Tbilisi: Różnice pomiędzy wersjami

 

Pomimo dalszego rozwoju urbanistycznego Tbilisi w XIX i XX w. wyraźny był jeszcze przynajmniej do lat sześćdziesiątych XX w. – ledwie już dzisiaj zauważalny – podział na tradycyjną wschodnią i nowoczesną europejską część miasta<ref>Por. opis Tbilisi w ''Funk & Wagnalls Standard Reference Encyclopedia'', New York 1969, t. 23 s. 8551.</ref>. [[Wojna krymska]], która dotarła do Gruzji w 1853, przyniosła ze sobą chwilowe zagrożenie zajęcia Tbilisi przez [[Turcy osmańscy|Turków]]. W listopadzie 1853 pojedyncze oddziały tureckie penetrowały dalsze okolice Tbilisi, jednak do zajęcia miasta nie doszło.

Miasto rozbudowuje się pod kierownictwem głównego architekta, Włocha [[Giovanni Scudieri]]. Pod koniec lat sześćdziesiątych XIX wieku architekturę Tbilisi opanowuje fala [[Eklektyzm (architektura)|eklektyzmu]]. Powstają budynki [[neorenesans]]owe i [[Neogotyk|neogotyckie]]. Na przełomie wieków w budownictwo Tbilisi wkracza [[Modernizm (architektura)|modernizm]]. Wtedy też obserwowane są próby powrotu do gruzińskiej architektury historycznej, które jednak doprowadziły do powstania tylko pojedynczych obiektów. Od 1883 r. funkcjonował w Tbilisi [[tramwaj konny]]. [[Tramwaj]]e elektryczne wprowadzone zostały w 1904 r. Pierwsze połączenie kolejowe uzyskało Tbilisi z [[Poti]] w 1872. W 1883 zakończyła się natomiast budowa połączeń kolejowych z [[Samtredia|Samtredią]] i [[Batumi]] oraz między Tbilisi i [[Baku]], dzięki czemu linia kolejowa połączyła wybrzeże [[Morze Czarne|Morza Czarnego]] i [[Morze Kaspijskie|Kaspijskiego]]. Druga połowa XIX wieku to okres burzliwego rozwoju gospodarczego całej Gruzji. W latach sześćdziesiątych XIX wieku w Tbilisi doliczono się 30 000 różnych instytucji handlowych i sklepów, w tym 17 [[karawanseraj]]ów. Roczna wysokość wewnętrznego obrotu handlowego osiągnęła w mieście wysokość 8 251 000 [[Rubel|rubli]].

[[Plik:Caravansaray june 2010.jpg|mały|200px|Budynek dawnego karawanseraju w Tbilisi]]

* [[Wielka Synagoga w Tbilisi]]

* [[Cmentarz Kukijski]]

'''Pozostałe atrakcje turystyczne'''

* Twierdza [[Narikala]]

* Pomnik króla [[Wachtang I Gorgasali|Wachtanga Gorgosalego]]

* '''Dzweli Tbilisi''' (ძველი თბილისი), czyli „Stare Tbilisi”, stanowi osobną dzielnicę miasta dopiero od 2007 r. Wcześniej jego teren przynależał administracyjnie do dzielnic Mtacminda-Krcanisi, Isani-Samgori i Didube-Czugureti. Dzweli Tbilisi obejmuje tbiliskie stare miasto, głównie z XIX-wieczną zabudową. Wcześniejsza zabudowa dzielnicy zniszczona została prawie całkowicie podczas najazdu [[Agha Mohammad Chan Kadżar|Aghi Mahommada Chan Kadżara]] w 1795 r.

[[Plik:Vake park.jpg|mały|300px|200px|Park Wake]]

* '''Didube-Czugureti''' (დიდუბე-ჩუღურეთი)

* '''Gldani-Nadzaladewi''' (გლდანი-ნაძალადევი)

* {{flaga|ESP}} – [[Bilbao]] (1989)

* {{flaga|UKR}} – [[Kijów]] (1999)

oraz:

* {{flaga|TUR}} – [[Ankara]]

== Ludzie związani z miastem ==

* [[Abo z Tbilisi]] (ur. ok. 756 w [[Bagdad]]zie, zm. 786 w Tbilisi) – męczennik, święty Kościoła prawosławnego i patron Tbilisi

* [[Nadieżda Alliłujewa]] (ur. 1901 w Tbilisi, zm. 1932 w Moskwie) – druga żona [[Józef Stalin|Józefa Stalina]]

* [[Elgudża Amaszukeli]] (ur. 1928 w Tbilisi) – gruziński rzeźbiarz, twórca wielu pomników

* [[Manana Gamsachurdia]] – żona pierwszego prezydenta Gruzji [[Zwiad Gamsachurdia|Zwiada Gamsachurdii]], w latach 1991-1993 pierwsza dama Gruzji

* [[Zwiad Gamsachurdia]] (1939 w Tbilisi – 1993) – pierwszy wybrany w wolnych wyborach prezydent Gruzji (26 maja 1991 – 22 grudnia 1991)

* [[Elene Gedewaniszwili]] (ur. 1990 w Tbilisi) – gruzińska [[łyżwiarstwo figurowe|łyżwiarka figurowa]]

* [[Wladimer Gucaewi]] (ur. 1952 we wsi Kedigora w rejonie [[Achalgori]]) – [[Osetia Południowa|osetyjski]] [[piłka nożna|piłkarz]]. Przez całą karierę zawodniczą związany był z [[Dinamo Tbilisi|Dinamem Tbilisi]]

* [[Mychajło Hruszewski]] (1866-1934) – ukraiński historyk i polityk, pierwszy prezydent [[Ukraińska Republika Ludowa|Ukraińskiej Republiki Ludowej]]. W młodości mieszkał w Tbilisi i uczęszczał do tbiliskiego gimnazjum

* [[Nana Ioseliani]] – (ur. 1962 w Tbilisi) – gruzińska szachistka, dwukrotna wicemistrzyni świata

* [[Michaił Ippolitow-Iwanow]] (1859-1935) – rosyjski kompozytor i dyrygent. Uczeń [[Nikołaj Rimski-Korsakow|Nikołaja Rimskiego-Korsakowa]]. Po ukończeniu konserwatorium w 1882 r. spędził dziesięć lat w Tyflisie jako dyrektor tamtejszej szkoły muzycznej i dyrygent orkiestry symfonicznej

* [[Wachtang Kikabidze]] – (ur. 1938 w Tbilisi) – gruziński artysta estradowy i aktor

* [[Bogdan Kobułow]] – (ur. 1904 r. w Tbilisi, zm. 1953) – komisarz bezpieczeństwa państwowego, w latach 1938-1941 zastępca komisarza spraw wewnętrznych [[Ławrientij Beria|Ławrientija Berii]], od 1939 szef Głównego Zarządu Gospodarczego [[NKWD]]

* [[Berthold Lubetkin]] – (ur. 1901 w Tbilisi, zm. 1990 w [[Bristol]]u) – brytyjski [[architekt]] pochodzenia rosyjskiego, przedstawiciel [[modernizm (architektura)|modernizmu]] przed II wojną światową

* [[Anastas Mikojan]] (ur. 1895 w [[Sanahin]], zm. 1978 w Moskwie) – radziecki polityk pochodzenia ormiańskiego. Odpowiedzialny za mord polskich oficerów w Katyniu, jako jedna z siedmiu osób składających podpis pod wiążącym rozkazem. W młodości pobierał nauki w Ormiańskim Seminarium Duchowym w Tbilisi, które ukończył z wyróżnieniem, pozostając zresztą w tym samym czasie członkiem partii [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|partii komunistycznej]]

* [[Jacek Multanowski]] (ur. 8 stycznia 1961, [[Warszawa]]) – polski filolog klasyczny i dyplomata, od 2005 r. [[ambasador]] RP w Gruzji

* [[Mychajło Omelianowicz-Pawlenko]] (ur. 1878 w Tbilisi, zm. 1952 w [[Paryż]]u) – ukraiński generał i działacz niepodległościowy.

* [[Sergo Ordżonikidze]] (1886-1937) – radziecki działacz partyjny i państwowy

* [[Eduard Szewardnadze]] (ur. 1928) – gruziński polityk, minister spraw zagranicznych [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] za rządów [[Michaił Gorbaczow|Michała Gorbaczowa]] (1985-1990), prezydent [[Gruzja|Gruzji]] od 1995 do 23 listopada 2003

* [[Nanuli Szewardnadze]] (ur. 1929, zm. 2004 w Tbilisi) – gruzińska i radziecka dziennikarka, żona [[Eduard Szewardnadze|Eduarda Szewardnadzego]]

* [[Zygmunt Waliszewski]] (1897-1936) – polski malarz i rysownik, reprezentant nurtu kolorystycznego – [[kapizm]]u. Malarstwa uczył się m.in. w Tbilisi

* [[Zurab Żwania]] (ur. 1963 w Tbilisi – 2005) – gruziński polityk, przewodniczący parlamentu gruzińskiego (1995-2003), premier Gruzji (2004-2005).

 

== Zobacz też ==

 

== Bibliografia ==

# Barbaro, Giosafat/Contarini, Ambrogio: ''Travels to Tana and Persia'', wyd. Burt Franklin 1963, {{ISBN|0-8337-0162-2}}.

# Бердзенишвили, Н. А./Дондуа, В. Д./Думбадзе, М. К./Кочарава, Ю. М./Меликишвили, Г. А./Месхина, Ш. А./Ратиани, П. К.: ''История Грузии'', Издательство „Ганатлеба”, Тбилиси 1967.

# Квирквелия, Т.: ''Старый Тбилиси'', Издательство „Сабчота Сакартвело”, Тбилиси 1985.

# Kijas, Artur/Morzy, Józef/Ochmański, Jerzy: ''Zarys dziejów ZSRR'', wyd. „Książka i Wiedza” Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa – Książka – Ruch”, Warszawa 1984, {{ISBN|83-05-11153-9}}.

# [[Władysław Serczyk|Serczyk, Władysław A.]]: ''Katarzyna II carowa Rosji'', Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1989, {{ISBN|83-04-01436-X}}.

# Тарле, Е. В.: ''Крымская война'', Wydawnictwo Akademii Nauk ZSRR, Moskwa – Leningrad 1950, t. 1, РИСО АН СССР № 3946, Т-01480, Издат. № 2464, s. 296-304.

# Opaska, Janusz: ''Działalność polskich architektów w Tbilisi w XIX i początkach XX wieku'', Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 1/2012; [http://www.kaiu.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=321:kwartalnik12012&catid=32:kwartalnik-architektury-i-urbanistyki-&Itemid=46].

 

== Linki zewnętrzne ==