Wyżyna Krakowsko-Częstochowska: Różnice pomiędzy wersjami

 

== Geologia i geomorfologia ==

Obszar Jury stanowił niejednokrotnie dno morza, przez co powstało wiele warstw skał ([[Dolomit (skała)|dolomity]], [[Margiel|margle]], [[Wapień|wapienie]]). Dominują wapienie [[Jura|górnojurajskie]] tworzące płytę. Charakterystyczne są wystające ponad powierzchnię zrównania liczne wapienne [[ostaniec|ostańce]] wznoszące się na wysokość do kilkudziesięciu metrów. Powstały one w wyniku silnych [[kras (geologia)|procesów krasowych]] jakie panowały tutaj w podzwrotnikowym klimacie [[trzeciorzęd]]u. Wynikiem procesów krasowych są także liczne [[Jaskinia|jaskinie]] i [[Schronisko (jaskinia)|schroniska]] ze [[stalaktyt]]ami, [[stalagmit]]ami oraz [[stalagnat]]ami<ref name=kondracki/>.

 

Wapienna płyta budująca wyżynę opada w kierunku północno-wschodnim, gdzie zapada pod piaskowce i iły z okresu [[Kreda (okres)|kredy]]. Teren wznosi się na wysokość około 300 m n.p.m. (po wschodniej stronie Częstochowy) do około 500 m w części południowej. W dwóch miejscach wyżyna wznosi się powyżej wysokości 500 m n.p.m. Najwyższe miejsce znajduje się na terenie wsi [[Podzamcze (województwo śląskie)|Podzamcze]] w gminie [[Ogrodzieniec|Ogrodzieńca]] – [[Góra Janowskiego]] (inaczej Góra Zamkowa, 515,5 m<ref name=geoportal>{{cytuj stronę|url=http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/|tytuł=Geoportal. Mapa topograficzna i lotnicza|data dostępu=2018-09-23}}</ref>(na starszych mapach podawana jest niewłaściwa wysokość – 504,5 m). Wyżyna przekracza także 500 m n.p.m. w rejonie wzgórza Skałka 502 (inaczej [[Grodzisko (Wyżyna Olkuska)|Grodzisko]], 512,8 m) w [[Jerzmanowice (województwo małopolskie)|Jerzmanowicach]]. Ku zachodowi opada stromo do [[Wyżyna Śląska|Wyżyny Śląskiej]], na wschodzie przechodzi łagodnie w [[Niecka Nidziańska|Nieckę Nidziańską]]. Południowa część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej tworzy [[Garb Tenczyński]], który jest oddzielony od pozostałej jej części [[Rów Krzeszowicki|Rowem Krzeszowickim]]. Rów Krzeszowicki stanowi drogę przejścia ze [[Śląsk]]a do [[Małopolska|Małopolski]]<ref name=kondracki/>.

 

[[Wierzchowina]] pocięta jest dolinami erozyjnymi. Od południa uskok tektoniczny [[Rów Krzeszowicki]] oddziela [[Wyżyna Olkuska|Wyżynę Olkuską]]. Najwięcej wzniesień jest w okolicach Krakowa<ref name=kondracki/>.

 

Przeważnie mało urodzajne – głównie są to powstałe na polodowcowych piaskach [[Bielica|bielice]] lub na wapieniach szkieletowe [[Rędzina|rędziny]]. Oprócz nich występują powstałe na [[less]]ach [[gleby brunatnoziemne]]<ref name=kondracki/>.

<gallery>

 

== Jaskinie ==

* [[Jaskinia Wierna]] – 1027 m długości i 30 m głębokości

* [[Jaskinia Wierzchowska Górna]] – 975 m długości i 25 m głębokości

Najgłębsza jaskinia to Studnisko w [[rezerwat przyrody Sokole Góry|rezerwacie przyrody Sokole Góry]]. Ma głębokość 77,5 m i zaczyna się pionową studnią o głębokości 30 m<ref name=jura/>.

 

 

== Klimat ==

 

== Przyroda ==

 

Dominują jednak zbiorowiska nieleśne. Szczególnie charakterystyczne dla Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej są [[Murawa kserotermiczna|murawy kserotermiczne]] na stromych, skalistych i suchych zboczach. Rosną w nich rzadkie gatunki roślin ciepłolubnych. Zaprzestanie wypasu spowodowało w wyniku naturalnej [[Sukcesja wtórna|sukcesji wtórnej]] zarastanie ich krzaczastymi zaroślami. Aby temu zapobiec w wielu rejonach uruchomiono program ochrony i odnowy muraw kserotermicznych (usuwanie zarostu drzew i krzewów)<ref name=ostoja>{{Cytuj książkę |nazwisko= Pleszyniak|imię=Jerzy |tytuł= Ostoja Kroczycka|wydawca= Alatus|miejsce= Katowice|data=2017 |isbn= 978-83-65655-06-6}}</ref>. Wzdłuż potoków na dnach dolin spotyka się półnaturalne zbiorowiska łąkowe oraz [[szuwar]]owe i torfowiskowe. Bardzo bogate w gatunki zbiorowiska łąk trzęślicowych zachowały się w [[Puszcza Dulowska|Puszczy Dulowskiej]]. Rosną w nich takie rzadkie gatunki roślin jak [[pełnik europejski]], [[kosaciec syberyjski]], [[goryczka wąskolistna]], [[mieczyk dachówkowaty]], kilka gatunków storczyków. Charakterystyczne dla Jury siedliska tworzą wywierzyska, źródła i wypływające z nich potoki. Ich silne natlenienie i duża zawartość dwutlenku węgla, sprzyjają bujnemu rozwojowi roślinności pokrywającej dna potoków<ref name=przyroda/>.

Jednym z poważniejszych zagrożeń dla flory Jury jest duże skażenie powietrza spowodowane bliskim sąsiedztwem dużych zakładów przemysłowych oraz zmiany środowiska spowodowane osuszaniem bagien i torfowisk<ref name=przyroda/>.

 

Występuje około 50 gatunków ssaków, 170 gatunków ptaków (w tym 150 lęgowych), około 20 gatunków gadów i płazów i prawie 30 gatunków ryb. Duże zaludnienie terenu powoduje, że rzadkie są duże ssaki, ale w Puszczy Dulskiej żyje [[łoś euroazjatycki|łoś]]. Inne duże ssaki: [[Sarna europejska|sarna]] [[Dzik euroazjatycki|dzik]], [[borsuk europejski|borsuk]], [[zając szarak]], [[kuna leśna]], [[bóbr europejski|bóbr]], [[wydra europejska|wydra]], [[Chomik europejski|chomik]]. Duża liczba jaskiń powoduje, że liczne są nietoperze – aż 21 gatunków. Takie bogactwo ich gatunków nie występuje w żadnym innym regionie Polski. Niektóre, np. [[nocek orzęsiony]] czy [[podkowiec duży]] nie występują w innych regionach Polski. Z rzadkich ptaków wymienić należy [[Zimorodek zwyczajny|zimorodka]], [[bocian czarny|bociana czarnego]], [[Derkacz zwyczajny|derkacza]], [[gąsiorek|dzierzbę gąsiorek]]. Liczne są gatunki ptaków drapieżnych: [[Trzmielojad zwyczajny|trzmielojad]], [[Jastrząb zwyczajny|jastrząb gołębiarz]], [[Krogulec zwyczajny|krogulec]], [[błotniak zbożowy]], [[błotniak łąkowy|łąkowy]] i [[błotniak stawowy|stawowy]], [[puszczyk zwyczajny|puszczyk]], [[Płomykówka zwyczajna|sowa płomykówka]], [[Uszatka zwyczajna|sowa uszata]], [[Pójdźka zwyczajna|pójdźka]], [[Płomykówka zwyczajna|Sowa płomykówka]], [[myszołów włochaty]], [[orlik krzykliwy]] oraz [[kobuz|sokół kobuz]] i [[drzemlik]]<ref name=przyroda/>.

 

 

== Turystyka ==

Dzięki korzystnej rzeźbie terenu obszar Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej był dobrym miejscem do budowy warowni obronnych. Wybudowano wiele zamków i strażnic, tzw. Orlich Gniazd<ref name=jura/>:

{{Układ wielokolumnowy|liczba = 4|

}}

Na szczytach trudno dostępnych skał wybudowano także wiele mniejszych [[Strażnica (budynek)|strażnic]], m.in. były to [[Strażnica Łutowiec]], [[Strażnica Przewodziszowice]], [[Strażnica Suliszowice]], [[Strażnica Ryczów]]<ref name=jura/>.

Do turystycznego zwiedzania udostępnione są: [[Jaskinia Łokietka]], [[Jaskinia Ciemna]], [[Jaskinia Wierzchowska Górna]], [[Jaskinia Głęboka]], [[Smocza Jama (Kraków)|Smocza Jama]], [[Jaskinia Nietoperzowa]]<ref name=jura/>.

; Piesze<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.it-jura.pl/pl/turystyk.php?go=szlakip|tytuł=Jura Krakowsko-Częstochowska i Wyżyna Wieluńska – informacje dla turystów|data dostępu = 2017-05-01|archiwum=http://web.archive.org/web/20100809061629/http://www.it-jura.pl/pl/turystyk.php?go=szlakip|zarchiwizowano=2010–08–09}}</ref>:

{{Układ wielokolumnowy|liczba = 4|

: {{Szlak rowerowy|czerwony}} [[Jurajski Rowerowy Szlak Orlich Gniazd]]

: {{Szlak rowerowy|niebieski}} [[Niebieski Szlak Rowerowy Okrężny „Pieskowa Skała”|Szlak Rowerowy Wokół Pieskowej Skały]]

: [[Transjurajski Szlak Konny PTTK]]

; Inne atrakcje turystyczne: