Modrzewnica pospolita: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne merytoryczne |
drobne merytoryczne |
||
Linia 20:
}}
[[Plik:Andromeda polifolia 002.JPG|mały|Kwiatostan]]
'''Modrzewnica pospolita''', modrzewnica północna<ref name="checklist2002">{{VascularPlantsPoland|2002}}</ref>, modrzewnica zwyczajna<ref name=szafer/> (''Andromeda polifolia'' L.) – [[Gatunek (biologia)|gatunek]] [[Roślina wieloletnia|rośliny wieloletniej]] należący do rodziny [[Wrzosowate|wrzosowatych]].
== Rozmieszczenie geograficzne ==
Linia 43:
; [[Kwiat]]y: Zebrane na szczycie pędów w [[Baldachogrono|baldachogrona]] liczące zwykle 2–7, rzadziej do 12 kwiatów. Kwiaty osadzone są na różowawych i gładkich szypułkach, zwykle zwisających, o długości 7–15 mm. Tuż u nasady szypułki znajdują się dwa [[Podkwiatek|podkwiatki]] zakryte [[Przysadka (botanika)|przysadką]]<ref name=jacquemart/>. Kwiaty są pięciokrotne, ale na północnych krańcach Skandynawii i Grenlandii rejestrowano także kwiaty czterokrotne. Działki [[Kielich (botanika)|kielicha]] są trwałe, trójkątne<ref name=jacquemart/> do lancetowatych<ref name=pawlowski/>, zaostrzone, czerwonawe, o długości 1,5<ref name=jacquemart/> do 3 mm<ref name=pawlowski/>. [[Korona kwiatu|Korona]] zrosłopłatkowa, beczułkowata, zwieńczona wywiniętymi i stępionymi ząbkami<ref name=pawlowski/>. Osiąga długość 5–8 mm. Początkowo jest jasnoróżowa i z wiekiem staje się niemal biała. Korona wewnątrz pokryta jest prostymi włoskami<ref name=jacquemart/>. [[Słupek]] jeden, górny, z pięciokomorową [[Zalążnia|zalążnią]]<ref name=pawlowski/> i z grubą szyjką<ref name=klosowski/><ref name=K/> długości do 4 mm, zwieńczoną drobnym, główkowatym [[Znamię (botanika)|znamieniem]]<ref name=pawlowski/> (czasem ze słabo widocznymi pięcioma łatkami)<ref name=jacquemart/>. [[Pręcik (botanika)|Pręcików]] jest 10, ich nitki są owłosione, u dołu rozszerzone, a [[pylnik]]i na szczycie mają szczeciniaste wyrostki podobnej długości jak pylniki, proste lub lekko zagięte<ref name=jacquemart/><ref name=pawlowski/>. Słupek i pręciki schowane są wewnątrz korony<ref name=klosowski/><ref name=K/>, przy czym [[Znamię (botanika)|znamię]] słupka znajduje się tuż pod gardzielą korony, a pylniki sięgają połowy słupka i korony. U nasady zalążni wydzielany jest [[Nektar (botanika)|nektar]]. W każdej z pięciu komór zalążni znajduje się średnio 8 lub nieco więcej [[Zalążek|zalążków]]<ref name=jacquemart/>.
; [[Owoc]]e: Kulistawe, pięciokomorowe, wzniesione ku górze [[Torebka (botanika)|torebki]]<ref name=jacquemart/>, zwieńczone trwałą, zaschniętą szyjką słupka<ref name=pawlowski/>,
== Systematyka ==
Linia 55:
=== Zmienność i klasyfikacja wewnątrzgatunkowa ===
[[Plik:Andromeda polyfolia.jpg|thumb|''Andromeda polifolia'' var. ''latifolia'']]
W obrębie gatunku uznany status mają dwie [[Odmiana (biologia)|odmiany]]<ref name="america andromeda">{{Cytuj stronę | url = http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=220000691 | tytuł = Andromeda polifolia | praca = Flora of North America | opublikowany = eFloras.org | data dostępu = 2019-08-31}}</ref><ref name="taylor">{{Cytuj stronę | url = https://www.fs.fed.us/database/feis/plants/shrub/andpol/all.html | tytuł = Andromeda polifolia | autor = Jane E. Taylor | data = 2007 | praca = Fire Effects Information System (FEIS) | opublikowany = U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station, Fire Sciences Laboratory (Producer) | data dostępu = 2019-09-02}}</ref> (czasem podnoszone do rangi dwóch gatunków lub podgatunków – patrz nazwy synonimiczne<ref name="mabb">{{Cytuj książkę | autor = David J. Mabberley | tytuł = Mabberley's Plant-Book | wydawca = Cambridge University Press | data = 2017 | strony = 48 | isbn = 978-1-107-11502-6}}</ref>):
* ''Andromeda polifolia'' <small>L.</small> var. ''polifolia''
: [[Podgatunek nominatywny|Takson nominatywny]], występuje w całym zasięgu gatunku z wyjątkiem części wschodniej Ameryki Północnej, gdzie rośnie odmiana niżej wymieniona. Do cech diagnostycznych należą: liście nie przekraczające 4 cm długości; naga i sinobiała dolna strona liścia; rzadko zielona; korona o długości do 5, rzadko 7 mm; kwiatostany złożone zwykle z 2–3, rzadko 4 lub pojedynczych kwiatów, kwiaty wzniesione lub zwisające, pędy kwiatonośne proste lub podnoszące się, szypułki długości 1-2 cm<ref name="america andromeda"/>.
Linia 84:
; Kwitnienie:
Kwiaty, które jako pąki formują się na końcach przyrostów z minionego roku, rozwijają się już w kwietniu na Wyspach Brytyjskich, w Europie Środkowej w maju, w górach i na północy w czerwcu. Pełnia kwitnienia przypada zwykle na czerwiec<ref name=jacquemart/>. Poszczególne rośliny kwitną przez dwa–trzy tygodnie<ref name="gingerich">{{Cytuj stronę | url = https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/95911/Gingerich_Rachael_2012.pdf;sequence=1 | tytuł = Species Productivity Schedule for Andromeda glaucophylla | autor = Rachael Gingerich | data = 2012 | opublikowany = University of Michigan | data dostępu = 2019-09-02}}</ref>. Intensywny wzrost i kwitnienie kończy się w ciągu dwóch miesięcy – w lipcu i wtedy też już uformowane są pąki przyszłorocznych kwiatów. Czasem zdarza się, że kwiaty rozwijają się także powtórnie jesienią (we wrześniu–październiku), przy czym pojawiają się one na szczytach tegorocznych przyrostów pędów<ref name=jacquemart/>.
; Zapylanie:
Pylniki i znamię słupka w kwiecie dojrzewają równocześnie i dzieje się to już w pąku. Jednak mimo, że znamię jest wilgotne i gotowe na przyjęcie pyłku, a ten znajduje się w otwartych pylnikach – nie wysypuje się dopóki korona się nie rozwinie i nie otworzy umożliwiając jego wyschnięcie. Pory pylników znajdują się tuż przy znamieniu, a to z kolei niemal zamyka gardziel korony. W kwiatach dochodzi zwykle w efekcie do [[Samopylność|samozapylenia]], zanim zdążą odwiedzić je [[owady]], wabione [[Nektar (botanika)|nektarem]]. Kwiaty zapylane są przez przedstawicieli rodzaju ''[[Bombus]]'', [[Pszczoła|pszczoły]] ''Apis'', [[bzygowate]] ''Syrphidae'' i [[motyle]]
[[Zapylenie krzyżowe]] skutkuje wyraźnie skuteczniejszym zawiązywaniem owoców (65% w stosunku do 40%) i rozwojem w nich większej liczby nasion (o 34,7%). Mimo że większość kwiatów zawiązuje owoce – tylko ich część dojrzewa. Udokumentowano różną skuteczność rozwijania się owoców z kwiatów (od 27,5% w Słowacji do 43,1% w Belgii) i różną zawartość w nich nasion (średnio od 11 do 20)<ref name=jacquemart/>.
; Rozsiewanie i kiełkowanie:
Owoce dojrzewają z końcem lipca do sierpnia i pozostają długo na roślinie (często przez całą zimę)<ref name="gingerich">. Drobne nasiona rozprzestrzeniane są głównie przez wiatr<ref name=jacquemart/>. Zachowują zdolność do kiełkowania przez jeden rok<ref name="hrynkiewicz_67">{{Cytuj książkę | autor = Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz | tytuł = Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | data = 2001 | strony = 67 | isbn = 83-01-13434-8}}</ref>.
[[Kiełkowanie]] następuje bezpośrednio po wysianiu w temperaturze 25 °C i z podobną skutecznością (66–70%) po miesięcznym ich przechowaniu w temperaturze 4 °C. Dłuższe przechowanie nasion osłabia ich zdolność do kiełkowania, a przemrożenie (przechowanie w temperaturze -20 °C przez dwa miesiące) w ogromnej większości je zabija (kiełkuje tylko ok. 4% nasion). Niższe i wyższe temperatury (w doświadczeniu 15 i 30 °C) osłabiają zdolność nasion do kiełkowania<ref name=jacquemart/>. Według niektórych źródeł nasiona wymagają przed siewem rocznego spoczynku<ref name=gingerich/><ref name=jacquemart/>, ale nie zostało to potwierdzone eksperymentalnie<ref name=jacquemart/>.
; Siewka:
Linia 100:
=== Właściwości fizyko-chemiczne ===
[[Rośliny trujące|Roślina trująca]]<ref name=rostafinski/>. Pędy, liście i kwiaty, włącznie z [[Nektar (botanika)|nektarem]] zawierają trujący [[Glikozydy|glikozyd]] [[Andromedotoksyna|andromedotoksynę]]<ref name=henneberg/> (po raz pierwszy wyizolowaną z modrzewnicy, później potwierdzoną u innych przedstawicieli [[wrzosowate|wrzosowatych]]<ref name="hamerica">{{Cytuj stronę | url = http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=101689 | tytuł = Andromeda Linnaeus | autor = Dorothy M. Fabijan | praca = Flora of North America | opublikowany = eFloras.org | data dostępu = 2019-09-01}}</ref>, zwłaszcza u [[różanecznik żółty|różanecznika żółtego]] i [[Chamedafne północna|chamedafne północnej]]<ref name=henneberg/>). Działa ona toksycznie na układ krążenia (powoduje silny [[Bradykardia|rzadkoskurcz]]), na obwodowe zakończenia nerwów czuciowych i działa ośrodkowo powodując zamroczenie świadomości, drgawki i porażając ośrodek oddechowy. W odróżnieniu od [[Akonityna|akonityny]], dającej podobne objawy – nie powoduje rozszerzenia [[źrenica|źrenic]]. Zgon następuje w wyniku porażenia oddechu przy zachowanej do końca czynności serca. [[Dawka śmiertelna]] dla [[Gołębie (ptaki)|gołębi]] wynosi 0,1 mg/kg, dla [[Pies domowy|psów]] 0,25–0,3 mg/kg, dla [[Królik domowy|królików]] 0,6 mg/kg<ref name=henneberg>{{Cytuj książkę | autor = Maria Hannenbreg, Elżbieta Skrzydlewska (red.) | tytuł = Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami | wydawca = Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich | miejsce = Warszawa | data = 1984 | strony = 220-221 | isbn = 83-200-0419-5}}</ref>. Do zatruć dochodzi rzadko. U ludzi zdarzały się przypadki wiązane z fałszowaniem za pomocą liści modrzewnicy [[Rozmaryn lekarski|rozmarynu]] (''Folia Rosmarini''), przypadkowo u dzieci<ref name=henneberg/>.
Zdarzały się zatrucia u zwierząt domowych zwłaszcza [[Owca domowa|owiec]] i [[Koza domowa|kóz]]<ref name=henneberg/>, w tym także padnięcia owiec po spożyciu modrzewnicy<ref name=gingerich/>.
=== Genetyka ===
Linia 108 ⟶ 110:
[[Plik:Machowica moor kz01.jpg|thumb|Torfowisko mszarne koło Machowicy na Pomorzu Zachodnim – siedlisko modrzewnicy]]
=== Siedlisko ===
Gatunek związany jest przede wszystkim z [[biom]]ami [[Tundra|tundry]] i [[Tajga|tajgi]]<ref name=jacquemart/>. Występuje na [[Torfowisko wysokie|torfowiskach wysokich]], [[mszar]]ach w obrębie [[Torfowisko przejściowe|torfowisk przejściowych]], w [[Bór bagienny|borach bagiennych]]<ref name=pawlowski/>, z reguły w zbiorowiskach z dominacją [[torfowiec|torfowców]] ''Sphagnum'', [[wełnianka|wełnianek]] ''Eriophorum'' i [[turzyca|turzyc]] ''Carex''<ref name=taylor/>.
Rośnie na glebach kwaśnych (o [[Odczyn gleby|odczynie gleby]] w przedziale od 3,8 do 5,0 pH), torfowych, ubogich w związki [[azot]]u. Siedliska modrzewnicy są zwykle mocno podmokłe, z wysokim poziomem wody, jednak gatunek ten utrzymuje się także na glebach suchych, nawet w miejscach gdzie całkowicie zanikły [[Torfowiec|torfowce]] ''Sphagnum'' – nie jest gatunkiem higrofilnym. To że rzadko rejestrowany jest na przesuszonych torfowiskach wiąże się nie tyle wprost z niedoborem wody, co z innymi skutkami towarzyszącymi odwadnianiu – zalesianiem, eksploatacją torfu, zaburzonym składem gatunkowym zbiorowisk. W obrębie torfowisk rośnie najczęściej na kępach torfowcowych i w zbiorowiskach krzewinkowych na mszarach torfowcowych unikając najbardziej wilgotnych miejsc, zajmowanych przez zbiorowiska ze związku ''[[Rhynchosporion]]''<ref name=jacquemart/>.
Linia 152 ⟶ 154:
[[Plik:Andromeda polifolia 'Iwasugo' kz1.jpg|thumb|Odmiana 'Iwasugo']]
W [[Rosja|Rosji]] pędy i liście modrzewnicy wykorzystywano do [[Garbowanie|garbowania]] [[Skóra (surowiec)|skór]]<ref name=hamerica/>.
W Ameryce Północnej [[Odżibwejowie]] pili napój ze świeżych lub suszonych liści modrzewnicy (var. ''latifolia'') moczonych w zimnej wodzie. Spożywano jego niewielkie ilości ponieważ w większych powodował zatrucie<ref name=gingerich/>.
Modrzewnica czasami jest uprawiana jako [[Rośliny ozdobne|roślina ozdobna]]<ref name=E/>. Do niedawna spotykana była rzadko nawet w [[ogród botaniczny|ogrodach botanicznych]]<ref name=seneta/>. Jest w pełni mrozoodporna ([[strefy mrozoodporności]] 2–9). Szczególnie nadaje się do wilgotnych partii [[Ogród skalny|ogródków skalnych]]<ref name=E/>, ogrodów przydowmowych i [[wrzosowisko|wrzosowisk]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.e-katalogroslin.pl/plants/432,modrzewnica-pospolita_andromeda-polifolia | tytuł = Modrzewnica pospolita | autor = Danuta Ulińska | praca = e-katalog roślin | opublikowany = Związek Szkółkarzy Polskich | data dostępu = 2019-09-01}}</ref><ref name=ice/><ref name="nikko"/>.
| |||