Patrice Lumumba: Różnice pomiędzy wersjami

'''Patrice Emery Lumumba''' (ur. [[2 lipca]] [[1925]] w Onalua, zm. [[17 stycznia]] [[1961]] w [[Lubumbashi|Elisabethville]]) – pierwszy [[premier]] [[Demokratyczna Republika Konga|Demokratycznej Republiki Konga]]<ref name="b">{{Cytuj stronę | url = https://www.britannica.com/biography/Patrice-Lumumba| tytuł = Patrice Lumumba| opublikowany = https://www.britannica.com | język = en}}</ref><ref name="e">{{Cytuj stronę | url = http://www.encyclopedia.com/topic/Patrice_Lumumba.aspx| tytuł = Patrice Lumumba| opublikowany = encyclopedia.com | język = en}}</ref><ref name="PWN">{{Cytuj stronę | url =http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Lumumba-Patrice-Hemery;3934484.html| tytuł = Lumumba Patrice Hemery| opublikowany = http://encyklopedia.pwn.pl | język = pl}}</ref>.

Nauki pobierał w [[Protestantyzm|protestanckiej]] szkole misyjnej<ref name="b"/><ref name="bio">{{Cytuj stronę | url = http://www.biography.com/people/patrice-lumumba-38745| tytuł = Patrice Lumumba Biography| opublikowany = http://www.biography.com | język = en}}</ref>. Po ukończeniu szkółki zamieszkał w [[Kindu|Kindu-Port-Empain]]. Tam uczestniczył w klubie „évolués“, czyli Afrykanów wyedukowanych w zachodnim stylu<ref name="b"/>. W wieku 14 lat zapisał się na kurs urzędniczy. Umożliwiło mu to w połowie lat 40. pracę najpierw jako urzędnik podatkowy lub księgowy, a następnie na poczcie w Stanleyville (obecnie [[Kisangani]]). W trakcie pracy spotkał się z dyskryminacją rasową<ref name="bio"/><ref name="ZAL">{{cytuj stronę|url=http://lewica.pl/index.php?id=23263|tytuł=Dariusz Zalega: Człowiek Afryki|język=pl}}</ref>. Publikował swoje eseje i wiersze zyskując coraz większe uznanie<ref name="bio"/>. Utwory publikowały poczytne wśród „évolués“<ref name="e"/> pisma „Voix du Congolese“ i „La Croix du Congo“. W 1951 roku ożenił się z Pauline Opangu, małżeństwo zostało zaaranżowane przez jego ojca. Para miała jedno dziecko, syna Patrice’a<ref name="e"/>. W 1955 roku wybrano go przewodniczącym lokalnego [[związek zawodowy|związku zawodowego]], a on sam przystąpił do Belgijskiej Partii Liberalnej, gdzie dystrybuował partyjną literaturę<ref name="b"/><ref name="castleden">{{Cytuj książkę | nazwisko = Castleden| imię = Rodney | tytuł = Morderstwa polityczne, spiski, tajne zmowy | wydawca = Bellona| data = | strony = 232-8}}</ref>. W tym roku wziął również udział w delegacji, która przywitała w kraju króla Belgii [[Baldwin I Koburg|Baldwina I Koburga]], na którym zrobił dobre wrażenie<ref name="e"/>. W 1956 wydał książkę „Le Congo, terre d’avenir, est-il menace?“, w której wysunął ideę „wspólnoty belgijsko-kongijskiej“ wolnej od stosowania przemocy<ref name="ZAL"/>. W tym samym roku został zaproszony do Belgii przez ministra ds. kolonii. Po powrocie do kraju został zatrzymany pod zarzutem defraudacji, której dokonać się miał pracując na poczcie. Wyrok (po złagodzeniu pierwotnie wynosiła dwa lata<ref name="castleden"/>) ograniczył się do 12 miesięcy pozbawienia wolności i grzywny<ref name="b"/>. Lumumba utrzymywał, że jest niewinny i zwrócił 2500 franków, które rzekomo miał przywłaszczyć. Sprawa być może była intrygą urzędników kolonialnych mającą uciszyć go jako działacza. Podczas pobytu w więzieniu jego rodzina utrzymywana była przez środowisko „évolués“<ref name="e"/>. W 1957 został dyrektorem sprzedaży lokalnego [[browar]]u i przeprowadził się do Léopoldville (obecnie [[Kinszasa]])<ref name="nb">{{Cytuj stronę | url = http://www.notablebiographies.com/Lo-Ma/Lumumba-Patrice.html| tytuł = Patrice Lumumba| opublikowany =http://www. notablebiographies.com| język = en}}</ref><ref name="nb"/>.

Niepodległość oficjalnie przyznana została 30 czerwca<ref name="e"/>. W swoim antykolonialnym przemówieniu z okazji nadania niepodległości premier ogłosił, że niepodległość zdobyto dzięki walce Afrykanów, a nie z łaski metropolii<ref name="ZAL"/><ref name="castleden"/>. Kłopoty nowego państwa zaczęły się bardzo szybko. W lipcu niepodległość od Konga ogłosiła [[Katanga (państwo)|Katanga]], prowincja bogata w surowce mineralne. Separatystów wsparli Belgowie chcący podkopać pozycję Lumumby i zdestabilizować państwo<ref name="castleden"/>. Premier chcąc ustabilizować sytuację zwrócił się o pomoc wojskową do [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]]. Pomoc była niewystarczająca, przez co rząd zwrócił się do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Radzieckiego]]<ref name="PWNII">{{Cytuj stronę | url =http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Konga-Demokratyczna-Republika-Historia;4574521.html| tytuł =Konga, Demokratyczna Republika. Historia.| opublikowany = http://encyklopedia.pwn.pl | język = pl}}</ref> (podkreślając przy tym, że nie jest [[komunizm|komunistą]], a afrykańskim [[nacjonalizm|nacjonalistą]]<ref name="e"/>). Niezadowolony z radzieckiej pomocy prezydent Kasavubu zdymisjonował Lumumbę we wrześniu. Akt prawny, którym posłużyła się głowa państwa, był wątpliwy, jeśli chodzi o legalność. Prezydent przeprowadził dymisję pod naciskiem ze strony [[Centralna Agencja Wywiadowcza|CIA]]. Lumumba, ratując się, próbował obalić Kasavubu. Spór między przywódcami zakończył się 14 września, kiedy pułkownik [[Mobutu Sese Seko|Joseph Mobutu]] poparty przez prezydenta obalił premiera w wojskowym [[zamach stanu|zamachu stanu]]<ref name="castleden"/><ref name="PWNII"/><ref>{{Cytuj|autor = Peter J Schraeder |tytuł = United States Foreign Policy Toward Africa: Incrementalism, Crisis, and Change |data = 1994 |isbn = 978-0-521-46677-6 |miejsce = Cambridge |wydawca = Cambridge University Press |s = 57 |oclc = 27726972}}</ref>.

Lumumba ukrywał się. 1 grudnia 1960 roku został aresztowany w [[Ilebo|Port Francqui]] i przewieziony do Leopoldville. Mobutu ogłosił, że premier będzie sądzony za próbę wzniecenia buntu w armii i inne przestępstwa. Aresztowanie premiera wzbudziło sprzeciw ZSRR. Początkowo obalony premier przetrzymywany był w areszcie domowym, gdzie chroniony był przez żołnierzy ONZ. Podjął próbę ucieczki, ale 17 stycznia 1961 roku został ponownie schwytany przez wojsko. Zaapelował do ONZ o pomoc, lecz siły organizacji odrzuciły jego apel. Przywódca został przewieziony do Leopoldville, gdzie wojskowi bili go i upokarzali w obecności dyplomatów i dziennikarzy. Początkowo umieszczony w więzieniu wojskowym w Thysville. Po buncie personelu wojskowego przeniesiono go do więzienia w Jadotville, w Katandze. Przenosiny odbyły się pod auspicjami Belgii. W znajdującej się pod kontrolą separatystów Katandze premiera spotkały dalsze upokorzenia. Był on bity przed kamerami telewizyjnymi. Władze belgijskie nie podjęły żadnych działań, aby go uratować, choć wiedziały, że jest on traktowany w nieludzki sposób. Został rozstrzelany 17 stycznia 1961 roku<ref name="castleden"/>. Współcześnie wiadomo, że jego fizyczną eliminację wcześniej planowało także CIA<ref name="castleden"/>.