Kolumbia: Różnice pomiędzy wersjami

{{Inne znaczenia|państwa|[[Kolumbia (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}

{{Państwo infobox

}}

'''Kolumbia''', '''Republika Kolumbii''' ([[język hiszpański|hiszp.]] ''Colombia'', ''República de Colombia'') – państwo w północno-zachodniej części [[Ameryka Południowa|Ameryki Południowej]] leżące nad [[Morze Karaibskie|Morzem Karaibskim]] i [[Ocean Spokojny|Oceanem Spokojnym]].

Kolumbia graniczy z następującymi pięcioma państwami:

* {{Flaga|VEN}} [[Wenezuela]] 2050 km

* {{Flaga|ECU}} [[Ekwador]] 590 km

* {{Flaga|PAN}} [[Panama]] 225 km

Zamieszkane od kilku tysięcy lat przez [[Indianie|Indian]] (m.in. plemiona [[Czibcza]] i [[Arawak]]) tereny dzisiejszej Kolumbii, odkrył dla Europejczyków hiszpański żeglarz [[Alonso de Hojeda]] w 1499 roku. W następnym stuleciu tereny te zostały podbite przez [[Hiszpania|Hiszpanów]] (początek podboju – 1525) i weszły w skład [[Wicekrólestwo Peru|wicekrólestwa Peru]], a od roku 1717 w skład [[Wicekrólestwo Nowej Granady|wicekrólestwa Nowej Granady]] (razem z Ekwadorem i Wenezuelą). W roku 1810 wybuchło powstanie przeciwko hiszpańskiej władzy kolonialnej. Powstańcy zdołali nawet 20 lipca (dzień święta narodowego) usunąć wicekróla, ale ostatecznie wojska królestwa ponownie przejęły władzę. Jednak w roku 1819 kraj został zdobyty przez walczące z Hiszpanami wojska [[Simón Bolívar|Simóna Bolívara]]. Razem z [[Wenezuela|Wenezuelą]] Kolumbia utworzyła federację [[Wielka Kolumbia|Wielkiej Kolumbii]], którą z czasem zasiliły Panama (1821) oraz [[Ekwador]] (1822). Federacyjne państwo przetrwało do roku 1830. Po rozpadzie Wielkiej Kolumbii powstało, na obszarze z grubsza odpowiadającemu dzisiejszej Kolumbii, państwo Nowa Granada. Przez znaczną część dziewiętnastego stulecia sytuacja wewnętrzna nie była stabilna. Lata 1831–1840 były zdominowane przez konflikt graniczny z Ekwadorem<ref name="Kolumbia. Historia">[http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Kolumbia-Historia;4574504.html Kolumbia. Historia.]</ref>.

[[Plik:AGHRC (1890) - Carta XI - División política de Colombia, 1824.jpg|mały|[[Wielka Kolumbia]], 1824]]

[[Plik:Separacion Panama de Colombia.png|mały|W 1903 roku, wspierana przez Stany Zjednoczone, [[Wojny bananowe|Panama oddziela się od Kolumbii]] i staje się republiką]]

Konstytucją z roku 1858 utworzono konfederację Granadina, którą w 1861 przekształcono w Stany Zjednoczone Nowej Granady, a dwa lata później w Stany Zjednoczone Kolumbii. W okresie przewagi [[liberalizm|liberałów]] dokonano wielu postępowych reform w tym zniesienia niewolnictwa w 1852 i wprowadzenia federalistycznej i [[antyklerykalizm|antyklerykalnej]] konstytucji rok później. W okresie rządów Tomása Cipriano de Mosquery w latach 60. wprowadzono federalistyczny i skrajnie antyklerykalny system rządów. Reformy liberałów starał cofać się konserwatywnie nastawiony Rafael Núñez który objął rządy w 1880 roku i sprawował je przez kolejne czternaście lat. W roku 1885 w wyniku antyfederalistycznej rewolucji kraj przekształcono w republikę Kolumbii. Trwające dziesiątki lat zatargi między liberałami (promowali [[federalizm]] i rozdział Kościoła od państwa) a [[konserwatyzm|konserwatystami]] (optowali za centralizacją i silną pozycją Kościoła) wywołały ostatecznie tzw. [[wojna domowa w Kolumbii (1899-1902)|wojnę 1000 dni]] (1899-1902), która skończyła się zwycięstwem konserwatystów. W wojnie zginęło około 100 tysięcy mieszkańców Kolumbii. Konserwatyści mimo zwycięstwa przyjęli program modernizacji kraju<ref name="Kolumbia. Historia" />.

{{osobny artykuł|La Violencia}}

W roku 1948 zamordowany został przywódca obozu liberalnego [[Jorge Eliécer Gaitán]]. Wznieciło to tlącą się cały czas w kraju wojnę domową (''[[La Violencia]]''). Konflikt trwał do 1958 roku, a w jego wyniku zginęło 300 tys. osób w większości chłopów i robotników mieszkających na wsi<ref>Nazih Richani (2002). ''Systems of Violence: the political economy of war and peace in Colombia''. SUNY Press. s. 23–28.</ref>. W roku 1953 rządy przejął, w wyniku [[zamach stanu|zamachu stanu]], generał Gustavo Rojas Pinilla który próbując zakończyć wojnę stale wzmacniał armię. Kraj pogrążał się w korupcji. Rządy junty doprowadziły do zawarcia sojuszu między konserwatystami i liberałami (Front Narodowy) którzy wsparli pucz w 1957. Odwieczni wrogowie przejęli władzę którą wspólnie sprawowali aż do 1974 roku. Sojusz konserwatystów i liberałów nie potrafił jednak sprostać pogarszającej się sytuacji gospodarczej (m.in. wysoka [[inflacja]]).

W końcu lat 60. na kolumbijskiej arenie pojawiły się dwie lewicowe organizacje partyzanckie [[FARC]] i [[Armia Wyzwolenia Narodowego (Kolumbia)|ELN]], a w roku 1970 dołączył do nich [[Ruch 19 Kwietnia]] (M-19). Partyzanci cieszyli się poparciem głównie wśród ubogiej części społeczeństwa. Często po stronie partyzantów stawali również duchowni. Na korzyść partyzantów wpływała sytuacja ekonomiczno-społeczna kraju, do lat 60. w kraju żyło ponad 400 tys. bezrolnych rodzin, a od 1961 roku ich liczba corocznie wzrastała o 40 tys.<ref>Richard Gott (1970). ''Guerrilla Movements in Latin America''. Nelson. s. 516.</ref><ref>Gary MacEoin (1971). Revolution Next Door: Latin America in the 1970s. Holt, Rinehart & Winston. s. 91.</ref> W tym samym okresie brak podstawowej opieki medycznej i niedożywienie spowodowało wzrost śmiertelności noworodków i częstości występowania chorób<ref>{{Cytuj|autor = James Jeremiah Brittain |tytuł = Revolutionary Social Change in Colombia: The Origin and Direction of the FARC-EP |data = 2010 |isbn = 978-0-7453-2876-8 |miejsce = London |wydawca = Pluto Press |s = 74–76 |oclc = 656846654}}</ref>. W 1970 roku, 77% gruntów wchodziło do [[latyfundia|latyfundiów]], czyli gospodarstw zajmujących powierzchnię sięgającą ponad 50 hektarów<ref>Raúl A. Fernández (1979). ''„Imperialist capitalism in the Third World: theory and evidence from Colombia”''. Latin American Perspectives 6 (1): 56.</ref>. W 1971 roku 70% gruntów należało do raptem 5,7% obywateli<ref>Ernest Feder (1971). The Rape of the Peasantry: Latin America’s Landholding System. New York: Anchor. s 244.</ref>. W roku 1974 liberalno-konserwatywny sojusz rozpadł się. Przy władzy pozostali liberałowie, ale w roku 1982 przegrali wybory. Cztery lata później odzyskali władzę. Podejmowane w latach 80. próby zakończenia wojny spełzły na niczym (m.in. próby wciągnięcia partyzantów w życie polityczne).

 

 

{|

| <ol start=18>

<li>[[La Guajira]] ([[Ríohacha|Riohacha]])

** [[Pentekostalizm|zielonoświątkowcy]] – 6%

** [[Kościół Adwentystów Dnia Siódmego|adwentyści dnia siódmego]]

 

Źródło: CIA, 2014<ref>{{cytuj stronę |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/co.html |tytuł=Colombia |data= |opublikowany=The World Factbook CIA |data dostępu=2017-08-27}}</ref>; LDS, 2016<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.mormonnewsroom.org/facts-and-statistics/country/colombia/ |tytuł=Facts and Statistics |data= |opublikowany=An Official WEBSITE of The Church of JESUS CHRIST of LATTER-DAY SAINTS |data dostępu=2017-08-27}}</ref>; [[Rocznik Świadków Jehowy]], 2017<ref>{{cytuj książkę |tytuł = Rocznik Świadków Jehowy 2017 |url = https://www.jw.org/pl/publikacje/ksi%C4%85%C5%BCki/rocznik-2017/sprawozdanie-z-dzialalnosci-2016/|wydawca = Towarzystwo Strażnica |rok = 2016 |strony = 178–187}}</ref>.

 

{{mapa lokalizacyjna

 

== Przypisy ==