Wikipedia

Alka olbrzymia: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m usunięcie powiadomienia o propozycji CzyWiesza (Wikiprojekt:Czy wiesz/ekspozycje/2019-05-27)
d
Linia 38:
Alki olbrzymie mierzyły 75–85 cm wysokości, ważyły blisko 5 kg, co czyniło je drugimi największym ptakami w rodzinie alk (większe były wymarłe alki ''[[Miomancalla]]''{{r|smith2015}}). Miały czarny grzbiet i biały brzuch. Czarny dziób był mocno zbudowany i zagięty, pokryty rowkowaniem. W lecie nad okiem pojawiała się białą plamka, w zimie w upierzeniu na ich miejsce pojawiał się pas przechodzący między oczami. Skrzydła liczyły zaledwie 15 cm długości, co skutkowało nielotnością. Alki olbrzymie doskonale jednak pływały, co wykorzystywały w trakcie polowań. Ich ulubionymi zdobyczami były ryby, w tym [[menhaden]]y (''Brevoortia tyrannus'') i [[gromadnik]]i (''Allotus villosus''), oraz [[skorupiaki]]. Na lądzie alki olbrzymie poruszały się niezręcznie. Łączyły się w pary na całe życie. Gniazdowały w bardzo gęstych koloniach. Składały na gołej skale jedno [[jajo (biologia)|jajo]] o białej skorupce zdobionej zmiennymi brązowymi marmurkowymi wzorami. Obydwa ptaki z pary brały udział w wysiadywaniu trwającym blisko 6 tygodni. Młode po 2–3 tygodniach opuszczało gniazdo, jednak pozostawało jeszcze pod opieką rodziców.
 
Alki olbrzymie stanowiły ważną część kultury wielu [[Tubylczy Amerykanie|rdzennie amerykańskich]] kultur, zarówno jako źródło pokarmu, jakijak i zwierzę symboliczne. Licznych zmarłych z okresu od 7000 lat p.n.e. do XVIII wieku (w języku angielskim okres zwany „Maritime Archaic”) chowano z kośćmi alki olbrzymiej. W jednym z miejsc pochówku odkryto szczątki osoby przykrytej ponad dwustoma dziobami alki olbrzymiej, które prawdopodobnie pozostały po okryciu wykonanym ze skórek tych ptaków. Wielu europejskich eksploratorów [[Ameryka|Ameryki]] chętnie wykorzystywało alki olbrzymie jako dogodne źródło pożywienia lub przynętę podczas połowów, co zmniejszało liczebność tych ptaków. Puch był w Europie wysoce pożądany, co doprowadziło do przetrzebienia europejskich populacji do połowy XVI wieku. Mimo podejmowanych prób ich ochrony w dalszym ciągu na nie polowano, pozbawiając je życia często w bardzo okrutny sposób.
 
Wraz zze maleniemzmniejszaniem się liczebności alk olbrzymich rosło zainteresowanie europejskich muzeów i prywatnych kolekcjonerów ich skórkami i jajami. 3 czerwca 1844 na [[Eldey]] u wybrzeży Islandii zabito ostatnie dwa ptaki, tym samym udaremniając ostatnią próbę rozrodu. Późniejsze doniesienia o błąkających się lub złapanych osobnikach są niepotwierdzone. Obserwacja z 1852 przez niektórych autorów uważana jest za ostatnią potwierdzoną. Alka olbrzymia wspomniana jest w kilku powieściach, zaś wydawane przez [[American Ornithologists' Union]] ''[[The Auk]]'' swoją nazwę otrzymało dla upamiętnienia alki olbrzymiej.
 
== Taksonomia i ewolucja ==
Linia 100:
Alki olbrzymie chodziły powoli, niekiedy na nierównym terenie pomagały sobie skrzydłami{{r|FOM1864}}. Biegały niezgrabnie, krótkimi krokami, w linii prostej{{r|BNABehavior}}. Zagrażało im niewiele drapieżników, głównie były to ssaki morskie (jak [[orka oceaniczna|orki oceaniczne]]) i [[bielik amerykański|bieliki amerykańskie]]{{r|BNABehavior}}. W koloniach lęgowych posilały się niedźwiedzie polarne{{odn|Crofford|s=35}}. Wedle opisów alki olbrzymie nie miały wrodzonego lęku przed ludźmi, którym sprzyjała ich nielotność i niezgrabność na lądzie. Ludzie odławiali te ptaki dla pozyskania pokarmu, piór oraz okazów do muzeów i prywatnych kolekcji{{r|IUCN}}. Alki olbrzymie reagowały na dźwięki, jednak rzadko okazywały strach na sam widok czegoś{{odn|Cokinos|s=315}}. Agresywnie broniły się dziobem zarówno w koloniach lęgowych, jak i w obliczu zagrożenia czy niewoli ze strony człowieka{{r|BNABehavior}}. Uważa się, że żyły do 20–25 lat{{odn|Cokinos|s=313}}. Zimą alki olbrzymie przemieszczały się na południe w parach lub małych grupach, nie całymi koloniami{{odn|Crofford|s=32}}.
 
Alki olbrzymie doskonale pływały, swoich skrzydeł używając jako siły napędowej pod wodą{{r|FOM1864}}. Podczas pływania głowę trzymały w górze, wciągały natomiast szyję{{r|BNABehavior}}. Potrafiły przechylać się, zmieniać kierunek i obracać się pod wodą{{odn|Crofford|s=32}}. Wiadomo, że nurkowały na głębokość do 76 m, twierdzono, że miały nurkować i do 1 km głębokości{{odn|Cokinos|s=311}}. Ze względu na potrzebę oszczędzania energii w większości nurkowały płytko{{r|BNAFood}}. Potrafiły wstrzymywać oddech na okres do 15 minut, dłużej od [[fokowate|fok]]. Duża głębokość nurkowania ograniczała konkurencję z innymi alkami. Alki olbrzymie były zdolne do przyśpieszania pod wodą i wyskakiwania na półki skalne nad wodą{{odn|Crofford|s=32}}.
 
=== Pożywienie ===
Linia 128:
 
Na Funk Island alki olbrzymie wymarły przed 1800. Aaron Thomas służący na [[HMS Boston (1762)|HMS ''Boston'']] opisał w 1794. jak systematycznie trzebiono alki (przez autora nazywane „Penguins”) aż do ich wymarcia{{r|FA}}:
{{Cytat|Jeśli przybywasz po ich pióra nie kłopotaj się zabijaniem ich, ale weź jedną i wyrwij najlepsze z piór. Potem porzuć biedną [Alkęalkę], ze skórą w połowie nagą i zdartą, by z wolna ginęła. To nie jest zbyt humanitarna metoda, lecz ta praktyka jest pospolita. Jeśli przebywasz na tej wyspie, nieustannie wprawiasz się w odrażających okrucieństwach, ponieważ nie tylko obdzierasz je żywcem ze skóry, ale też żywcem palisz, by ugotować ich ciała. Bierzesz kocioł i do niego wsadzasz [Alkęalkę] czy dwie, rozpalasz pod nim ogień, a ten ogień całkowicie stworzony jest z samych nieszczęsnych [Alkalk]. Ich ciała będąc tłustymi szybko rozpalają płomień; na wyspie nie ma drewna|}}
[[Plik:Eldey close.jpg|thumb|left|[[Eldey]], ostatnia ostoja alki olbrzymiej]]
Wraz ze spadkiem liczebności alk olbrzymich wzrastał popyt na ich okazy i ich jaj, które dla zamożnych Europejczyków stały się wysoko cenionymi przedmiotami kolekcjonerskimi. Zbieracze jaj szybko zorientowali się, że jaja w obrębie kolonii są składane w różnych dniach, toteż mogą po nie powracać. Zbierali tylko jaja bez zarodków i przeważnie wyrzucali te z rozwijającym się zarodkiem{{odn|Crofford|s=35}}.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Alka_olbrzymia”