Józef Baka: Różnice pomiędzy wersjami

Do [[jezuici|Towarzystwa Jezusowego]] wstąpił 16 lipca 1723, w 1735 otrzymał [[Sakrament święceń|święcenia kapłańskie]], w święto Wniebowzięcia Matki Boskiej (15 sierpnia) 1740 złożył [[śluby zakonne]]. Przed złożeniem ślubów kształcił się w [[Akademia i Uniwersytet Wileński Towarzystwa Jezusowego|Akademii Wileńskiej]] -– niewiele wiadomo o okresie jego studiów, poza tym, że 7 maja 1736 zdał egzamin z [[teologia|teologii]]. Po złożeniu ślubów przez pięć lat uczył w różnych kolegiach jezuickich. W latach 1735-17391735–1739 wykładał w Akademii Wileńskiej [[retoryka|retorykę]].

Następnie poświęcił się pracy misjonarskiej -– początkowo w misji [[Dukszty (miasto)|duksztańskiej]] założonej przez [[Józef Rudomina|Józefa Rudominę]], rektora [[Kolegium Jezuitów w Mińsku|kolegium jezuickiego]] w [[Mińsk]]u białoruskim. Być może od 1736 przebywał w ''[[Missio Plateriana]]'' w [[Krasław]]iu i [[Indryca|Indrycy]]. Ta początkowo skromna misja, działająca od 1676, bardzo się rozwinęła, gdy Krasław stał się własnością starosty [[Dyneburg|dyneburskiego]] [[Jan Ludwik Plater|Jana Ludwika Platera]], dzięki hojnej donacji jego żony. Z tego okresu pochodzi pierwszy utwór literacki ks. Baki -– ''Comitia ... honorum Ioannis Ludovici Plater'', [[panegiryk]] stanowiący wyraz wdzięczności dla darczyńcy. Odtąd działalność literacka Baki wiązała się bardzo ściśle z jego działalnością misjonarską -– jego twórczość ma charakter praktyczny, służy dobru prowadzonych przez niego misji i rozkrzewianiu wiary w ogóle.

Mimo niedostatku źródeł badacze analizując biografię Baki wysuwają przypuszczenie, że cechował się on dużą gorliwością w pracy duszpasterskiej, marząc przy tym o własnej placówce. Gdy przełożeni ulokowali go w miejscowości [[Błoń]] w powiecie [[Czerwień (Białoruś)|ihumeńskim]], nakłonił ojca, by oddał mu rodzinne dobra Śliżyn<ref>{{SgKP|X|768|Śliżyn}}</ref> i Januszewice -– dobra te natychmiast w 1739 sprzedał, by założyć w Błoniu<ref>[http://www.radzima.org/pl/miejsce/blon.html Błoń, Radzima.org].</ref> k. Bliżyna placówkę misyjną nazwaną ''[[Missio Bakana]]''<ref>[http://www.radzima.org/pl/object/6844.html Kościół jezuitów w Błoniu fundacji ks. Józefa Baki. Obraz z XIX wieku z książki A. Kułagina 'Katolickie świątynie na Białorusi'].</ref>. Placówka ta posiadała własny budynek, fundusz i około pięciu misjonarzy. Ks. Baka był jej [[Superior (zakon)|superiorem]] w latach 1741-571741–1757 i rzadko ją opuszczał. Często podróżował jednak po okolicy, pozostając w żywym kontakcie z wiejską i szlachecką ludnością. Odwiedzał okoliczne wioski, jako kapelan domowy bywał w majątku Illicze. Wychowana tam późniejsza sędzina Szemeszowa (wdowa po sędzim) często później go wspominała, jako człowieka bardzo bystrego i inteligentnego, a przy tym obdarzonego rubasznym humorem. Humor ten przejawiał się także jako bardzo częste wypowiedzi wierszem.

Wciąż widziano go przede wszystkim jako misjonarza, nie jako poetę, przy czym zyskiwał coraz większą sławę także jako [[orator]]. 18 września 1739 wygłosił w Mińsku kazanie na wystawnych uroczystościach pogrzebowych marszałka [[Ignacy Zawisza|Ignacego Zawiszy]]. 5 lutego 1762 wziął udział w barokowy sposób teatralnych uroczystościach pogrzebowych biskupa [[Michał Jan Zienkowicz|Zienkowicza]].

Nadal, choć już rzadziej, pełnił obowiązki misjonarza -– w 1763 podróżował do [[Nowogródek|Nowogródka]] jako ''missionarius aulicus'' (misjonarz dworski) wojewodziny [[Anna Ludwika Radziwiłłowa|Anny Ludwiki Radziwiłłowej]]. W 1765 był superiorem misji worończańskiej. Był kaznodzieją Bractwa Dobrej Śmierci przy kościele św. Kazimierza i katechetą przy tejże świątyni, a jego kazania zdobyły duże uznanie. Pełnił także (od 1766) funkcję prefekta kaplicy Bożego Ciała przy akademickim kościele św. Jana i prefekta Kongregacji Mieszczan. Po [[Sekularyzacja|kasacie]] Towarzystwa Jezusowego pozostał w Wilnie, a Akademia Wileńska nadała mu tytuł doktora teologii (1773). Wśród tych licznych obowiązków zwracają uwagę związki Baki duszpasterstwem dobrej śmierci, znajdujące wyraz w całej jego twórczości.

Zmarł nagle 2 czerwca 1780 podczas pobytu w Warszawie, gdzie przybył na krótko. Nie wiadomo, co go tam sprowadziło -– według dostępnych źródeł nigdy wcześniej nie opuścił Litwy. O śmierci i pogrzebie ks. Baki informowała "„[[Gazeta Warszawska (1774)|Gazeta Warszawska]]"” (1780, nr. 46), określając jego śmierć jako "pobożną„pobożną i przykładną"przykładną”. Jest pochowany w Warszawie w jezuickim [[Kościół Matki Bożej Łaskawej w Warszawie|kościele Matki Bożej Łaskawej]] przy ulicy Świętojańskiej (w podziemiach; grób dziś nieoznakowany).

Pisał po polsku i łacinie. W skład dorobku pisarskiego ks. Baki wchodzi łaciński panegiryk prozą ''Comitia honorum Ioannis Ludovici Plater'' (Wilno 1736), w którym autor dziękuje rodzinie [[Platerowie|Platerów]] za wsparcie jego działalności misjonarskiej. Jego kolejnymi utworami były ''Wielki obrońca upadłej grzeszników przed Bogiem sprawy św. Jan Francziszek Regis...'' (1755) i ''Nabożeństwo codzienne chrześcijańskie'' (wyd. 2, Wilno 1808; daty pierwodruku nie znamy). Szczególne znaczenie mają jego tomy religijne: ''Uwagi rzeczy ostatecznych i złości grzechowej'' (1766; egzemplarz odnalezione przez Karola Estreichera w 1936) i osobno wznowiona część druga tego zbioru -– ''Uwagi śmierci niechybnej'' (z tegoż 1766 roku). Jest to skrajne spełnienie [[barok]]owej [[estetyka|estetyki]], dziś już powszechnie uznane za arcydzieło. Dzieje recepcji ''Uwag'' były dramatyczne. Dawniej uznawano je za przykład skrajnie złego smaku poetyckiego czy wprost [[grafomania|grafomanii]] (cytowano chętnie w związku z tym wiersz ''Młodym uwaga''). Dzisiaj historia literatury znajduje w twórczości Baki elementy [[poezja metafizyczna|poezji metafizycznej]] i porównuje go np. do [[John Donne|Johna Donne'aDonne’a]]. Podkreśla się też mistrzostwo ''Uwag'' jako wizjonerskiej groteski. ''Uwagi'' to poezja skrajna, stosująca wobec odbiorcy technikę wstrząsu i porażająca wizją świata ogarniętego przez destrukcyjną władzę śmierci. Drugi jednak temat tomu to Bóg ujawniający się poprzez naturę, także [[Miłosierdzie Boże]], które daje nadzieję.

''Comitia honorum et aviti splendoris Joannis Ludovici Plater'' to wydany w 1736 w Wilnie łaciński [[panegiryk]] prozą na cześć Jana Ludwika Platera, dobroczyńcy misji jezuickich. Według Antoniego Czyża już ten pierwszy wydany przez ks. Bakę tomik jest świadectwem wirtuozerii formalnej, cechuje się sprawnością w wykonaniu praktycznego zadania pisarskiego, pewną błyskotliwością i znacznym urokiem. Debiut pisarski Baki zbudowany jest jako apostrofa do Jana Ludwika Platera, w której poeta przedstawia wizję hołdu składanego adresatowi utworu przez mityczne i historyczne istoty. Obok wizyjności w tekście zwracają uwagę także motywacja praktyczna i kunszt oratorski. Autor posługuje się retoryczną ''captatio benevolentiae'', występując przy tym jako osoba uniżona i skromna. W panegiryku widoczna jest ostentacja, mistrzostwo i brawura w stosowaniu środków retorycznego wyrazu. Wiele jest np. symetrycznych układów słów (choćby początek utworu -– słowa "comitia„comitia honorum"honorum”, i jego koniec -– słowa "honorum„honorum comitia"comitia”), zagęszczonych aliteracji, personifikacji i epitetów.

Już w tym utworze widoczne są typowe dla poezji Baki problemy interpretacyjne -– często związane z paradoksami recepcji utworu. Czytelnika współczesnego niepokoić może pewien amoralizm tego dzieła. Mimo szlachetnego celu, jakim jest utrzymanie misji, i mimo typowości pewnego amoralizmu dla panegiryku jako gatunku, zwłaszcza panegiryku barokowego, w utworze razić może przesada w schlebianiu adresatowi. Nazywany jest on w nim palatynem, Rzymianinem, senatorem i Konstantynem Wielkim. Hołd składa mu cały lud rzymski, rzymscy senatorowie i antyczne bóstwa. Mimo tego wrażenia przesytu i niemoralności, jakich doświadczać może czytelnik współczesny, czytelnik XVII-wieczny, przyzwyczajony do odmiennych kanonów piękna, mógł z aprobatą smakować kunszt całości. Jednak nawet mimo faktu rozbieżności współczesnej i dawnej postawy odbiorców utworu, przekracza on także wzorce barokowe. W panegirycznej przesadzie i bujności dzieła można widzieć wyraz schyłku i rozpadu samych barokowych konwencji, świadome przełamanie konwencji barokowej poprzez doprowadzenie jej do ostateczności -– dlatego też Antoni Czyż uznaje twórczość Baki za literaturę [[dekadentyzm|dekadencką]].

W całym utworze umieszczone są ''Refleksje duchowne'' o życiu św. Jana Franciszka Regisa. Mają one formę medytacji nawiązujących do ''[[Ćwiczenia duchowne|Ćwiczeń duchownych]]'' św. [[Ignacy Loyola|Ignacego Loyoli]], nie tylko w metodzie, ale także w stylu, nastroju i formie. Niektóre refleksje oddalają się od osoby św. Jana Franciszka i podejmują tematykę szerszą, jak nabożeństwo do Najświętszej Maryi Panny, szczególnie akcentowane w jezuickiej duchowości Miłosierdzie Boże, pokuta, modlitwa, a nawet poznanie samego siebie.

''Wielki obrońca'' oparte na [[duchowość ignacjańska|duchowości ignacjańskiej]] "refleksje"„refleksje” przeplata "zabawami"„zabawami”. Te przeplatające "refleksje"„refleksje” fragmenty o charakterze ornamentacyjnym noszą tytuł ''Zabawa duchowna z Pisma Bożego''. Konstrukcją zbliżone są do [[elogium]], gromadzą -– często niedokładne co do numeracji i treści -– fragmenty z Pisma Świętego tak, by odpowiadały danej "refleksji"„refleksji”. Kontrastują przy tym z ich poważnym tonem i formą, gdyż cytaty biblijne dobrane są arbitralnie, rozmyślnie w ten sposób, by stanowiły barwną i błyskotliwą grę złotych myśli i cząstkowych fraz.

Dzieje recepcji utworów Baki są złożone i zmienne. Dawniej były one uważane za wzór pospolitości, złego smaku i prostej głupoty, powoli, wraz z rewaluacją baroku jako całości, sądy o nich stawały się jednak coraz mniej surowe. Już w dwudziestoleciu międzywojennym zaczęto uznawać je za ciekawe, a obecnie występuje wyraźna fascynacja Baką. Literaturze polskiej przywrócił je [[Rajmund Korsak]], który zetknąwszy się z egzemplarzem ''Uwag rzeczy ostatecznych'' uznał je za zabawne. Wysłał tekst przebywającemu w Grodnie ex-królowi [[Stanisław August Poniatowski|Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu]]. Teksty dostarczyły rozrywki otaczającemu go towarzystwu, które uznało je za anachroniczne i "pozbawione„pozbawione smaku"smaku”. Tego rodzaju krytyka poezji barokowej, oparta na klasycystycznym pojęciu [[smak (estetyka)|smaku]], była częsta w epoce oświecenia, warto wspomnieć choćby jej pastisze dokonane przez Ignacego Krasickiego w ''[[Monachomachia, czyli Wojna mnichów|Monachomachii]]''. Tekst wysłany Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu różnił się jednak od tekstu autentycznego -– Korsak dokonał w nim pewnych zmian wzmacniających oczekiwany efekt komiczny, przede wszystkim zmian układu wersów. Początkowo wydanie Korsaka uznawano za falsyfikat, po odnalezieniu wydania ''Uwag'' z 1766 uznano jednak jego zgodność z oryginałem, a Jan Nitowski określił je jako dość wierne.

W wielu podręcznikach literatury polskiej z XIX i początku XX wieku wiersze Baki są przytaczane, by ukazać "zdziczenie"„zdziczenie” czasów saskich. Powstał nawet związek frazeologiczny "wiersze„wiersze à la Baka"Baka”, określający wiersze głupie (tak w syntezie Ignacego Chrzanowskiego). Karol Estreicher pisał, że "Baka„Baka nie znany w oryginale plącze się nie wiedzieć czemu po historiach literatury naszej, bo ani osnową wierszy nie zasługuje na to, ani autentyczność wierszy nie dowiedziona"dowiedziona”. Ostro o ks. Bace wypowiada się [[Ignacy Chrzanowski]] w ''Historii literatury niepodległej Polski'' z 1908:

{{Cytat|Jak proza, tak i poezja czasów saskich jest obrazem nędzy i rozpaczy. Rozwlekłe wiersze historyczne (polskie i łacińskie) oraz powieści fantastyczne są po większej części tak samo niezdarne, jak i poezja religijna, na przykład wierszowane legendy i żywoty świętych. Jak bardzo zdziczała poezja, o tym dać może pojęcie książeczka pt. ''Uwagi o śmierci niechybnej, wszystkim pospolitej, wierszem wyrażone, a sumptem Jmci pana Ksawerego Stephaniego, obywatela miasta J.K.M. Wilna, do druku na pożytek duchowny podane w roku 1766''. Czy istotnie autorem tego dziwoląga jest ksiądz Józef Baka, jezuita, nie wiadomo na pewno, bo na karcie tytułowej pierwodruku nazwisko jego nie figuruje. Wymienił je dopiero Rajmund Korsak (poeta-humorysta) na karcie tytułowej sporządzonego przez siebie przedruku (1807). Dosyć, że nazwisko Baki przeszło w przysłowie: wiersze ''à la'' Baka oznaczają głupie wiersze, i słusznie.}}

Już w XIX wieku, przeważnie pod wpływem historycznego sentymentu, padały jednak odosobnione pozytywne opinie o Bace -– autorzy powieści historycznych [[Henryk Rzewuski]] i [[Józef Ignacy Kraszewski]] uznawali go za dobrego poetę. Kraszewski sądził, że wyśmiewanie Baki polega na błędzie, niezrozumieniu historycznego kontekstu -– nazywając go przy tym w ''Wędrówkach literackich, fantastycznych i historycznych'' (1839) "polskim„polskim Youngiem"Youngiem”. Rzewuski uważał Bakę nawet za jednego z najwybitniejszych polskich poetów żałując, że Polacy nie poznali się na nim. [[Władysław Syrokomla]] wydał utwory ks. Baki w ilustrowanym tomiku ''Baka odrodzony'' (Wilno 1855, w nakładzie [[Maurycy Orgelbrand|Maurycego Orgelbranda]], istnieje też reprint tej książki z 1985), jako kuriozum.

Badacze następnych pokoleń wypowiadali się o Bace mniej surowo -– niektórzy z nich negatywnie oceniając ''Uwagi śmierci niechybnej'', o odnalezionych w latach 30. ''Uwagach rzeczy ostatecznych'' wypowiadali się łagodniej. Tak np. [[Juliusz Kleiner]] w ''Zarysie dziejów literatury polskiej'' pisze:

{{Cytat|Dowodem, do czego mógł się wtedy [w czasach saskich] posuwać brak smaku, są osławione wiersze ks. Józefa Baki, drukowane już za rządów Stanisława Augusta (1766), ''Uwagi o śmierci niechybnej''. W komicznie skocznych rymach upominały one lekkomyślnych: "Cny„Cny młodziku, Migdaliku, Czerstwy rydzu, Ślepowidzu [...] Śmierć jak kot, Wpadnie w lot"lot”. Tylko nie trzeba w nich widzieć typu poezji czasów saskich: niesmaczny ten twór miał charakter żartu rubasznego, ubierał prawdę religijno-życiową w szatę humorystyki i konceptu, jak od w. XVII czynili często kaznodzieje. Sam zresztą ks. Baka pisał także poważne liryki religijne, niekiedy pełne silnego uczucia i spokrewnione z poezją mistyków hiszpańskich}}

Pierwszą nowoczesną analizę literacką utworów Baki dał [[Wacław Borowy]]. Mimo wielu negatywnych sądów zwłaszcza o ''Uwagach śmierci niechybnej'', jego zamieszczony w zbiorze ''O poezji polskiej w wieku XVIII'' esej o Bace jest pierwszym tekstem naukowym nie traktującym jego poezji jako historycznego kuriozum, ale dokonującym jej poważnej analizy. W próbach rehabilitacji Baki dokonywanych przez Pawlikowską-Jasnorzewską i Kraszewskiego Borowy dopatrywał się znacznej przesady -– powstanie takich prób rehabilitacji tłumaczył znaczną liczbą "nudziarzy"„nudziarzy” w literaturze polskiej, na tle których musiał Baka szczególnie się wyróżniać. Oceniał ''Uwagi śmierci niechybnej'' jako jaskrawo komiczne i w pejoratywnym sensie [[oryginalność|oryginalne]] -– dostrzegając w nich mimo tego interesujące operowanie językiem poetyckim, zadzierżystość i wiele celnych fragmentów. Jego ocena ''Uwag rzeczy ostatecznych'' jest jednak o wiele cieplejsza. Starał się umieścić je dokładnie w historycznym kontekście -– ''Uwagi śmierci niechybnej'' były utworem pisanym dla ludzi o niewykształconym guście, nawiązującym do tradycji polskiej sztuki mieszczańskiej i ludowej, natomiast ''Uwagi rzeczy ostatecznych'' dziełem dla publiczności wyżej wykształconej, silnie osadzonym w tradycji literackiej i mistyczno-ascetycznej barokowej Europy. Za Karolem Estreicherem Borowy wiązał je z barokową hiszpańską poezją religijną, która była w XVII-wiecznej Polsce dobrze znana, co zostało udokumentowane w pełni dopiero w czasach Borowego. Badacz widzi wiele analogii między Baką a takimi mistykami hiszpańskimi, jak św. [[Jan z Ávili|Jan z Ávila]], [[Alfons de Orozco|Alonso de Orozco]] czy [[Tomasz a Jesu]]. Ponadto Borowy zwrócił uwagę na aspekt społeczny poezji Baki, wyróżniający go na tle kultury sarmackiej -– otwartość, z jaką występuje on wobec niższych warstw społeczeństwa i cudzoziemców (''Cudzoziemcom''), współczucie, jakie okazuje heretykom (''Panom dysydentom'') czy ubóstwu chłopów (''Nędznym tu kmieciom'') oraz znajomość obyczajowości wszystkich stanów.

Baką interesowała się [[Maria Pawlikowska-Jasnorzewska]], która także ubolewała nad niezrozumieniem twórczości ks. Baki, a nawet uznawała go za swojego ulubionego poetę. W drugiej połowie XX wieku wywarły one różnego typu wpływ na wielu pisarzy, zwłaszcza nawiązujących do baroku, poezji metafizycznej lub interesujących się ludową religijnością i poetyką – należeli do nich m.in. [[Józef Czechowicz (poeta)|Józef Czechowicz]], [[Aleksander Wat]], [[Jerzy Szaniawski]], [[Jerzy Harasymowicz]], [[Stanisław Grochowiak]], [[Miron Białoszewski]], a zwłaszcza [[Jarosław Marek Rymkiewicz]].

Obecnie często widzi się w nim prekursora [[surrealizm]]u, [[poezja lingwistyczna|poezji lingwistycznej]], nowatora, poetę o wielkiej sile wyobraźni oraz intuicji językowej -– porównuje się go nawet z [[Donatien-Alphonse-François de Sade|markizem de Sade]]. Antoni Czyż i Aleksander Nawarecki piszą: "Bakański„Bakański absurd i okrucieństwo, wizyjność i klimat transu, gry językowe i surowość materii znajdują swe echo w naszej współczesności. Kojarzą się z ekspresjonizmem, dadaizmem, surrealizmem, teatrem absurdu, art brut (którą uprawiał Jean Dubuffet). Nie widać końca nasuwających się skojarzeń"skojarzeń”. Związki Baki z umysłowością współczesną [[Jarosław Marek Rymkiewicz]] poetycko ujmuje w ostatnim wersie ''Kolędy księdza Baki'': "O„O Jezu, gadam wierszem, albo coś mną gada"gada”.

Czasopismo [[Fronda (czasopismo)|"Fronda"„Fronda”]] ustanowiło nagrodę poetycką jego imienia (w pierwszej edycji w 1995 zwyciężył [[Wojciech Wencel]]). Zespół [[Budzy i Trupia Czaszka]] współtworzony przez [[Tomasz Budzyński|Tomasza Budzyńskiego]] i jego kolegów z zespołu [[Armia (zespół muzyczny)|Armia]] nagrał w [[2004]] płytę z tekstami ks. Józefa Baki ''Uwagi Józefa Baki''. Pierwsza po latach edycja Baki (''Poezje'') ukazała się w roku 1986; opracowali ją [[Antoni Czyż]] i [[Aleksander Nawarecki]], którzy w 2000 przygotowali poprawioną, krytyczną edycję naukową (''Uwagi''); wykorzystano w niej barwne gwasze, ilustracje do Baki, które w ostatnim okresie życia tworzył [[Jan Lebenstein]].

* ''Comitia honoum et aviti splendoris Joannis Ludovici Plater...''<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Comitia honorum et aviti splendoris palatinas ad aedes ... sub triumphalem ingressus pompam ... Joannis Ludovici de Broel Plater palatini Livoniae ... celebrata a devinctissima ... residentia Duneburgensi Soc. Jesu panegyrico applausu promulgata anno ... 1736 |data = |data dostępu = 2018-07-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/comitia-honorum-et-aviti-splendoris-palatinas-ad-aedes-sub-triumphalem-ingressus,NTk4NDg0/2/#info:metadata}}</ref>, Wilno 1736. Egzemplarz Biblioteki Narodowej sygnowany XVIII 3.326

* ''Nabożeństwo do św. Franciszka Jana Regisa... i innych świętych w kościele błońskim... Adamowi Bakowi... ofiarowane od X. J. B. S[ocietatis] J[esu] Miss[jonarza]'', Wilno 1744 -– pozycji tej nie notują zestawienia bibliograficzne A. Czyża i A. Nawareckiego oraz A. Czyża. Odnotowują ją K. Estreicher w ''Bibliografii polskiej'' oraz K. Čepené i J. Petrauskiené w ''Vilniaus Akademijos Spaustures Leidinai 1576-1805'' (Wilno 1979).

* ''Wielki obrońca upadłej grzeszników przed Bogiem sprawy... misjonarz św. Jan Franiszek Regis ... pod imieniem Antoniego Borzęckiego życie swe do naśladowania i uwagi z niego do wykonania ... podający''<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Wielki Obronca Upadłey Grzeszników przed Bogiem sprawy, Abo gorliwy o zbawienie dusz ludzkich Missionarz, S. Jan Franciszek Regis Societatis Jesu Wyznawca, Pod Imieniem W. Jmści Pana Antoniego z Kozarzowa Borzęckiego Starosty Krzywosielskiego, Zycie swe do naśladowania, y uwagi z niego do wykonania Wiernym Podający. Roku Pańskiego 1755 |data = |data dostępu = 2018-07-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/wielki-obronca-upadley-grzesznikow-przed-bogiem-sprawy-abo-gorliwy-o-zbawienie-dusz,ODA1NzkyNjg/5/#info:metadata}}</ref>, Wilno 1755 -– wydanie niepodpisane. Egzemplarz Biblioteki Jagiellońskiej sygnowany 586 925 I.

* ''Uwagi rzeczy ostatecznych i złości grzechowej przy nabożnych aktach, modlitwach i tekstach różnych'', [Wilno] 1766 -– wydanie anonimowe. Egzemplarz Biblioteki Uniwersytetu w Wilnie sygnowany RC 63 i Biblioteki UMCS w Lublinie sygnowany St 3674.

* ''Uwagi o śmierci niechybnej wszystkim pospolitej wierszem wyrażone przez...'', Wilno 1766. Wznowienie części drugiej ''Uwag rzeczy ostatecznych i śmierci grzechowej...'', z drobnymi zmianami. Szczegółowe dane podaje J. Nitowski, ''Pierwsze wydanie "Uwag"„Uwag” księdza Baki'', "Pamiętnik„Pamiętnik Literacki"Literacki” I 1902.

* ''Popielec'', Warszawa 1788. Druk ulotny (dodatek do "Gazety„Gazety Warszawskiej"Warszawskiej”). Przedruk w ''Nabożeństwo codzienne chrześcijańskie...'' (Wilno 1808) zawiera drobne zmiany. Autorstwo niepewne.

* ''Uwagi o śmierci niechybnej''<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Uwagi o śmierci niechybnej wszystkim pospolitej, wierszem wyrażone przez Xiędza ... S. J. professora poetyki [...]. : drugiDrugi raz nakładem amatorów z przedmową Raymunda Korsaka na nowo przedrukowane |data = |data dostępu = 2018-07-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/uwagi-o-smierci-niechybnej-wszystkim-pospolitej-wierszem-wyrazone-przez-xiedza-s-j,NjAzMjQ0Nw/0/#info:metadata}}</ref>, [Wilno] 1807. Wznowienie przedruku części II ''Uwag'' z 1766, z podaniem autora. Zawiera przedmowy poetyckie R. Korsaka (''Przedmowa'') i parodystyczną L. Borowskiego (''Dedykacja'').

* ''Nabozeństwo codzienne chrześcijańskie przez...''<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Nabożeństwo codzienne chrześciańskie / przez Józefa Bakę ułożone, a przez Józefa Legowicza na nowo do druku podane |data = |data dostępu = 2018-07-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/nabozenstwo-codzienne-chrzescianskie,MTg4MDMwNDY/}}</ref> ''ułożone'', wyd. 2 (pierwsze nieznane), Wilno 1808. Wydał [[Józef Legowicz]]. Zawiera dodatki, w tym także nieautentyczne lub niepewnego autorstwa.

* ''Baka odrodzony. Uwagi o śmierci niechybnej...'', Wilno 1855. Wydanie W. Syrokomli stanowiące przedruk wydań z 1807 i 1828, z przedmowami dawniejszymi i nowymi -– W. Syrokomli (''Parę słów przedwstępnych'') i stanowiącą życiorys J. I. Kraszewskiego (''Zdanie o ks. Bace''). Zawiera także pastisze.

* Karol Estreicher, ''Nieznane wiersze księdza Baki'', "Pamiętnik„Pamiętnik Literacki"Literacki” XXXIII 1936 oraz odbitka, Lwów 1937. Zawiera opis wydania pełnego ''Uwag'' (Wilno 1766) oraz przedruk (we fragmentach) części utworów z nieznanej dotąd części I.

* ''I w odmianach czasu smak jest'', oprac. J. Sokołowska, Warszawa 1991 -– antologia.

* ''Panorama de la littérature polonaise'', oprac. M. Delaperrière i E. Ziejka, Warszawa-Paris 1991 -– antologia.

* ''Poeci polskiego baroku'', oprac. J. Sokołowska i K. Żukowska, t. II, Warszawa 1965 -– antologia.

* ''Poezje'', oprac. M. Hanczakowski, seria "Klasyka„Klasyka mniej znana"znana”, Kraków 2002.

* ''Śmieszne wiersze'', wybór i wstęp A. Janko, Warszawa 1999 -– antologia.

* ''Świat poprawiać -– zuchwałe rzemiosło'', Warszawa 1981 -– antologia.

* ''Baka odrodzony'', "Przegląd„Przegląd Poznański"Poznański” t. 21 (1855). -– Recenzja tomu ''Baka odrodzony'' (Wilno 1855).

* ''Józef Baka'', "Gazeta„Gazeta Warszawska"Warszawska” 1780, nr 46, suplement. Egzemplarz Biblioteki Narodowej sygnowany XVIII. P. 1426. -– Materiały biograficzne.

* Michał Baliński: ''Dawna Akademia Wileńska''. Petersburg 1862. -– Materiały biograficzne.

* Julian Bartoszewicz: ''Ksiądz Baka'', "Księga„Księga świata"świata” 1 (1851).

* Stanisław Bortnowski: ''Na kolana przed Baką!'' "Polonistyka"„Polonistyka” 31994, nr 3.

* Józef Brown: ''Biblioteka pisarzów assystencyi polskiej Towarzystwa Jezusowego...''. Przeł. z języka łacińskiego Władysław Kiejnowski, Poznań 1862. -– Materiały biograficzne.

* Antoni Czyż: ''Baka -– poezja kiczu''. W: ''Ja i Bóg. Poezja metafizyczna późnego baroku''. Wrocław 1988.

* Antoni Czyż: ''Groteska w poezji księdza Baki''. "Przegląd„Przegląd Humanistyczny"Humanistyczny” 1981, nr 3.

* Antoni Czyż: ''Józef Baka''. W zbiorze: ''Pisarze polskiego oświecenia''. T. I. Warszawa 1992 -– z bibliografią i wyborem tekstów Baki, [przedruk zmieniony w ''Światło i słowo''. Warszawa 1995]

* Antoni Czyż: ''Józef Baka, poeta jezuicki''. "Przegląd„Przegląd Powszechny"Powszechny” 1984, nr 1.

* Antoni Czyż: ''Księdza Baki pareneza negatywna. Erazm z Rotterdamu jako źródło "Uwag"„Uwag”''. W zbiorze: ''Człowiek w literaturze polskiego baroku''. Red.: Andrzej Borkowski, Marcin Pliszka, Artur Ziontek. Siedlce 2007.

* E. Dąbrowska: ''O związku poezji współczesnej z Bakowskimi "Uwagami„Uwagami o śmierci niechybnej"niechybnej”''. "Zeszyty„Zeszyty Naukowe WSP Opole. Filologia Polska"Polska”, r. 30 (1991).

* Stanisław Estreicher: ''Nieznane wiersze księdza Baki''. "Pamiętnik„Pamiętnik Literacki"Literacki” XXXIII: 1936 i odbitka z 1937.

* Ewa Felińska: ''Pamiętniki z życia''. Seria I. Wilno 1856, t. II, t. IV. -– Materiały biograficzne.

* Ryszard Marek Groński: [polemika z tekstem Antoniego Czyża ''Józef Baka. Poeta jezuicki''. "Przegląd„Przegląd Powszechny"Powszechny” 1984), nr 1]. "Polityka"„Polityka” 1984, nr 24.

* Ewa Grzybowska: ''Baka i świat schizofreniczny''. "Ogród"„Ogród” z. 1: 1988.

* Krzysztof Karasek: [recenzja wydania ''Poezji'' Baki]. "Kamena"„Kamena” 1987, nr 4.

* Krzysztof Koehler: ''Od Baki do Budzyńskiego''. "Fronda„Fronda. Pismo poświęcone"poświęcone”. 1999, nr 15/16.

* Czesław S. Kowal: ''Uwaga zabawnym czy zatrudnionym chmielem głowom, czyli o twórczości ks. Józefa Baki''. "Tygodnik„Tygodnik Powszechny"Powszechny” 1976, nr 52.

* Józef Ignacy Kraszewski: ''Ks. Baka S.J.''. W: ''Wędrówki literackie, fantastyczne i historyczne''. T. II. Wilno 1839.

* Aleksander Nawarecki: ''Czarny karnawał. "Uwagi„Uwagi śmierci niechybnej"niechybnej” księdza Baki -– poetyka tekstu i paradoksy recepcji''. Wrocław 1991.

* Aleksander Nawarecki: ''Sarmacki kanibalizm księdza Baki''. "Pamiętnik„Pamiętnik literacki"literacki” 1981,z. 3.

* Aleksander Nawarecki: ''Umieranka księdza Baki'', "Pamiętnik„Pamiętnik Literacki"Literacki” 1983, z. 1.

* Jan Nitowski: ''Pierwsze wydanie "Uwag"„Uwag” księdza Baki''. "Pamiętnik„Pamiętnik Literacki"Literacki” r. I: 1902.

* Z. Pietrasik: [polemika z tekstem Antoniego Czyża ''Józef Baka. Poeta jezuicki'', "Przegląd„Przegląd Powszechny"Powszechny” 1984, nr 1]. "Polityka"„Polityka” 1984, nr 25.

* Marek Prejs: ''Poezja emocji''. "Przegląd„Przegląd Humanistyczny"Humanistyczny” 1981, nr 3.

* T. Stefańczyk: ''Wątpliwe arcydzieło, czyli cudaki księdza Baki''. "Wiadomości„Wiadomości Kulturalne"Kulturalne” 1996, nr 13.

* Władysław Syrokomla: ''Mińsk''. "Teka„Teka Wileńska"Wileńska” 1857, nr 2. -– Materiały biograficzne.

* Piotr Wilczek: [recenzja wydania ''Poezji'' Baki]. "Przegląd„Przegląd Powszechny"Powszechny” 1988, br 2.

* Tadeusz Witczak: ''"Dobrze„Dobrze napisał Baka..."”. Notaty do dwóch miejsc "Pana„Pana Tadeusza"Tadeusza”''. "Prace„Prace Komisji Filologicznej PTPN"PTPN” r. 38 (1997).

* J. Wyrwa: [recenzja wydania ''Poezji'' Baki]. "Źródło"„Źródło” 1988.

* Stanisław Załęski: ''Jezuici w Polsce''. Lwów 1900-Kraków 1905, t. III, t. IV. -– Szczególnie istotne materiały biograficzne.

* Artur Ziontek: ''Mistyka i Pasja w "Uwagach"„Uwagach” Józefa Baki''. "Ogród"„Ogród” 2003, nr 1-2 (21-22).

* [http://literat.ug.edu.pl/baka/index.htm Utwory Baki]

* {{Cytuj pismo | nazwisko = Koehler | imię = Krzysztof | tytuł = Od Baki do Budzyńskiego |url = http://pismofronda.pl/wp-content/uploads/Fronda15-16.pdf |czasopismo = Fronda Pismo Poświęcone | strony = 43-5543–55 | wydawca = Fronda Sp. z o.o. | wolumin = nr 15/16 | data = 1999 | issn = 1231-6474 | url = http://pismofronda.pl/wp-content/uploads/Fronda15-16.pdf | data dostępu = 2014-03-28}}

* [[Janusz Tazbir]], [http://www.pan.poznan.pl/nauki/N_109_07_Tazbir.pdf Jeszcze jedna satyra na księdza Bakę]