]]''), prawem i administracją (''[[NIP|numer NIP]]'', ''[[Podatek od towarów i usług|podatek VAT]]'', ''[[Krajowy Rejestr Sądowy|rejestr KRS]]'') lub medycyną (''[[ludzki wirus niedoboru odporności|wirus HIV]]''<!-- Tyle przykładów najzupełniej wystarczy! Przykłady w artykułach mają tylko ilustrować zagadnienie. Nie indeksujemy wszystkich pleonazmów w języku polskim! -->). W&nbsp;praktyce takie połączenia są jednak powszechne i nie budzą zastrzeżeń środowisk [[preskryptywizm (językoznawstwo)|preskryptywistycznych]]{{R|p9}}, gdyż brak poprzedzającego skrótowiec rzeczownika może prowadzić do niezręczności, między innymi z&nbsp;uwagi na trudności z odmianą skrótowca przez przypadki. W zdaniu:
Stosowalność odmiany skrótowców lub poprzedzanie ich odpowiednimi rzeczownikami może zależeć od kontekstu wypowiedzi i stopnia znajomości danego skrótowca w gronie jej adresatów. W kontekście dotyczącym medycyny, zwłaszcza w specjalistycznym artykule medycznym, poprzedzanie skrótowca ''HIV'' rzeczownikiem ''wirus'' może być uznane za niefortunne stylistycznie, jednak w kontekstach popularnonaukowych zastosowanie pleonazmu jest uzasadnione.
* [[epitet#Epitet tautologiczny|epitet tautologiczny]]
'''Pleonazm''' (z {{w języku|el|πλεονασμός ''pleonasmos''}}, nadmiar), [[język potoczny|potocznie]] lub żartobliwie '''masło maślane'''{{R|p1}} – [[związek frazeologiczny|wyrażenie]], w którym jedna część wypowiedzi zawiera treść występującą także w drugiej części, zaliczane do [[redundancja#Język|redundantnych połączeń wyrazowych]]{{odn|Markowski|2005|s=270}}{{r|p3}}.
__BEZSPISU__
 
: ''Kopiowanie płyty CD do pamięci RAM sygnalizowane jest migotaniem diody LED.''
<ref name=p5>{{Cytuj |autor=Ralph Hexter, David Townsend |tytuł=The Oxford Handbook of Medieval Latin Literature |data=2012 |wydawca=Oxford University Press |s=220 |isbn=9780199875191 |url=http://books.google.com/books?id=OUVpAgAAQBAJ |język=en}}</ref>
brak owych rzeczowników prowadziłby do nienaturalnie brzmiącego:
{{Uwagi}}
* ''[[demokracja ludowa]]''
: ''Kopiowanie CD do RAM sygnalizowane jest migotaniem LED.''
== Przypisy ==
 
Niektóre skrótowce przyjęło się odmieniać przez przypadki{{R|p10|p11}} (pojemność RAM-u, ujawnienie PIN-u, zakażenie HIV-em) – o wyborze między odmianą, jej brakiem lub zastosowaniem w danym kontekście pleonazmu decyduje [[uzus językowy]], w tym przypadku stopień [[leksykalizacja|leksykalizacji]] skrótowca. Obcojęzyczne skrótowce poprzedzone odpowiednimi rzeczownikami tworzą tak zwane pleonazmy pozorne{{R|p9}}, gdyż obcojęzyczna nazwa występująca w rozwinięciu skrótu nie jest powszechnie używanym [[leksem]]em języka docelowego – dlatego z przychylną oceną spotykają się określenia ''podatek VAT'' (słowo ''tax'' w skrótowcu ''[[podatek od towarów i usług|VAT]]'' nie jest elementem języka polskiego, w którym jego odpowiednikiem jest słowo ''podatek''), ''komputer PC'' i tym podobne.
 
Stosowalność odmiany skrótowców lub poprzedzanie ich odpowiednimi rzeczownikami może zależeć od kontekstu wypowiedzi i stopnia znajomości danego skrótowca w gronie jej adresatów. W kontekście dotyczącym medycyny, zwłaszcza w specjalistycznym artykule medycznym, poprzedzanie skrótowca ''HIV'' rzeczownikiem ''wirus'' może być uznane za niefortunne stylistycznie, jednak w kontekstach popularnonaukowych zastosowanie pleonazmu jest uzasadnione.
<ref name=p11>{{Cytuj |url=https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/rodzaj-gramatyczny-skrotowcow;9197.html |tytuł=rodzaj gramatyczny skrótowców |data=2008-11-05 |opublikowany=Poradnia językowa PWN |data dostępu=2018-10-10}}</ref>
 
== Mechanizmy powstawania ==
* ''kopnąć nogą''
Formalnie pleonazmami są również niektóre wyrażenia [[skrótowiec|skrótowcowe]], na przykład te związane z techniką (''[[artykuły gospodarstwa domowego|artykuły AGD]]'', ''[[RAM|pamięć RAM]]'', ''[[dioda elektroluminescencyjna|dioda LED]]'', ''[[płyta kompaktowa|płyta CD]]'', ''[[komputer osobisty|komputer PC]]''), prawem i administracją (''[[NIP|numer NIP]]'', ''[[Podatek od towarów i usług|podatek VAT]]'', ''[[Krajowy Rejestr Sądowy|rejestr KRS]]'') lub medycyną (''[[ludzki wirus niedoboru odporności|wirus HIV]]''<!-- Tyle przykładów najzupełniej wystarczy! Przykłady w artykułach mają tylko ilustrować zagadnienie. Nie indeksujemy wszystkich pleonazmów w języku polskim! -->). W&nbsp;praktyce takie połączenia są jednak powszechne i nie budzą zastrzeżeń środowisk [[preskryptywizm (językoznawstwo)|preskryptywistycznych]]{{R|p9}}, gdyż brak poprzedzającego skrótowiec rzeczownika może prowadzić do niezręczności, między innymi z&nbsp;uwagi na trudności z odmianą skrótowca przez przypadki. W zdaniu:
Pleonazmy czasami zawierają wyrazy pokrewne (np. ''tłusty tłuszcz''), wyrazy obce, których zakresu semantycznego twórca wypowiedzi nie rozumie w pełni (np. ''akwen wodny''), lub powielone dodatkowym słowem znaczenia wynikające z użytej formy leksykalnej lub gramatycznej (np. ''ryzyko wystąpienia powikłań'' zamiast ''ryzyko powikłań'').
{{Kontrola autorytatywna}}
}}
<ref name=p1>{{Cytuj |url=https://www.ekorekta24.pl/pleonazmy-maslo-maslane-blad/ |tytuł=Pleonazmy, czyli „masło maślane” – błąd czy nie błąd? |data=2018-05-21 |opublikowany=ekorekta24.pl |data dostępu=2018-10-24}}</ref>
== Przykłady ==
W literaturze nie czyni się konsekwentnego rozróżnienia między terminami „pleonazm” i „tautologia”. Według niektórych klasyfikacji pleonazmami są wyłącznie połączenia wyrazów pozostających w stosunku niewspółrzędnym (jako przeciwstawne traktuje się wówczas [[tautologia (językoznawstwo)|tautologie]], będące konstrukcjami współrzędnymi). Inni autorzy natomiast posługują się tymi pojęciami zamiennie{{R|p1|p4}}. Ponadto [[preskryptywizm (językoznawstwo)|normatywiści językowi]] przypisują terminowi ''pleonazm'' niekiedy węższy zakres znaczeniowy, rezerwując to miano dla redundancji uważanych za niefortunne{{R|p7}}.
Niekiedy pleonazmy stosuje się celowo do konstrukcji [[figura retoryczna|figur retorycznych]] (np. ''najbielszy odcień bieli''), dla osiągnięcia efektu humorystycznego{{odn|Karlík|2017}} lub wzmocnienia siły ekspresji{{odn|Mistrík|1993|s=325}}.
<ref name=p3>{{Cytuj |tytuł=Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN |rozdział=Hasła problemowe. Tautologia |autor r=[[Hanna Jadacka|Jadacka, Hanna]]; |wydawca=[[Wydawnictwo Naukowe PWN]] |miejsce=Warszawa |data =2002 |s=1760 |isbn=83-01-13681-2}}</ref>
* ''[[akwen]] wodny''
* {{Cytuj |odn=tak |autor=[[Andrzej Markowski (językoznawca)|Markowski, Andrzej]]; |tytuł=Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne |wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |data=2005 |isbn=83-01-14526-9 |url=http://books.google.com/books?id=0q9iAAAAMAAJ}}
: ''Kopiowanie płyty CD do pamięci RAM sygnalizowane jest migotaniem diody LED.''
* ''wracać z powrotem''
 
== Dopuszczalne użycie ==
Zdarza się, że wyrażenie na pierwszy rzut oka pleonastyczne w rzeczywistości takie nie jest – na przykład jeśli z kontekstu wynika, że wypowiedź może dotyczyć zarówno polityka [[Tomasz Lipiec|Lipca]], jak i miesiąca, to wyrażenie ''mowa jest o miesiącu lipcu'' nie jest pleonazmem.
 
Niekiedy pleonazmy stosuje się celowo do konstrukcji [[figura retoryczna|figur retorycznych]] (np. ''najbielszy odcień bieli''), dla osiągnięcia efektu humorystycznego{{odn|Karlík|2017}} lub wzmocnienia siły ekspresji{{odn|Mistrík|1993|s=325}}.
 
== Zobacz też ==
* ''potencjalnie możliwy''
{{wikisłownik|pleonazm|masło maślane}}
<ref name=p8>{{Cytuj |autor r=Okopień-Sławińska, Aleksandra; |rozdział=Pleonazm |tytuł=Słownik terminów literackich pod redakcją Janusza Słowińskiego |miejsce=Wrocław |data=2008 |s=390–391}}</ref>
* [[epitet#Epitet tautologiczny|epitet tautologiczny]]
 
* {{Cytuj|autor=Mistrík, Jozef;|tytuł=Encyklopédia jazykovedy|data=1993|isbn=8021502509|wydanie=1|miejsce=Bratysława|wydawca=Obzor|oclc=29200758|język=sk|odn=tak}}
* ''fakt autentyczny''
* ''zabić na śmierć''<ref group=uwaga>Zwrot ten stał się pleonazmem w toku ewolucji semantycznej (o czym świadczy [[statuty litewskie|trzeci statut litewski]] (1588) w rozdziale 12 w art. 14 ''jeśli by [[pojedynek|na rękę wyzwawszy się]] '''na śmierć jeden drugiego zabił'''''; zwrot ten powtórzyły jeszcze [[Prawa kardynalne]] (1768) w art. 20 ''gdyby się trafiło, żeby szlachcic chłopa złośliwie i nie przypadkowo, ale dobrowolnie, rozmyślnie '''na śmierć zabił'''''). [[etymologia|Etymologicznie]] ''zabić'' jest aspektem dokonanym czasownika ''bić'', z czasem wyraz ten nabrał znaczenia ''powodować śmierć''.</ref>
* {{Cytuj |tytuł=Nový encyklopedický slovník češtiny |redaktor= Karolak, Petr; Nekula, Marek; Pleskalová, Jana; |autor=Karlík, Petr; |data=2017 |rozdział=[https://www.czechency.org/slovnik/PLEONASMUS PLEONASMUS] |język=cs |odn=tak}}
* ''równe połowy''
* [[błędne koło w definiowaniu]]
* [[oksymoron]]
* ''pełny komplet''
== Bibliografia ==
{{Układ wielokolumnowy | liczba = 4 |
 
== Uwagi ==
* ''spadać w dół''
{{Uwagi}}
== Zobacz też ==
brak owych rzeczowników prowadziłby do nienaturalnie brzmiącego:
 
== Przypisy ==
[[Kategoria:Figury retoryczne]]
{{Przypisy|
<ref name=p1>{{Cytuj |url=https://www.ekorekta24.pl/pleonazmy-maslo-maslane-blad/ |tytuł=Pleonazmy, czyli „masło maślane” – błąd czy nie błąd? |data=2018-05-21 |opublikowany=ekorekta24.pl |data dostępu=2018-10-24}}</ref>
<ref name=p3>{{Cytuj |tytuł=Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN |rozdział=Hasła problemowe. Tautologia |autor r=[[Hanna Jadacka|Jadacka, Hanna]]; |wydawca=[[Wydawnictwo Naukowe PWN]] |miejsce=Warszawa |data =2002 |s=1760 |isbn=83-01-13681-2}}</ref>
<ref name=p4>{{Cytuj |url=https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/pleonazm-i-tautologia;4853.html |tytuł=pleonazm i tautologia |data=2002-04-16 |opublikowany=Poradnia językowa PWN |data dostępu=2018-10-10}}</ref>
<ref name=p5>{{Cytuj |autor=Ralph Hexter, David Townsend |tytuł=The Oxford Handbook of Medieval Latin Literature |data=2012 |wydawca=Oxford University Press |s=220 |isbn=9780199875191 |url=http://books.google.com/books?id=OUVpAgAAQBAJ |język=en}}</ref>
Zdarza się, że wyrażenie na pierwszy rzut oka pleonastyczne w rzeczywistości takie nie jest – na przykład jeśli z kontekstu wynika, że wypowiedź może dotyczyć zarówno polityka [[Tomasz Lipiec|Lipca]], jak i miesiąca, to wyrażenie ''mowa jest o miesiącu lipcu'' nie jest pleonazmem.
* ''okres czasu''
* ''wzajemna współpraca''
<!-- Tyle przykładów najzupełniej wystarczy! Przykłady w artykułach mają tylko ilustrować zagadnienie. Nie indeksujemy wszystkich pleonazmów w języku polskim! -->
* ''cofać się do tyłu''
<ref name=p6>{{Cytuj |url=https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Siostra-blizniaczka;17167.html |tytuł=Siostra bliźniaczka |data=2016-10-14 |opublikowany=Poradnia językowa PWN |data dostępu=2018-10-10}}</ref>
<ref name=p7>{{Cytuj |url=https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Mala-dziewczynka;17044.html |tytuł=Mała dziewczynka |data=2016-07-14 |opublikowany=Poradnia językowa PWN |data dostępu=2018-10-10}}</ref>
<ref name=p8>{{Cytuj |autor r=Okopień-Sławińska, Aleksandra; |rozdział=Pleonazm |tytuł=Słownik terminów literackich pod redakcją Janusza Słowińskiego |miejsce=Wrocław |data=2008 |s=390–391}}</ref>
<ref name=p9>{{Cytuj |url=https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/pozorne-pleonazmy;9559.html |tytuł=pozorne pleonazmy |data=2008-10-25 |opublikowany=Poradnia językowa PWN |data dostępu=2018-10-10}}</ref>
<ref name=p10>{{Cytuj |url=https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/odmieniamy-skrotowce;9737.html |tytuł=odmieniamy skrótowce |data=2008-12-13 |opublikowany=Poradnia językowa PWN |data dostępu=2018-10-10}}</ref>
<ref name=p11>{{Cytuj |url=https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/rodzaj-gramatyczny-skrotowcow;9197.html |tytuł=rodzaj gramatyczny skrótowców |data=2008-11-05 |opublikowany=Poradnia językowa PWN |data dostępu=2018-10-10}}</ref>
}}
 
== Bibliografia ==
* {{Cytuj |odn=tak |autor=[[Andrzej Markowski (językoznawca)|Markowski, Andrzej]]; |tytuł=Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne |wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |data=2005 |isbn=83-01-14526-9 |url=http://books.google.com/books?id=0q9iAAAAMAAJ}}
* {{Cytuj |tytuł=Nový encyklopedický slovník češtiny |redaktor= Karolak, Petr; Nekula, Marek; Pleskalová, Jana; |autor=Karlík, Petr; |data=2017 |rozdział=[https://www.czechency.org/slovnik/PLEONASMUS PLEONASMUS] |język=cs |odn=tak}}
* {{Cytuj|autor=Mistrík, Jozef;|tytuł=Encyklopédia jazykovedy|data=1993|isbn=8021502509|wydanie=1|miejsce=Bratysława|wydawca=Obzor|oclc=29200758|język=sk|odn=tak}}
 
== UwagiLinki zewnętrzne ==
<ref name=p9>{{Cytuj |url=https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/pozorne-pleonazmy;9559.html |tytuł=pozorne pleonazmy |data=2008-10-25 |opublikowany=Poradnia językowa PWN |data dostępu=2018-10-10}}</ref>
* ''kontynuować dalej''
* Łukasz Rokicki: [http://lukaszrokicki.pl/2011/09/05/pleonazmy-i-tautologie/ ''Pleonazmy i tautologie'']
__BEZSPISU__
{{Kontrola autorytatywna}}
 
[[Kategoria:Figury retoryczne]]
{{Przypisy|
== Skrótowce ==
[[Kategoria:Błędy logiczno-językowe]]
* [[oksymoron]]
 
{{wikisłownik|pleonazm|masło maślane}}
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Pleonazm”