System nakładczy: Różnice pomiędzy wersjami

'''System nakładczy''' bądź '''nakładu''' (chałupnictwo, ros. ''кустарное производство'') – forma organizacji [[zatrudnienie|pracy]], funkcjonująca głównie w okresie późnego średniowiecza i [[renesans]]u, poprzedzająca system [[Manufaktura|manufaktur]].

W ograniczonym stopniu system nakładczy funkcjonuje do dziś. [[Międzynarodowa Organizacja Pracy]] określa go w Konwencji nr 177<ref>[http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100:P12100_INSTRUMENT_ID:312322:NO ''Home Work Convention'' 1996 (No. 177)], [http://www.mop.pl/doc/html/konwencje/k177.html Konwencja Nr 177 dotycząca pracy nakładczej z 20 czerwca 1996 r.]</ref> i Zaleceniu nr 184<ref>[http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100:P12100_ILO_CODE:R184 ''Home Work Recommendation'' 1996 (No. 184)], [http://www.mop.pl/doc/html/zalecenia/z184.html Zalecenie Nr 184 dotyczące domowej pracy nakładczej z 24 czerwca 1996 r.]</ref> (obu z 1996 r.) jako pracę wykonywaną przez [[pracownik]]a w jego domu ([[ang.]] ''home work'', [[fr.]] ''travail à domicile'') lub w wybranych przez niego pomieszczeniach, innych niż miejsce pracy przedsiębiorcy. Bez znaczenia pozostaje, kto dostarcza wykorzystywane wyposażenie, materiały lub inny wkład, dopóki pracownik pozbawionym jest stopnia swobody i niezależności gospodarczej niezbędnej do uznania go za pracownika samodzielnego. Chałupnicy powinni mieć zagwarantowaną [[wolności związkowe|wolność zrzeszania]] i inne prawa przysługujące pracownikom najemnym. Konwencja Nr 26 z 1928 o ustanowieniu metod ustalania [[płaca minimalna|płac minimalnych]]<ref>[https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100:P12100_INSTRUMENT_ID:312171:NO ''Minimum Wage-Fixing Machinery Convention, 1928 (No. 26)''], [http://www.mop.pl/doc/html/konwencje/k026.html Konwencja Nr 26 dotycząca ustanowienia metod ustalania płac minimalnych z 30 maja 1928 r.]</ref> zobowiązuje strony ''ustanowić lub zachować metody pozwalające ustalać minimalne stawki płacy dla dla pracowników zatrudnionych w przemysłach lub w częściach przemysłów (a w szczególności w przemysłach nakładczych), gdzie nie istnieje skuteczny system ustalania płac w drodze zbiorowych układów pracy lub inaczej, i gdzie płace są wyjątkowo niskie''. Trzy inne konwencje (1933) określają ubezpieczenie szeregu kategorii zawodowych, w tym chałupników, na starość<ref>[http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100:P12100_INSTRUMENT_ID:312180:NO ''Old-Age Insurance (Industry, etc.) Convention (No. 35)''], [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19490310223 (Dz.U.{{Dziennik Ustaw|1949 nr |31 poz. |223)]}}</ref>, [[Niepełnosprawność|inwalidztwo]]<ref>[http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100:P12100_INSTRUMENT_ID:312182:NO ''Invalidity Insurance (Industry, etc.) Convention (No. 37)''], [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19490310227 (Dz.U.{{Dziennik Ustaw|1949 nr |31 poz. |227)]}}</ref> i śmierć<ref>[http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100:P12100_INSTRUMENT_ID:312184:NO ''Survivors' Insurance (Industry, etc.) Convention (No. 39)''], [http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19490310231 (Dz.U.{{Dziennik Ustaw|1949 nr |31 poz. |231)]}}</ref>.

W [[Polska|Polsce]] osobom wykonującym pracę nakładczą przysługują ograniczone prawa pracownicze, których katalog reguluje [[rozporządzenie]] Rady Ministrów z 1975 r.<ref>Rozporządzenie Rady Ministrów z 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą ([http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19760030019 Dz.U.{{Dziennik Ustaw|1976 nr |3 poz. |19]}}, ze zm.)</ref>, wydane na podstawie art. 303 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – [[Kodeks pracy]]<ref>{{Dziennik Ustaw|2019|1040}}</ref>.

Wg art. 12 dekretu z 11 stycznia 1919 o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19190090122 Dz.U.{{Dziennik Ustaw|1919 nr |9 poz. |122]}}</ref> chałupnikami ''są wszyscy, wytwarzający u siebie w domu lub innym lokalu pracy wyłącznie lub przeważnie dla jednego lub więcej przedsiębiorców, dla pośrednika, majstra lub kupca, choćby używali własnych surowców i narzędzi pracy i zatrudniali członków rodziny lub obcych pracowników, tych ostatnich jednak nie więcej niż dwóch''. Definicję tę powtarzała ustawa z 19 maja 1920 r.<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19200440272 Dz.U.{{Dziennik Ustaw|1920 nr |44 poz. |272]}}</ref> w art. 6 dodając w zakończeniu ''... członków rodziny lub obcych pracowników, jeżeli ta praca stanowi główną podstawę ich utrzymania.'' Za chałupników w rozumieniu art. 3 ustawy z 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym uważane były ''osoby, które zawodowo wyrabiają, przerabiają lub wykańczają własną pracą, chociażby korzystały z pomocy osób innych, przedmioty zamówione przez jednego lub więcej przedsiębiorców (fabrykantów, kupców, majstrów, pośredników i t. p.) zazwyczaj z dostarczanych przez nich materiałów, jeżeli ta praca wykonywana jest zazwyczaj dla przedsiębiorcy i na jego ryzyko i jeżeli osoby te pracują we własnym mieszkaniu lub w jakiemkolwiek innym miejscu, w którym tryb pracy nie jest normowany przez przedsiębiorcę''<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330510396 Dz.U.{{Dziennik Ustaw|1933 nr |51 poz. |396]}} (pisownia uwspółcześniona).</ref>. Obecnie obowiązująca ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w art. 8 ''za osobę wykonującą pracę nakładczą'' uważa ''osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę nakładczą''<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20160000963 Dz.U.{{Dziennik Ustaw|2016 poz. |963]}}</ref>.

System ten został sparodiowany w książce [[Terry Pratchett|Terry'ego Prachetta]] pt. [[Świat finansjery]] (tytuł oryginalny – ''Making money'' [[język angielski|ang.]] ''Robienie pieniędzy''), gdzie główny bohater, [[Moist von Lipwig]], po przejęciu zarządu nad [[mennica|mennicą]] miasta [[Ankh-Morpork]] dowiaduje się między innymi, że część drobnych [[moneta|monet]] jest pieczołowicie wytwarzana w domach przez ubogie rodziny, dla których jest to jedyne, przekazywane z pokolenia na pokolenie źródło utrzymania.