Dyptych (religia): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne merytoryczne |
źródła/przypisy |
||
Linia 1:
'''Dyptych''' lub '''dyptyk'''{{r|pwn}}{{r|zapytaj}}{{r|PP}} ([[język grecki|gr.]] δίπτυχον – ''złożony we dwoje'') – spis imion, wymienianych w czasie liturgii w [[Kościół (organizacja)|Kościołach]] [[Chrześcijaństwo|chrześcijańskich]].▼
▲'''Dyptych''' (gr. δίπτυχον – ''złożony we dwoje'') – spis imion, wymienianych w czasie liturgii w [[Kościół (organizacja)|Kościołach]] [[Chrześcijaństwo|chrześcijańskich]].
Pierwotnie słowo to oznaczało używane przez starożytnych [[Starożytna Grecja|Greków]] i [[Starożytny Rzym|Rzymian]] tabliczki do notowania, składające się z dwóch związanych ze sobą i złożonych deseczek lub płytek z kości lub metalu{{r|zapytaj}}{{r|pravos}}. W późniejszym okresie określano tą nazwą znajdujące się w każdym [[Kościół (budynek)|kościele]] tabliczki, na których zapisywane były imiona wyczytywane w czasie [[Msza|Eucharystii]] z ambony. Zawierały imiona darczyńców, zasłużonych członków [[gmina chrześcijańska|gminy]], miejscowego [[biskup]]a i niektórych innych hierarchów, [[święty]]ch, [[Męczennik chrześcijański|męczenników]] i zmarłych zasłużonych dla wspólnoty. Dyptychy używane były w kościołach od najdawniejszych, być może apostolskich czasów{{r|pravos}}. W każdym razie według świadectwa [[Cyprian z Kartaginy|św. Cypriana]] w III wieku były w powszechnym użyciu. W [[Kościoły wschodnie|Kościołach wschodnich]] były używane do XV, a w [[Kościół łaciński|zachodnim]] – do około XII wieku.
Dyptychy mogły być różnego rozmiaru w zależności od liczby imion do nich wpisanych. Wraz z rozrostem dyptychów pojawiła się ich specjalizacja. Wyróżniano dyptychy żywych (δίπτυχα ζώντων, ''liber viventium'') i dyptychy zmarłych (δίπτυχα νεχρών, ''liber mortuorum''). W dyptychach żywych wpisywane były imiona [[papież]]y i [[patriarcha|patriarchów]], biskupów i duchownych, [[kolator]]ów danego [[Kościół (budynek)|kościoła]], [[cesarze rzymscy|cesarza]], innych znanych osobistości i członków wspólnoty, a także [[Maria z Nazaretu|Matka Boska]], męczennicy i inni święci. Włączenie tych ostatnich do dyptychów żywych wskazuje na pojmowanie świętości jako uczestnictwa świętych w życiu Kościoła w charakterze orędowników i patronów. Do dyptychów zmarłych wpisywano tych, którzy za życia byli wpisani do dyptychów żywych, w pierwszej kolejności zmarłych biskupów.
Linia 8 ⟶ 7:
Wpisanie do dyptychu było wielkim zaszczytem, wyrazem uznania dla sprawiedliwego życia wiernego, jego duchowego dostojeństwa i wierności nauce kościelnej. Z kolei wykreślenie z dyptychu było najcięższą karą, wskazującą, że wykreślona osoba została odłączona od Kościoła.
Z dyptychów żywych rozwinęły się [[martyrologium|martyrologia]]{{r|pravenc}}. Dyptychy zmarłych w [[Kościoły wschodnie|Kościołach wschodnich]] przekształciły się w [[pomiannik]]i{{r|pravos}}.
We współczesnych [[Cerkiew prawosławna|Kościołach prawosławnych]] nazwą „dyptych” określa się spis imion zwierzchników cerkwi autokefalicznych, w którym imiona te wymienione są według tradycyjnego porządku starszeństwa. Współcześnie w dyptychu greckim wymieniane jest 15 cerkwi autokefalicznych: [[Patriarchat Konstantynopolitański|konstantynopolitańska]], [[Prawosławny patriarchat aleksandryjski|aleksandryjska]], [[Prawosławny Patriarchat Antiocheński|antiocheńska]], [[Prawosławny patriarchat Jerozolimy|jerozolimska]], [[Rosyjski Kościół Prawosławny|rosyjska]], [[Gruziński Kościół Prawosławny|gruzińska]], [[Serbski Kościół Prawosławny|serbska]], [[Rumuński Kościół Prawosławny|rumuńska]], [[Bułgarski Kościół Prawosławny|bułgarska]], [[Kościół Cypru|cypryjska]], [[Kościół Grecji|grecka]], [[Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny|polska]], [[Autokefaliczny Prawosławny Kościół Albanii|albańska]], [[Kościół Prawosławny Czech i Słowacji|czeska i słowacka]], [[Kościół Prawosławny Ukrainy|ukraińska]].
Dyptychy są to przechowywane przez każdego zwierzchnika [[Kościół (organizacja)|Kościoła]] ([[Cerkiew (organizacja)|Cerkwi]]) spisy, zawierające imiona innych, uznawanych za prawowiernych (żywych i umarłych), [[Patriarcha|patriarchów]]. Są one widzialnym znakiem jedności [[Kościół (teologia)|Kościoła]] i rozmyślne pominięcie w nich czyjegoś imienia równoznaczne jest stwierdzeniu, że osoba ta nie pozostaje w [[Eucharystia (sakrament)|eucharystycznej]] łączności{{r|Aleksiuk}}.
Takie pominięcie ma miejsce w [[Rosyjski Kościół Prawosławny|Rosyjskim Kościele Prawosławnym]] na tle konfliktu z [[Patriarchat Konstantynopolitański|Patriarchatem Konstantynopolitańskim]] o [[Autokefalia|autokefalię]] [[Kościół Prawosławny Ukrainy|Kościoła Prawosławnego na Ukrainie]] (2018-2019){{r|pat}}{{r|PP}}{{r|Kobeszko}}.
== Zobacz też ==
* [[dyptyk (sztuka sakralna)]]
== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name=pwn>{{cytuj stronę | url = https://sjp.pwn.pl/slowniki/dyptych.html| tytuł = dyptych| data dostępu = 2019-07-18 | autor = | opublikowany = sjp.pwn.pl| praca = Słownik języka polskiego [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]]| data = | język = }}</ref>
<ref name=zapytaj>{{cytuj stronę | url = https://zapytaj.onet.pl/encyklopedia/98246,,,,dyptych,haslo.html?drukuj=1| tytuł = dyptych| data dostępu = 2019-07-18 | autor = | opublikowany = zapytaj.onet.pl| praca = ?zapytaj| data = | język = }}</ref>
<ref name=pravos>{{cytuj stronę | url = http://pravoslavie.ru/46687.html| tytuł = Диптих| data dostępu = 2019-07-18 | autor = Владислав Цыпин ([[Władysław Cypin]])| opublikowany = pravoslavie.ru| praca = | data = 2011-05-24| język = ru}}</ref>
<ref name=pravenc>{{cytuj stronę | url = http://www.pravenc.ru/text/178531.html| tytuł = Диптих| data dostępu = 2019-07-18 | autor = Владислав Цыпин| opublikowany = pravenc.ru| praca = | data = | język = ru}}</ref>
<ref name=PP>{{cytuj stronę | url = http://przegladprawoslawny.pl/articles.php?id_n=4684&id=8| tytuł = To wiarołomna polityka | data dostępu = 2019-07-18 | autor = [[Hilarion (Alfiejew)]]| opublikowany = | praca = „[[Przegląd Prawosławny]]” 10 (400)| data = Październik 2018| język = }}</ref>
<ref name=Aleksiuk>{{cytuj stronę | url = http://orthodox.bialystok.pl/public/data/resource/upload/00002/1934/file/wd-59-2-2009-net.pdf| tytuł = Przyczyny i przebieg podziału Kościoła od IV do XIII w.| data dostępu = 2019-07-18 | autor = Krzysztof Aleksiuk| opublikowany = orthodox.bialystok.pl| praca = „Wiadomości Prawosławnej Diecezji Białostocko-Gdańskiej” 2 (59)| data = 2009| język = }}</ref>
<ref name=pat>{{cytuj stronę | url = http://www.patriarchia.ru/db/text/5268282.html| tytuł = Заявление Священного Синода Русской Православной Церкви в связи с незаконным вторжением Константинопольского Патриархата на каноническую территорию Русской Православной Церкви| data dostępu = 2019-07-18 | autor = | opublikowany = patriarchia.ru| praca = | data = 2018-09-14| język = ru}}</ref>
<ref name=Kobeszko>{{cytuj stronę | url = https://tygodnik.tvp.pl/40089846/polska-cerkiew-nie-stoi-po-stronie-moskwy| tytuł = Polska Cerkiew nie stoi po stronie Moskwy | data dostępu = 2019-07-18 | autor = Łukasz Kobeszko| opublikowany = tygodnik.tvp.pl| praca = | data = 2018-11-23| język = }}</ref>
}}
== Linki zewnętrzne ==
* {{cytuj stronę | url = http://doroszewski.pwn.pl/haslo/dyptych/| tytuł = dyptych| data dostępu = 2019-07-18 | autor = [[Witold Doroszewski]] | opublikowany = doroszewski.pwn.pl| praca = [[Słownik języka polskiego (Witold Doroszewski)|Słownik języka polskiego]]| data = | język = }}
* {{Cytuj książkę | autor = Justyna Straczuk| tytuł = Cmentarz i stół: Pogranicze prawosławno-katolickie w Polsce i na Białorusi| url = https://books.google.pl/books?id=9HfkBgAAQBAJ&pg=PA90&lpg=PA90&dq=dyptyk+prawos%C5%82awie&source=bl&ots=qSvqXxd79i&sig=ACfU3U1dmBG3xKtscJBpiq70JBa0oWnM3g&hl=pl&sa=X&ved=2ahUKEwit8-DOmb7jAhUIL1AKHWVoBSo4ChDoATAEegQICRAB#v=onepage&q=dyptyk%20prawos%C5%82awie&f=false| wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika]]| miejsce = Toruń| data = 2013| isbn = 978-83-231-3012-3| strony = 90 |data dostępu = 2019-07-18}}
* {{cytuj stronę | url = http://www.newadvent.org/cathen/05022a.htm| tytuł = Diptych| data dostępu = 2019-07-18 | autor = | opublikowany = newadvent.org| praca = The Catholic Encyclopedia| data = | język = en}}
[[Kategoria:Chrześcijaństwo]]
| |||