Stalinizm: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
LOL Znacznik: usuwanie kategorii (filtr nadużyć) |
m Wycofano edycje użytkownika 37.30.22.56 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Thraen. Znacznik: Wycofanie zmian |
||
Linia 1:
{{Komunizm}}
'''Stalinizm''' – ukształtowany w latach 30. [[XX wiek]]u w [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich]] pod [[dyktatura|dyktatorskimi rządami]] [[Józef Stalin|Józefa Stalina]] system poglądów [[ideologia|ideologicznych]] i sposób kierowania [[partia komunistyczna|partią]] i państwem [[komunizm|komunistycznym]] oraz jego gospodarką. Sprowadzał się do [[Monopartia|rządów jednej partii]] za pomocą [[Przymus państwowy|przymusu]] ([[terror]]u) i [[propaganda|propagandy]] oraz centralnie sterowanej [[gospodarka planowa|gospodarki planowej]].
Przyjął formę [[totalitaryzm|totalitarnego]] ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego – [[woluntaryzm|woluntarystycznej]] [[Autarkia (ekonomia)|autarkii]] gospodarczej, połączonej z represywnym systemem [[Roboty przymusowe|pracy przymusowej]], kampanijnymi formami mobilizacji mas. Stalinizm odznaczał się stałym rozszerzaniem kręgów prawdziwych i urojonych fizycznie eliminowanych ''[[Wróg ludu|wrogów ludu]]'', brakiem konstytucyjnego pojęcia [[prawa człowieka|praw człowieka]], powtarzalnością [[czystka|czystek kadrowych]] wśród przywódców partyjnych i państwowych. Reprezentował skrajny [[centralizm]] [[biurokracja|biurokratyczny]]. W stalinizmie istniał nakazowy system kierowania gospodarką<ref name="Mieczysław Smoleń 2005">Mieczysław Smoleń, Stalinizm, w Encyklopedia Białych Plam, t. XVI, Radom 2005, s. 282.</ref>.
Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] narzucony innym państwom i partiom komunistycznym. Z pewnymi przeobrażeniami przetrwał w ZSRR do [[1990]] roku<ref name="Mieczysław Smoleń 2005"/>.
Podstawowymi cechami stalinizmu były:
* nieograniczona władza Stalina prowadząca w późniejszym okresie do tzw. [[Kult jednostki|kultu jednostki]].
* kontrola wszelkich dziedzin życia przez [[Nomenklatura (polityka)|nomenklaturę]] partyjną.
* aparat terroru ukierunkowany na zwalczanie realnych i domniemanych przeciwników władzy sowieckiej oraz zastraszenie społeczeństwa.
* zakrojona na szeroką skalę militaryzacja kraju.
* [[Gospodarka planowa|ekonomia]] oparta na ścisłym, centralnym planowaniu inwestycji i centralnej dystrybucji dóbr.
* [[kolektywizacja]] rolnictwa i położenie nacisku na [[przemysł ciężki]] i produkcję zbrojeniową.
* wspieranie ruchów komunistycznych w innych krajach.
* polityka imperialna zmierzająca do podporządkowywania innych państw władzy ZSRR.
Zazwyczaj przyjmuje się, że pełna wersja stalinizmu trwała od roku 1929 (pozbycie się z kierownictwa [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|WKP(b)]] głównych oponentów Stalina) do roku [[1953]] (śmierć Stalina). Po 1953 system ten zaczął powoli ewoluować do [[Socjalizm nomenklaturowy|socjalizmu nomenklaturowego]], w którym pod koniec istnienia ZSRR władzę sprawowała kilkusettysięczna grupa najważniejszych działaczy partii i podporządkowane tej grupie aparat biurokratyczny i aparat przymusu i kontroli. Stalinizm do roku 1945 funkcjonował wyłącznie w Związku Radzieckim. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] został jednak eksportowany do państw, które w wyniku tej wojny dostały się pod kontrolę ZSRR. W [[Chiny|Chinach]], przekształcił się szybko w [[maoizm]].
W teorii politycznej [[trockizm]]u ZSRR w okresie stalinizmu i później określany jest mianem [[zdegenerowane państwo robotnicze|„zdegenerowanego państwa robotniczego”]]; według [[Lew Trocki|Lwa Trockiego]] mimo [[Nacjonalizacja|nacjonalizacji]] środków produkcji nie istniała tam [[Demokracja|demokratyczna]] kontrola polityczna, lecz rządy pasożytniczej kasty [[Biurokracja|biurokratycznej]]<ref>[[Lew Trocki]], [http://www.marxists.org/polski/trocki/1936/zdr-rew/index.htm ''Zdradzona rewolucja''] (1936)</ref>.
== Gospodarka ==
Po pokonaniu przez partyjną prawicę Lewicowej Opozycji i umocnienia władzy Stalina zarzucono politykę [[Nowa Polityka Ekonomiczna|NEP-u]] i rozpoczęto politykę całkowitego planowania gospodarczego i kolektywizacji rolnictwa. Polityka ta poskutkowała zwiększeniem kapitału towarowego i zdolności przemysłu ciężkiego w 1930 roku<ref>{{Cytuj|autor = Paul R Gregory |tytuł = The Political Economy of Stalinism: Evidence from the Soviet Secret Archives |data = 2004 |isbn = 0-521-53367-8 |miejsce = Cambridge |wydawca = Cambridge University Press |s = 218–20 |oclc = 57253629 }}</ref>.
Sukcesem dyktatora okazało się zbudowanie jeszcze przed II wojną światową mocarstwa wojskowo-przemysłowego. Zgodnie z założeniami komunizmu gospodarka była planowana, a plany pięcioletnie opracowywał ''Gospłan'' – Państwowy Komitet Planowania. Gospodarka została w prawie całości znacjonalizowana. Kierunek polityki nie był wytyczany przez zapotrzebowanie społeczne, lecz przez potrzeby Armii Czerwonej. Rozwój gospodarczy i uprzemysłowienie realizowano kosztem konsumpcji indywidualnej i ograniczenia spożycia<ref name="Europa. Rozprawa historyka z historią">{{cytuj książkę|imię=Norman |nazwisko=Davies |tytuł=Europa. Rozprawa historyka z historią|wydawca=Wydawnictwo Znak|miejsce= Kraków|rok= 1999|isbn = 83-7006-883-9|strony = 1017-1026}}</ref>. Przyśpieszona rozbudowa przemysłu powiązana była z przygotowaniami do wojny (w ZSRR występował lęk przed otaczającymi kraj państwami kapitalistycznymi)<ref>{{Cytuj|autor = Evan Mawdsley |tytuł = The Stalin Years: The Soviet Union, 1929–1953 |data = 1998 |isbn = 0-7190-4600-9 |miejsce = Manchester, England |wydawca = Manchester University Press |s = 30 |oclc = 39822910 }}</ref>.
Aby zwiększyć wydajność, rozpowszechniono „socjalistyczne współzawodnictwo pracy”, co w praktyce wymuszało na pracownikach stałe przekraczanie norm<ref name="Norman Davies 1999">{{Cytuj|autor = Norman Davies |tytuł = Europa. Rozprawa historyka z historią |data = 1999 |isbn = 83-7006-883-9 |miejsce = Kraków |wydawca = Wydawnictwo Znak |s = 1017-1026 |oclc = 45745212 }}</ref>.
Od 1928 roku do 1942 roku średni wzrost gospodarczy wyniósł 20% rocznie<ref name="Norman Davies 1999"/>. Wzrosła produkcja surowców przemysłu ciężkiego w 1928 roku poziom ich produkcji osiągnął 111% w porównaniu do 1913 roku, w 1933 roku wyniósł już 281% a w 1938 już 658%. Największy przyrost ilościowy zaobserwował przemysł [[stal]]owy i [[węgiel kamienny|węgla kamiennego]], energii i artykułów chemicznych. Niemniej jednak oficjalne statystyki były fałszowane<ref name="Norman Davies 1999"/>.
Na początku lat. 40 gospodarka ZSRR stała się stosunkowo samowystarczalna, co trwało aż do czasu utworzenia [[Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej|RWPG]]<ref>[http://countrystudies.us/russia/12.htm "Reconstruction and Cold War". Library of Congress]</ref>.
W wyniku stalinowskich reform ZSRR przekształcono z kraju [[agraryzm|agrarnego]] w potęgę przemysłową. Po II wojnie światowej kraj stał się nowym supermocarstwem<ref>Wheatcroft, S. G.; Davies, R. W.; Cooper, J. M. (1986). Soviet Industrialization Reconsidered: Some Preliminary Conclusions about Economic Development between 1926 and 1941 39 (2). Economic History Review. s. 30–2. {{ISBN|978-0-7190-4600-1}}.</ref>. Zdaniem Stevena Rosefielda w okresie stalinizmu poziom życia obywateli kraju zmniejszył się ze względu na despotyzm Stalina<ref>{{Cytuj| autor=Steven Rosefielde | data=wrzesień 1996 | tytuł=Stalinism in Post-Communist Perspective: New Evidence on Killings, Forced Labour and Economic Growth in the 1930s | czasopismo=Europe-Asia Studies | wydawca=Taylor & Francis, Ltd. | wolumin=48 | numer=6 | s=959–987 | jstor=152635 | język=en | cytat=„The new evidence shows that administrative command planning and Stalin's forced industrialisation strategies failed in the 1930s and beyond. The economic miracle chronicled in official hagiographies and until recently faithfully recounted in Western textbooks has no basis in fact. It is the statistical artefact not of index number relativity (the Gerschenkron effect) but of misapplying to the calculation of growth cost prices that do not accurately measure competitive value. The standard of living declined during the 1930s in response to Stalin's despotism, and after a brief improvement following his death, lapsed into stagnation. Glasnost and post-communist revelations interpreted as a whole thus provide no basis for Getty, Rittersporn & Zemskov's relatively favourable characterisation of the methods, economic achievements and human costs of Stalinism. The evidence demonstrates that the suppression of markets and the oppression of vast segments of the population were economically counterproductive and humanly calamitous, just as anyone conversant with classical economic theory should have expected.”}}</ref>.
== Bilans stalinizmu ==
* Terror, którego ofiary w latach 1929–1953 szacuje się na kilkadziesiąt milionów osób (według rosyjskiego historyka [[Roj Miedwiediew|Roja Miedwiediewa]] 40 milionów ofiar)<ref>J. Arch Getty, Roberta T. Manning (eds): [http://books.google.pl/books?id=NWYvGYcxCjYC&pg=PA13&dq=both+nove+and+wheatroft&hl=pl&sa=X&ei=pH-eUPP2B4nTtAbqjoG4Ag&ved=0CDYQ6AEwAA#v=onepage&q=both%20nove%20and%20wheatroft&f=false ''Stalinist Terror: New Perspectives''], Cambridge University Press, 1993, s. 13</ref> w ZSRR i [[Blok wschodni|krajach satelickich]].
* Zniszczenie dziedzictwa kulturowego kilkunastu narodów w wyniku masowych przesiedleń i [[Rusyfikacja|rusyfikacji]].
* Śmierć ok. 10 mln żołnierzy radzieckich podczas II wojny światowej. Tak duże straty były spowodowane w dużej części niekompetencją kadry dowódczej, co było związane z wielkimi czystkami w [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] przed wojną oraz rozkazami Stalina ([[Rozkaz nr 227|„ani kroku w tył”]], [[Rozkaz nr 270]] itp.).
* Całkowite zablokowanie wymiany wolnej myśli i związana z tym atrofia kultury i twórczych badań naukowych.
* Zniszczenie środowiska naturalnego na ogromnych obszarach spowodowane przez gwałtowny rozwój przemysłu i armii ZSRR.
== Zbrodnie stalinowskie ==
* [[Kuropaty]]
* [[Wielki terror (ZSRR)|Wielki terror]]
* [[Wielki głód na Ukrainie]]
* [[Gułag]]
* [[Zbrodnia katyńska]]
* [[Operacja polska NKWD (1937–1938)|Operacja polska NKWD]]
* [[Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1946]]
* [[Wysiedlenie Tatarów krymskich w 1944 roku]]
* [[Operacja „Soczewica”]] (deportacja [[Czeczeni|Czeczenów]] i [[Ingusze|Inguszy]] do Azji Środkowej i Kazachstanu)
== Zobacz też ==
{{Wikisłownik|stalinizm}}
{{Wikicytaty|Stalinizm}}
{{Zobacz kategorię|Polskie ofiary represji stalinowskich}}
* [[NKWD]]
* [[partia komunistyczna]]
* [[Proces pokazowy]]
* [[angsoc|angielski socjalizm]]
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
* [[Czarna księga komunizmu]]
* [http://stalin.tv/pracamgr/pracamagisterska.html "Doktryna i polityka wewnętrzna Józefa Wissarionowicza Stalina (1924 - 1953)"] {{lang|pl}} - rozprawa magisterska w formacie [[Portable Document Format|PDF]]
{{Zimna wojna}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Stalinizm| ]]
| |||