Palestyna (mandat): Różnice pomiędzy wersjami

Po zakończeniu [[I wojna światowa|I wojny światowej]], [[Liga Narodów]] starała się zapobiec rozszerzaniu na tych terytoriach [[kolonializm]]u. Nie mając jednak żadnej władzy wykonawczej, powierzyła mandat nad [[Palestyna|Palestyną]] w ręce [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]]. Władze mandatowe miały obowiązek wykonywania wszystkich poleceń organizacji międzynarodowej. W 1921 za zgodą Ligi Narodów z terytorium Mandatu Palestyny wydzielono obszar położony na wschód od rzeki [[Jordan (rzeka)|Jordan]], tworząc [[Transjordania|Emirat Transjordanii]] (25 maja 1946 uzyskał niepodległość jako Królestwo Transjordanii). Tereny położone na zachód od rzeki Jordan pozostały jako Mandat Palestyny pod bezpośrednimi rządami brytyjskimi. Narastający konflikt [[Arabowie|arabsko]]-[[Żydzi|żydowski]] spowodował, że na początku 1947 Wielka Brytania zrzekła się roli mediatora w Palestynie. Sprawa Palestyny została poddana pod obrady [[Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych|Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych]], które przyjęło 29 listopada 1947 [[Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 181|rezolucję nr 181]] w sprawie rozwiązania konfliktu arabsko-żydowskiego, poprzez utworzenie dwóch państw: arabskiego i żydowskiego. Arabowie odrzucili plan doprowadzając do wybuchu [[wojnaWojna domowa w Mandacie PalestynyPalestynie|wojny domowej w Mandacie Palestyny]]. 14 maja 1948 państwo [[Izrael]] proklamowało niepodległość. Następnego dnia rozpoczęła się [[I wojna izraelsko-arabska]].

Brytyjczycy od samego początku usiłowali prowadzić wyważoną politykę w Palestynie. Było to niezwykle trudne wobec nieustannie rosnącego [[osadnictwo żydowskie w Palestynie|osadnictwa żydowskiego]], które budziło coraz większe niezadowolenie społeczności arabskiej. Do pierwszych wystąpień arabskich doszło już w 1920 – były to [[zamieszki w Nabi Musa]]. W ich wyniku, przywódca i inicjator wystąpień, [[Al-Hadżdż Muhammad Amin al-Husajni]] został zaocznie skazany na dziewięć lat więzienia<ref>{{cytuj książkę |autor = Howard Sachar |tytuł = A History of the Jews in the Modern World |url = http://books.google.com/books?id=vo0xXNNQkn4C&dq=howard+sachar&hl=en&ei=XS9HTYHdKsSh8QPfoailCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC4Q6AEwAg |wydawca = Vintage Books |miejsce = |rok = 2006 |strony = 170| isbn = 1-40003-097-8 |język = en| data dostępu = 2012-02-16}}</ref>, a społeczność żydowska rozpoczęła tworzenie własnej paramilitarnej organizacji samoobrony [[Hagana]]. W lipcu 1920 administracja wojskowa Palestyny została zastąpiona przez administrację cywilną, kierowaną przez [[Wysoki komisarz Palestyny|wysokiego komisarza Palestyny]]. W tym celu 20 czerwca 1920 do Palestyny przybył sir [[Herbert Samuel]], który 1 lipca oficjalnie został pierwszym wysokim komisarzem Palestyny<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.palestinechronicle.com/view_article_details.php?id=14037 |tytuł = Palestine Through History: A Chronology |autor = Nizar Sachnini |praca = The Palestine Chronicle |język = en |data dostępu = 2012-03-09}}</ref>. Próbował on stworzyć samorządowe instytucje żydowskiej i arabskiej społeczności Palestyny, napotkał jednak na opór arabskich przywódców, którzy odmówili współpracy z jakąkolwiek instytucją w skład której weszliby Żydzi<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Mattar |imię = Philip |tytuł = Encyclopedia of the Palestinians |wydawca = Facts On File |miejsce = New York |rok = 2003 |strony = |rozdział = al-Husayni, Amin |nazwisko r = Mattar |imię r = Philip |isbn = 978-0816057641}}</ref>. W maju 1921 doszło do kolejnych krwawych arabskich wystąpień – [[zamieszki w Jafie]]. Brytyjskie wojska mandatowe przez pierwsze trzy dni nie angażowały się w starcia, umożliwiając im rozszerzenie się na prawie całe terytorium państwa. W ich rezultacie zginęło 47 Żydów i 48 Arabów, a rannych było 146 Żydów i 73 Arabów<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.archive.org/details/palestinedisturb00grearich |tytuł = Palestine. Disturbances in May, 1921. Reports of the Commission of Inquiry with correspondence relating thereto ... (1921) |praca = Internet Archive |język = en |data dostępu = 2012-03-11}}</ref>. Aby uspokoić nastroje społeczności arabskiej, brytyjskie władze uzyskały zgodę Ligi Narodów na wydzielenie z terytorium Mandatu Palestyny obszaru położonego na wschód od [[Jordan (rzeka)|rzeki Jordan]], tworząc tam arabski [[Transjordania|Emirat Transjordanii]] (obszar ten wyłączono z deklaracji Balfoura). Następnie sir Samuel wyraził zgodę, aby Al-Hadżdż Muhammad Amin al-Husajni powrócił do Palestyny i został [[Wielki mufti Jerozolimy|wielkim muftim Jerozolimy]]. Był on arabskim [[nacjonalizm|nacjonalistą]] i odegrał kluczową rolę w gwałtownej opozycji wobec żydowskiego osadnictwa w Palestynie. Postanowił wykorzystać dla własnych politycznych celów [[Wzgórze Świątynne]] w Jerozolimie, a szczególnie [[meczet Al-Aksa w Jerozolimie|meczet al-Aksa]] i [[Kopuła na Skale|Kopułę na Skale]]. Amin był zdecydowany przekształcić meczet Al-Aksa w symbol [[panarabizm|panarabskiego]] i palestyńskiego nacjonalizmu w walce z napływem żydowskich imigrantów do Palestyny. Prowadząc swoją kampanię często oskarżał Żydów o planowanie przejęcia kontroli nad [[Ściana Płaczu|Murem Zachodnim]], który był niezbywalną własnością i częścią meczetu al-Aksa<ref>{{cytuj książkę |autor = Martin Sicker |tytuł = Pangs of the Messiah: The Troubled Birth of the Jewish State |wydanie = |wydawca = Praeger| miejsce = Westport, Connecticut|rok = 2000|strony = 77| isbn = |język = en}}</ref>. Pomimo tych wszystkich trudności, brytyjskim władzom udało się jednak utworzyć żydowskie [[Zgromadzenie Reprezentantów (Mandat Palestyny)|Zgromadzenie Reprezentantów]] i arabską [[Najwyższa Rada Muzułmańska|Najwyższą Radę Muzułmańską]]<ref>{{cytuj książkę |autor = Matthews C. Weldon |tytuł = Confronting an Empire, Constructing a Nation: Arab Nationalists and Popular Politics in Mandate Palestine |wydawca = I.B.Tauris |miejsce = |rok = 2006 |strony = 31–32 |isbn =}}</ref>. W 1922 al-Husajni został prezesem Najwyższej Rady Muzułmańskiej<ref>{{cytuj książkę |autor = Yitzhak Reiter |tytuł = Islamic Endowments in Jerusalem under British Mandate |wydawca = Frank Cass |miejsce = Oregan |rok = 1996 |strony = |isbn =}}</ref>. Rada nadzorowała finanse muzułmańskiego [[Wakf]]u, o wartości dziesiątek tysięcy [[funt szterling|funtów]] rocznie oraz funduszu o wartości około 50 000 funtów rocznie. W porównaniu roczny budżet [[Agencja Żydowska|Agencji Żydowskiej]] wynosił 600 000 funtów<ref>{{cytuj książkę |autor = Sahar Huneidi |tytuł = A Broken Trust: Herbert Samuel, Zionism and the Palestinians 1920–1925 |wydawca = I.B. Tauris |miejsce = London and New York |rok = 2001 |strony = 38 |isbn =}}</ref>. Kolejnym krokiem ustępstw Brytyjczyków względem Arabów było ogłoszenie w czerwcu 1922 [[Biała Księgaksięga Churchilla|Białejbiałej Księgiksięgi Churchilla]], która w znacznym stopniu ograniczała liczebność nowych żydowskich imigrantów napływających do Palestyny. 29 września 1923 [[Liga Narodów]] oficjalnie przyznała Wielkiej Brytanii mandat nad Palestyną. W październiku tego samego roku, Brytania przedstawiła Lidze raport z administracji nad Palestyną w latach 1920–1922<ref>{{cytuj pismo |nazwisko = |imię = |autor link = |tytuł = |czasopismo = Official Journal League of Nations |wolumin = |wydanie = |strony = 1217 |data = październik 1923 |wydawca = League of Nations |issn =}}</ref>. Aby uspokoić niezadowolenie społeczności żydowskiej, władze mandatowe zezwoliły w kwietniu 1925 na formalne otwarcie [[Uniwersytet Hebrajski w Jerozolimie|Uniwersytetu Hebrajskiego]].

Do kolejnych arabskich wystąpień doszło w 1925. Brytyjczycy wówczas stanowczo stłumili wszystkie wystąpienia, nie pozwalając na eskalację starć. Jednak w 1929 sytuacja wymknęła się im spod kontroli, i starcia spod Wzgórza Świątynnego w Jerozolimie rozlały się po całym kraju – [[zamieszki w Palestynie (1929)|zamieszki w Palestynie 1929]]. Zginęło wówczas 133 Żydów i 116 Arabów<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.zionism-israel.com/Palestine_Massacre_riots_of_1929.htm |tytuł = The Palestine Riots and Massacres of 1929 |praca = Zionism & Israel Information Center |język = en |data dostępu = 2012-03-11}}</ref>. Po tych wydarzeniach zostało przeprowadzone dochodzenie, a końcowy raport przedstawił sekretarza stanu do spraw koloni sir [[John Hope Simpson]]. Raport mówił, że arabska społeczność Palestyny nie jest w stanie stworzyć własne samodzielne państwo, ponieważ jest zbyt biedną i słabą ekonomicznie grupą społeczną. Jako jedyną możliwość rozwoju Palestyny wskazano napływ średniej klasy żydowskiej, która poprzez tworzenie nowych osad rolniczych pobudzała rozwój gospodarki narodowej. Jednakże wiązało się z tym rosnące zagrożenie ze strony arabskich rozruchów. Wrogość do nowych imigrantów była podstawowym czynnikiem budującym rodzącą się narodową tożsamość palestyńskich Arabów. Podsumowując, raport zalecał, aby utrzymać spokój wewnętrzny należy ograniczyć żydowską imigrację<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.zionism-israel.com/Palestine_Hope_Simpson_Report.htm |tytuł = The Report of Sir John Hope Simpson |praca = Zionism & Israel Information Center |język = en |data dostępu = 2012-03-11}}</ref>. W rezultacie, w październiku 1930 brytyjski rząd opublikował kolejną [[Biała Księgaksięga Passfielda|Białąbiałą Księgęksięgę Passfielda]], zmniejszając liczbę żydowskich imigrantów i ograniczając prawa nabywania ziemi w Palestynie<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.zionism-israel.com/Passfield_White_Paper_1930.htm |tytuł = The Passfield White Paper, 1930 |praca = Zionism & Israel Information Center |język = en |data dostępu = 2012-03-11}}</ref>. Zapoczątkowało to organizowanie [[Alija|nielegalnej Aliji]], która nasiliła się wraz z dojściem w 1933 [[narodowy socjalizm|narodowych socjalistów]] do władzy w [[III Rzesza|Niemczech]]. W odpowiedzi Brytyjczycy stosowali różnorodne środki represyjne wobec społeczności żydowskiej w Palestynie. Nic to jednak nie pomagało, i Haganie udawało się utrzymywać kanały przerzutowe imigrantów.

W 1938 rząd brytyjski wysłał do Palestyny [[Komisja Podziału Palestyny|Komisję Podziału Palestyny]], na czele której stał sir [[John Woodhead]]. Jej raport zawierał trzy propozycje przebiegu granic: plan A był powtórzeniem raportu Komisji Peela, natomiast plan B i plan C różniły się od siebie wielkością terytorium pozostawionego pod kontrolą brytyjską<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.mideastweb.org/peelmaps.htm |tytuł = The Peel Commission Partition Plans |praca = Zionism & Israel Information Center |język = en |data dostępu = 2012-03-11}}</ref>. Żaden z tych planów nie zadowolił żadnej ze stron konfliktu. W rezultacie, rząd brytyjski ogłosił [[Biała Księgaksięga z 1939|Białąbiałą Księgęksięgę z 1939]], która praktycznie zamknęła Żydom dostęp do Palestyny. Okazało się to niezwykle tragiczne w skutkach dla wielu Żydów, którzy zginęli podczas [[Zagłada Żydów|Holocaustu]] w [[Europa|Europie]] – prawie nie mieli możliwości ucieczki<ref>{{cytuj stronę |url = http://avalon.law.yale.edu/20th_century/brwh1939.asp |tytuł = British White Paper of 1939 |praca = The Avalon Project – Lillian Goldman Law Library |język = en |data dostępu = 2012-03-12}}</ref>. Pomimo to, począwszy od 1939 żydowskie organizacje przystąpiły do organizacji [[Alija Bet|nielegalnej imigracji do Palestyny]]. Żydowscy uciekinierzy z Europy byli przemycani statkami, z których wiele zostało przechwyconych przez nazistów bądź brytyjskie władze mandatowe. Jedną z większych tragedii było zatopienie w lutym 1942 na [[Morze Czarne|Morzu Czarnym]] statku [[Struma (1867)|Struma]] przez sowiecką łódź podwodną. Zginęło wówczas prawie 800 ludzi<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.alpas.net/uli/struma/AmiAtir2.htm |tytuł = Struma’s Sole Surviver |autor = Shay Eliash |opublikowany = 1955 |praca = [[Dawar]] Hashavua |data = |język = en |data dostępu = 2012-03-12}}</ref>. Wielu innych nielegalnych żydowskich imigrantów zostało zatrzymana przy plażach w Palestynie i osadzona w obozach dla internowanych lub deportowana do takich miejsc jak [[Mauritius]]<ref>{{cytuj książkę |autor = Karl Lenk |tytuł = The Mauritius Affair, The Boat People of 1940/41 |wydawca = |miejsce = London |rok = 1991 |strony = |isbn =}}</ref>. Sytuacja ta wywoływała wzburzenie radykalnych prawicowych środowisk żydowskich w Palestynie. [[Awraham Stern]] odłączył się wówczas od organizacji [[Irgun Cewai Leumi|Irgun]], i założył własną [[Lechi]], która rozpoczęła walkę z brytyjskimi władzami mandatowymi domagając się zniesienia ograniczeń imigracji. Członkowie Lechi dopuścili się licznych brutalnych akcji, z których wiele można nazwać działaniami [[terroryzm|terrorystycznymi]]. 6 listopada 1944 w [[Kair]]ze zamordowano brytyjskiego ministra stanu ds. Bliskiego Wschodu barona [[Walter Guinness|Waltera Guinnessa]]. W odwecie Brytyjczycy aresztowali wielu członków żydowskich organizacji Hagana i Irgun, dążąc do rozbicia Lechi.

Niemal natychmiast po przyjęciu rezolucji nr 181, Agencja Żydowska ogłosiła uznanie jej decyzji jako obowiązujące społeczność żydowską w Palestynie. Natomiast Najwyższa Rada Muzułmańska od razu odrzuciła rezolucję, twierdząc, że narusza ona prawa większości mieszkańców Palestyny<ref>{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20160303193002/http://www.passia.org/seminars/2000/israel/part3.html |tytuł = Jews and Arabs under the British Mandate | autor =|opublikowany = 1948 |praca = The Palestinian Academic Society for the Study of International Affairs |język = en |data dostępu = 2012-03-12}}</ref>. Arabowie spostrzegali plan podziału Palestyny jako niesprawiedliwy, ponieważ oddawał większość terytorium państwa w ręce stanowiącej mniejszość społeczności żydowskiej. Arabscy przywódcy zaczęli wzywać do „''zwrócenia Palestyny jej prawowitym mieszkańcom''”, „''zepchnięciu Żydów do morza''” i oczyszczeniu Palestyny z „''syjonistycznej plagi''”<ref name=firstwar>{{cytuj książkę |nazwisko = Morris| imię = Benny |tytuł = 1948: A History of the First Arab-Israeli War| wydawca = Yale University Press| miejsce = |rok = 2008| strony = |isbn =}}</ref>. W rezultacie, 30 listopada 1947 doszło do pierwszego aktu przemocy, który został uznany za pierwszy akt [[wojnaWojna domowa w Mandacie PalestynyPalestynie|wojny domowej w Mandacie Palestyny]]. Aby wyprzedzić termin zakończenia brytyjskiego mandatu nad Palestyną, żydowscy przywódcy z [[Dawid Ben Gurion|Dawidem Ben Gurionem]] na czele ogłosili 14 maja 1948 [[Deklaracja niepodległości Izraela|Deklarację Niepodległości Izraela]] (15 maja przypadał [[szabat]]). W ciągu kilku godzin od proklamacji niepodległości, zaczęła się arabska interwencja zbrojna w Palestynie, która rozpoczęła [[I wojna izraelsko-arabska|I wojnę izraelsko-arabską]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.hagana.co.il/show_item.asp?levelId=60947&itemId=101&itemType=0 |tytuł = Wkroczenie regularnych wojsk państw arabskich – 15 maja 1948 |autor = |opublikowany = |praca = The Hagana – Official Site |data = |język = he |data dostępu = 2012-03-12}}</ref>. 14 maja 1948 Palestynę opuścił brytyjski [[wysoki komisarz Palestyny]] [[Alan Cunningham]]. Przez kilka następnych tygodni w Palestynie pozostawały jeszcze niewielkie brytyjskie siły, skupione głównie w rejonie portu w Hajfie. Ostatni brytyjscy żołnierze opuścili Palestynę 30 czerwca 1948<ref name="ReferenceA">{{cytuj książkę |nazwisko= Levenberg|imię= Haim|tytuł=Military Preparations of the Arab Community in Palestine: 1945-1948|wydawca= |miejsce= |rok= 1993|strony = 94|isbn=0714634395}}</ref>.