Wojna o sukcesję polską: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Preludium link wewnętrzny |
m przeglądanie zmian + dr. int., tech. |
||
Linia 1:
{{inne znaczenia|wojny w latach
{{Dopracować|OR|więcej przypisów=2011-02|styl}}
{{Wojna infobox
Linia 7:
|grafika = Siege of Danzig 1734.PNG
|opis grafiki = Oblężenie Gdańska w czasie wojny
|czas = [[1733]]
|miejsce = [[Europa]]
|terytorium = Rzeczpospolita, Niderlandy, Italia, Lotaryngia
Linia 30:
[[Plik:Saski piechur czasy Augusta II.jpg|thumb|piechur saski Augusta II]]
[[Plik:Philippoteaux Death of Count Plelo on Westerplatte 1734.jpg|thumb|[[Louis Robert Hippolyte de Bréhan hrabia de Plélo|śmierć pułkownika hrabiego de Plélo na Westerplatte 27 maja 1734]]]]
'''Wojna o sukcesję polską''' zwana także '''wojną sukcesyjną polską''' – wojna toczona w [[Europa|Europie]] w latach 1733-1735 między koalicjami [[Królestwo Francji (987–1791)|Francji]], [[Hiszpania|Hiszpanii]] i [[Bawaria|Bawarii]] a [[Monarchia Habsburgów|Austrii]], [[Imperium Rosyjskie|Rosji]], [[Królestwo Prus|Prus]] i [[Dania|Danii]].
Przyczyną wojny była rywalizacja o [[korona (atrybut)|koronę]] polską [[Stanisław Leszczyński|Stanisława Leszczyńskiego]] z [[August III Sas|Augustem III Sasem]], a także dążenie Francji do zdobycia nowych terytoriów w [[Rzesza|Rzeszy]] ([[Lotaryngia]]) oraz we [[Włochy|Włoszech]].
Linia 36 ⟶ 37:
Działalność dyplomacji francuskiej w Rzeczypospolitej, mającej na celu koronowanie Leszczyńskiego wzbudziła niepokój Petersburga i Wiednia, chcących zachowania zasad „[[Złota wolność|złotej wolności]]”, które były przyczyną słabości państwa. W odpowiedzi Rosja i Austria zawarły 13 września 1732 roku [[Traktat Loewenwolda|traktat]] (do którego trzy miesiące później przystąpiły Prusy) – miał on nie dopuścić do objęcia tronu przez Leszczyńskiego, jak i [[August III Sas|Fryderyka Augusta Wettina]], syna Augusta Mocnego, zaś wspólnym pretendentem został [[infant]] portugalski [[Emanuel Bragança]]<ref name=Szymanski/>.
[[August II Mocny]] zmarł 1 lutego 1733 roku. Na trwającym od 27 kwietnia do 23 maja [[Sejm konwokacyjny|sejmie konwokacyjnym]] uchwalono, iż królem może zostać jedynie Polak i katolik<ref>Wnioskodawcą projektu był [[prymas]] [[Teodor Andrzej Potocki]], [[Interrex (Polska)|interrex]] i stronnik Leszczyńskiego.</ref>. Ograniczono także prawa polityczne protestantów (tzw. [[Dysydent (religia)|
Pragnąc zapewnić sobie możliwość intronizacji, Fryderyk August Wettin zawarł porozumienia z Rosją i Austrią, zrzekając się w zamian praw do tronu austriackiego i kurlandzkiego<ref name=Szymanski/>. Wettin na tronie był niezgodny z zamierzeniami polityki Prus, które niebawem zerwały sojusz z Rosją i Austrią.
Linia 45 ⟶ 46:
== Zarys działań wojennych na terenie Rzeczypospolitej ==
Początkowo interweniować w Rzeczypospolitej miały wojska habsbursko-austriackie i saskie, ewentualnie wspierane przez dodatkowy korpus rosyjski. Austria uważała Polskę pod rządami Leszczyńskiego za groźniejszą dla własnych interesów ze względu na jej sojusz z Francją<ref name=Jezierski>Jezierski, Leszczyńska, s. 65.</ref>. Natomiast Polska pod rządami saskimi i kuratelą sąsiednich mocarstw była dla Wiednia możliwa do przyjęcia. Wybuch wojny z Francją zmusił jednak Habsburgów do przerzucenia swych sił do [[Lotaryngia|Lotaryngii]]. Dyplomacja wiedeńska skłoniła państwo carów do przyjęcia na własne barki całego ciężaru interwencji. Rosjanie skierowali ku granicom Rzeczypospolitej trzy [[korpus (wojsko)|korpusy]] wojska. Korpus pod dowództwem generała [[Piotr Lacy|Piotra Lacy’ego]] zajął pozycję wyjściową do działań w [[Inflanty|Inflantach]]. Korpus pod dowództwem generała Artemija Zagriażskiego skoncentrował swoje oddziały w okolicach [[Smoleńsk]]a. Trzeci z korpusów pod dowództwem generała Weissbacha skoncentrował się pod [[Kijów|Kijowem]]. Łącznie siły trzech korpusów szacować można na 75–90 tysięcy żołnierzy. W odwodzie stał następny korpus generała Izmaiłowa. Początkowo naczelne dowództwo nad siłami rosyjskimi sprawował generał Piotr Lacy.
Korpus generała Lacy’ego maszerował przez terytorium [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]] wzdłuż linii Inflanty – [[Grodno]] na [[Warszawa|Warszawę]] nie napotykając większego oporu, gdyż litewska magnateria sprzyjała [[Wettynowie|Wettinom]]. Licząca na papierze sześć tysięcy żołnierzy armia [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]] w rzeczywistości dysponowała zaledwie trzema tysiącami zbrojnych, dlatego też [[regimentarz]] Wielkiego Księstwa [[Michał Serwacy Wiśniowiecki]] nie próbował nawet objąć dowodzenia.
Linia 54 ⟶ 52:
W połowie września 1733 roku Lacy osiągnął [[Tykocin]] przekraczając tym samym granice [[Korona Królestwa Polskiego|Korony]].
W początkach października Rosjanie dotarli do [[Praga (Warszawa)|Pragi]] i w jej pobliżu pod wsią [[Kamionek (Warszawa)|Kamień]] przy [[konfederacja warszawska (1733)|znikomym poparciu szlachty]] zorganizowali elekcję [[August III Sas|Augusta III]] (5 października 1733 roku)<ref name=Szyndler/><ref name=Jezierski/>. Dowodzący skoncentrowanymi pod Warszawą wojskami koronnymi [[Józef Potocki (hetman wielki koronny)|Józef Potocki]] zamierzał początkowo bronić stolicy w oparciu o przeprawy przez [[Wisła|Wisłę]]. Zmienił jednak swe plany obawiając się klęski i utraty wojska – głównego źródła swej pozycji. Po dokonaniu kilku manifestacyjnych ataków na ambasadę rosyjską wycofał armię pod [[Radom]], nie podejmując żadnej próby oporu.
[[Stanisław Leszczyński]] oraz wspierający go magnaci oraz szlachta i urzędnicy Rzeczypospolitej byli w wyniku postawy Potockiego zmuszeni do opuszczenia [[Warszawa|Warszawy]]. Zmarnowana została szansa chwilowego przynajmniej zatrzymania Rosjan na linii Wisły, co miałoby poważne znaczenie psychologiczne. Regimentarz [[Józef Potocki (hetman wielki koronny)|Józef Potocki]] podzielił następnie swe siły na kilka części i konsekwentnie unikał walnej bitwy z Rosjanami przemieszczając w sposób bezcelowy pułki koronne z jednego miejsca kraju w inne. Siły regimentarza koronnego nie przekraczały
▲Zmarnowana została szansa chwilowego przynajmniej zatrzymania Rosjan na linii Wisły, co miałoby poważne znaczenie psychologiczne. Regimentarz [[Józef Potocki (hetman wielki koronny)|Józef Potocki]] podzielił następnie swe siły na kilka części i konsekwentnie unikał walnej bitwy z Rosjanami przemieszczając w sposób bezcelowy pułki koronne z jednego miejsca kraju w inne. Siły regimentarza koronnego nie przekraczały 8-9 tysięcy. Część oddziałów koronnych, w tym regimenty piechoty, dragonii i artylerii musiał Potocki pozostawić w twierdzach na [[Ukraina|Ukrainie]] – zachodziła obawa, że Rosjanie zechcą wzniecić tam antypolskie powstanie chłopskie lub [[hajdamacy|hajdamackie]], które poważnie skomplikowałoby sytuację państwa.
Leszczyński wraz z przybocznymi gwardiami koronnymi oraz ministrami wycofał się do [[Gdańsk]]a<ref name=Jezierski/>. Miasto stało się do początków lipca 1734 roku centrum dyspozycyjnym oporu przeciw pogwałceniu wolności elekcji.
Linia 65 ⟶ 61:
Tymczasem w Saksonii kończyły się przygotowania do opanowania [[Kraków|Krakowa]]. Zdobycie miasta było pierwszym celem dowództwa saskiego – jako stolica koronacyjna monarchów polskich miała posłużyć do przeprowadzenia ceremonii koronacji [[August III Sas|Augusta III]]. Szlachta koronna zamierzała jednak walczyć z rosyjsko-saską interwencją. Świadectwem jej nastrojów są zachowane do dzisiaj rysy i szczerby na ścianach kolegiaty w [[Opatów|Opatowie]]. Zawiązano tam 3 grudnia 1733 roku lokalną konfederację w obronie wolności elekcji, a zgromadzona szlachta sandomierska ostrzyła o mury kolegiaty swe szable oraz polerowała obuchy bojowe. W styczniu stronnictwo wierne Leszczyńskiemu zamierzało na południu bronić Krakowa przed wojskami saskimi oraz [[Toruń|Torunia]] na północy przed Rosjanami, aby nie dopuścić ich pod [[Gdańsk]].
Zadanie obrony [[Kraków|Krakowa]] wziął na siebie [[wojewodowie lubelscy|wojewoda lubelski]] [[Jan Tarło (
W tym samym czasie na północy wojska pod dowództwem kasztelana czerskiego [[Franciszek Kazimierz Rudnicki|Franciszka Kazimierza Rudnickiego]], [[Aleksander Mełdzyński|Aleksandra Alden-Mełdzyńskiego]] oraz hrabiego [[Wilhelm Schlieben|Wilhelma Schliebena]], którzy już w 1733 roku zawiązali w obronie tronu króla konfederację w [[Grudziądz]]u, przygotowywały się do obrony Torunia przed nadchodzącymi oddziałami generała Lacy’ego. Dotkliwa porażka zadana przez Rosjan siłom polskim w potyczce pod Służewem [[15 stycznia]] 1734 roku spowodowała panikę wśród chorągwi szlacheckich i wycofanie się ich na północ. W wyniku tego [[Toruń]] został zajęty przez [[Armia Imperium Rosyjskiego|wojska rosyjskie]] 16 stycznia. Była to dotkliwa klęska strategiczna, ponieważ miasto stało się dla Rosjan i Sasów bazą do działań na [[Pomorze|Pomorzu]] oraz głównym magazynem wojennym i żywnościowym. Po zajęciu Torunia Rosjanie podeszli pod [[Gdańsk]], który wystawił do obrony 8 tysięczny garnizon. Silne obwarowania miasta nie rokowały armii Imperium Rosyjskiego prędkich sukcesów. Pierwsze porażki szturmów na szańce gdańskie zmusiły dowództwo do wezwania na pomoc saskiej armii i ciężkiej artylerii.
Sasi byli jednak przez dłuższy czas związani działaniami wojsk [[Jan Tarło (
Tymczasem wojska koronne pod wodzą Jana Tarły ruszyły z Małopolski na odsiecz Gdańskowi. Równocześnie na Pomorzu rozpoczęła się koncentracja sił pod dowództwem Franciszka Kazimierza Rudnickiego. Dowództwo rosyjskie było zdecydowane nie dopuścić do połączenia się Tarły i Rudnickiego. Pod [[Świecie]]m doszło do bitwy oddziałów carskich Birona i Zagriażskiego liczących 3 tysiące żołnierzy z wojskami Rudnickiego, który dysponował 33 chorągwiami szlacheckiej konnicy oraz 2 tysiącami regularnego wojska. Pomimo swojej przewagi kasztelan czerski poniósł dotkliwą porażkę, zdołał jednak wycofać swe siły i połączyć się z armią wojewody Jana Tarły. W kwietniu 1734 roku armia Jana Tarły licząca 133 chorągwie szlacheckiej konnicy pospolitego ruszenia, 2 pułki wojska koronnego oraz 400 dragonów zetknęła się z siłami Lacy’ego pod [[Tuchola|Tucholą]]. Rosjanie spostrzegli dużą przewagę liczebną przeciwnika i skwapliwie podchwycili propozycję dowództwa polskiego podjęcia rokowań. Dowództwo polskie popełniło wielki błąd, gdyż nie wykorzystało realnej szansy rozgromienia słabszych sił rosyjskich. Lacy wykorzystał czas rokowań na ściągnięcie spod Gdańska nowych sił. [[9 kwietnia]] 1734 po zerwaniu rokowań doszło do [[Bitwa pod Wyszecinem|bitwy pod Wyszyczynem]], zwanej również bitwą pod Ossowem. Jan Tarło zdołał rozwinąć swe wojska w szyk, jednak nie potrafił wyzyskać dogodności terenu i po zaciętej walce doznał porażki. W żadnym razie nie była to jednak klęska, wojska stronników Leszczyńskiego wciąż zachowywały wartość bojową. Rosjanie utracili w walce tysiąc żołnierzy. Wkrótce oddziały polskie ruszyły pod Gdańsk chcąc nawiązać kontakt z mającymi tam wylądować siłami francuskimi.
Tym razem zastąpił im drogę sam generał [[Burkhard Christoph Münnich]]. W bitwie pod [[Puck]]iem 20 kwietnia 1734 armia Tarły poniosła dotkliwą klęskę. Wojewoda lubelski wycofał się pod [[Chojnice]], gdzie zbierał rozbite oddziały, które jednak do końca oblężenia [[Gdańsk]]a nie odzyskały wartości bojowej. W trakcie działań dowódcy polscy ujawnili brak doświadczenia, nieudolność i brak zaufania do swoich żołnierzy. Szlachecka konnica oraz nieliczna chłopska piechota były słabo wyszkolone. Pomniejsi dowódcy szlacheccy często utrzymywali zakulisowe kontakty z nieprzyjacielem.
W trakcie oblężenia [[Gdańsk]]a przez wojska [[Saksonia|sasko]]-rosyjskie, idąc Leszczyńskiemu z pomocą i próbując przerwać oblężenie miasta wylądował w maju 1734 na [[Westerplatte]] 2,5 tysięczny korpus francuski pod wodzą hrabiego [[Louis Robert Hippolyte de Bréhan hrabia de Plélo|Ludwika de Plélo]]<ref name=Szymanski/>. Oblężenie zakończyło się pokonaniem zwolenników Leszczyńskiego i zdobyciem miasta [[7 lipca]] [[1734]]<ref name=Szymanski/>. Leszczyński w przebraniu chłopa zbiegł do Prus Książęcych, gdzie gościny użyczył mu Fryderyk Wilhelm I<ref name=Szymanski/>. Przed kapitulacją oblężeni wezwali na pomoc regimentarza koronnego [[Józef Potocki (hetman wielki koronny)|Józefa Potockiego]] i jego wojska koronne, jednak bez rezultatu.
Linia 82 ⟶ 75:
Nie był to jednakże koniec walk na terenie Rzeczypospolitej, ponieważ wygnany król wydał w Królewcu (gdzie przeniósł główny ośrodek dyspozycyjny) 30 sierpnia 1734 roku uniwersał wzywający do walki w obronie jego praw do tronu. 5 listopada 1734 roku zwolennicy Leszczyńskiego zawiązali [[konfederacja dzikowska|konfederację dzikowską]] w obronie tronu króla<ref name=Szymanski/>. Plany militarne konfederacji koncentrowały się na trzech obszarach. Obszarem pierwszym były graniczące z [[Prusy Książęce|Prusami Książęcymi]] tereny Rzeczypospolitej, a zwłaszcza [[Puszcza Kurpiowska]], gdzie emisariusze Leszczyńskiego wysyłani z [[Kaliningrad|Królewca]] próbowali porwać do walki chłopów. Powiodło się to w znacznym stopniu ponieważ [[Kurpie]] potrafili stawiać zacięty opór Sasom i Rosjanom i zadawać im duże straty. Po zakończeniu wojny ruch kurpiowski przybrał oblicze antyfeudalne i został stłumiony dopiero w 1738 roku. Na graniczących z Prusami Książęcymi obszarach Wielkiego Księstwa skuteczną wojnę podjazdową przeciw rosyjskiemu korpusowi generała Izmaiłowa prowadził weteran [[konfederacja tarnogrodzka|konfederacji tarnogrodzkiej]] strażnik polny litewski Paszkowski. Nie był jednak w stanie zmienić sytuacji strategicznej, skoro w [[Mińsk]]u Litewskim koncentrował się kolejny dwudziestotysięczny korpus rosyjski generała Wołkowa.
Drugim obszarem działań konfederatów dzikowskich było [[Podole]], gdzie w oparciu o fortecę w [[Kamieniec Podolski|Kamieńcu Podolskim]] i w [[Okopy Świętej Trójcy|Okopach Świętej Trójcy]] zamierzano stawiać opór i czekać na pomoc turecką, ponieważ liczono na włączenie się [[Turcja|Turcji]] do wojny oraz wierzono, że sułtan pozwoli na formowanie polskich wojsk w Mołdawii. Trzecim i najważniejszym polem działań była [[Wielkopolska]], skąd dowódcy konfederaccy zamierzali powtórzyć manewr [[Karol XII|Karola XII]] z roku 1706 i najechać Saksonię. O ile król szwedzki dysponował znakomitym narzędziem wojny w postaci swej armii, konfederaci posiadali siłę zbrojną w trakcie permanentnej organizacji. Po początkowym sukcesie, jakim było zniszczenie w marcu 1735 roku silnego oddziału saskiego działającego w [[Wielkopolska|Wielkopolsce]], konfederaci ponieśli w maju 1735 roku dotkliwą klęskę pod Stężycą od połączonych wojsk rosyjsko-saskich. Przekreśliło to plany inwazji na Saksonię i złamało morale stronników Leszczyńskiego.
Kolejnym ciosem dla [[konfederacja dzikowska|konfederacji dzikowskiej]] było przejście pod [[Zakliczyn]]em regimentarza [[Józef Potocki (hetman wielki koronny)|Józefa Potockiego]] z najlepszymi oddziałami na stronę saską już pod koniec lutego 1735 roku. Opór zbrojny zaczął się załamywać. [[Adam Tarło]] – najbardziej niezłomny z wodzów konfederacji na czele pięciu tysięcy konnicy ruszył z Wielkopolski ku ziemiom elektora saskiego, jednak w czasie przeprawy przez [[Odra|Odrę]] pod [[Krosno Odrzańskie|Krosnem Odrzańskim]] został rozbity przez wojsko pruskie, które z silną artylerią zastąpiło mu drogę. Resztki sił konfederackich przedarły się do [[Francja|Francji]]. Wkrótce zmiana sytuacji międzynarodowej odebrała najzagorzalszym zwolennikom ostatnie nadzieje na powodzenie sprawy Leszczyńskiego. W październiku 1735 Francja zawarła pokój z Austrią, co podważało jej sojusz z dzikowianami i zapowiadało wycofanie poparcia francuskiego rządu dla konfederacji. 26 stycznia 1736 roku [[Stanisław Leszczyński]] abdykował w [[Kaliningrad|Królewcu]]. Zwalniało to jego zwolenników od przysięgi elekcyjnej. Rzeczpospolitą uspokoił ostatecznie [[sejm pacyfikacyjny (1736)|sejm pacyfikacyjny z 1736]] roku<ref name=Szymanski/>. Po wygaśnięciu działań wojennych na terenie Rzeczypospolitej armia rosyjska ruszyła na zachód Europy, by wziąć udział w walkach z Francją i wymusić na niej zakończenie wojny. Korpus generała Piotra Lacy’ego osiągnął w roku 1735 [[Ren]], jednak nie zdążył już wejść do walki. Po raz pierwszy w historii armia imperium carskiego zapuściła się tak daleko na zachód kontynentu.
Aby taką piechotę stworzyć, trzeba było przede wszystkim czasu (szkolenie trwało kilka lat) oraz ogromnych środków finansowych. Wielkie sumy pochłaniała nie tylko sama piechota – ogromne środki należało wydatkować na stworzenie sieci obozów i szpitali wojskowych, koszar, odwachów, magazynów broni, warsztatów naprawczych umundurowania i karabinów, których istnienie było koniecznością. Na stworzenie silnej armii pieszej mogły więc sobie pozwolić jedynie kraje, gdzie władza była na tyle silna, by dowolnie zawłaszczać i redystrybuować do kasy państwowej spieniężone bogactwo własnych obywateli przy pomocy aparatu biurokratycznego i fiskalnego. Były to monarchie absolutystyczne ([[Francja]], [[Austria]], [[Rosja]]) lub militarystyczne ([[Królestwo Prus|Prusy]]).
Rzeczpospolita, ze swoim zatwierdzonym na [[Sejm niemy|Sejmie Niemym]] (1717 rok) anachronicznym, a także niewydolnym i pochłoniętym korupcją systemem podatkowo-skarbowym oraz ogromną niechęcią własnych obywateli do samoopodatkowania się (oraz oddawania chłopskich rekrutów), nie była w stanie bez głębokich reform fiskalnych odzyskać swej dawnej siły militarnej.
Linia 118 ⟶ 107:
W [[1735]] zawarto [[preliminarz]]e pokojowe, a w roku 1738 w [[Wiedeń|Wiedniu]] pokój, na mocy którego [[Burbonowie]] hiszpańscy uzyskali [[Królestwo Neapolu]] z [[Sycylia|Sycylią]], Austria utrzymała [[Lombardia|Lombardię]] i przejęła tron wielkoksiążęcy w [[Toskania|Toskanii]], natomiast teść [[Ludwik XV|Ludwika XV]] Stanisław Leszczyński otrzymał w dożywotnie władanie [[Lotaryngia|Księstwo Lotaryngii]]<ref name=Jezierski/>, które po jego śmierci zostało inkorporowane do korony francuskiej w roku 1766.
Rzeczpospolita w wyniku wojny ostatecznie straciła własną podmiotowość na arenie międzynarodowej. Skutkiem tej wojny było trwałe ograniczenie polskiej suwerenności<ref name=Jezierski/>. Interwencja rosyjska była strasznym ciosem dla społeczeństwa szlacheckiego, które nie podniosło się jeszcze moralnie i ekonomicznie z klęsk doby [[III wojna północna|Wielkiej Wojny Północnej]] oraz [[konfederacja tarnogrodzka|konfederacji tarnogrodzkiej]]. Dlatego też następna próba wzniecenia nowej konfederacji przeciwko [[August III Sas|Augustowi III]] i [[Rosja|Rosji]], jaka miała miejsce podczas inspirowanej przez dyplomację francuską [[
== Zobacz też ==
* [[Historia Polski (1697–1763)
* [[konflikty zbrojne w historii Polski]]
* [[Stanisław Dunin-Karwicki]]
Linia 130 ⟶ 119:
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę|nazwisko=Jezierski|imię=Andrzej|nazwisko2=Leszczyńska|imię2=Cecylia|tytuł=Historia gospodarcza Polski|wydawca=Key Text|rok=2003|miejsce=Warszawa|isbn=83-87251-71-2}}
* {{cytuj stronę | url =http://historia.gazeta.pl/historia/1,99560,6678735,Wojna_sukcesyjna_polska_1733_35.html | tytuł = Wojna sukcesyjna polska
* {{cytuj książkę|nazwisko=Szyndler|imię=Bartłomiej|tytuł=Racławice 1794|wydawca=Bellona|rok=2009|miejsce=Warszawa|isbn=978-83-11-11606-1}}
| |||