Taniec w starożytnej Grecji: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
poszerzenia z przyp. i in. redakcyjne |
meryt.-red. rozwinięcie uźródłowione |
||
Linia 1:
'''Taniec w starożytnej Grecji''' – istotny składnik kultury [[starożytna Grecja|starożytnych Greków]], odgrywający znaczącą rolę w ich życiu społecznym i religijnym. Patronką tańca była muza [[Terpsychora (muza)|Terpsychora]].
[[Plik:CECROPS CHILDREN.jpg|thumb|230px|Taniec dziewcząt z asystą fletnisty ([[relief]] ateński z pocz. V wieku p.n.e.)]]
== Wprowadzenie ==
W kulturze Greków instytucji tańca przypisywano boskie pochodzenie i przedstawiano w nim nawet bogów (θεοὶ συγχορευταί) i bóstwa ([[Afrodyta|Afrodytę]], [[Dionizos]]a, [[Zeus]]a, [[nimfy]] i [[muzy]]) – tłumaczy to jego obecność w rozmaitych przejawach życia. Ponadto poprzez swą komunikatywność stanowił rodzaj języka, będąc swoistym środkiem porozumiewania się z wyrażeniem osobistych emocji i głębszych uczuć{{odn|Gross|1975}}.
Większość obrzędów państwowo-religijnych stanowiących o wspólnej tożsamości mieszkańców greckiej [[polis]] zawierało elementy taneczne o charakterze rytualnym, powiązanym z działaniem magicznym. Jako zjawisko przede wszystkim kultowe miewały one również społeczny charakter łączącego obywateli tańca wspólnotowego. Z tego względu taniec w starożytnej Grecji zaliczano do istotnych części greckiego [[wychowanie|wychowania]] i nauczano go w szkołach. U Greków nie był on samodzielną sztuką, ale częścią [[orchestyka|orchestyki]], w której skład wchodziły umiejętność tańczenia, śpiewania i gry na instrumentach<ref>''M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego''. Warszawa: M. Arct, 1916.</ref>. Odgrywał też rolę dopełniającą w rozwoju liryki chóralnej złożonej z poezji, muzyki i tańca<ref>[[Kazimierz Feliks Kumaniecki|Kazimierz Kumaniecki]]: ''Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu''. Warszawa: PWN, 1965, s. 100.</ref>.
== Źródła wiedzy ==
[[Plik:British Museum Room 20a Boy dancing Athens 19022019 6641.jpg|thumb|160px||Tańczący chłopiec (ceramika z kon. V w. p.n.e.)]]
Podstawą dzisiejszej wiedzy o rozwoju i ewolucji tańca greckiego są przede wszystkim źródła literackie i obiekty archeologiczne. Wczesne wiadomości pochodzą z opisów życia codziennego w ''[[Iliada|Iliadzie]]'' i ''[[Odyseja|Odysei]]'' [[Homer]]a. [[Platon]] wspomina o znaczeniu wychowawczym tańca w VII księdze ''[[Prawa (dialog)|Praw]]''. Wśród źródeł bardziej szczegółowych zachowały się teksty: zawierający dysputę obrońcy i przeciwnika ''Dialog o tańcu'' [[Lukian z Samosat|Lukiana z Samosaty]] (z II wieku n.e.) oraz w zbiorze ''Uczta mędrców'' [[Atenajos]]a (z początku III w. n.e.), z uwagami na temat stopniowego upadku tańca w Grecji. Bliższe wiadomości zawiera
Na podstawie źródeł można określić jedynie podstawowe cechy tańca greckiego. Będąc faktycznie obecny we wszystkich dziedzinach życia, spełniał rozmaite funkcje społeczne, stąd zróżnicowanie tańców, o których [[rytmika|rytmice]] i [[figura taneczna|figurach]] brak jednak dokładniejszych wiadomości.
▲== Główne rodzaje tańca ==
Zgodnie z teorią starożytnych taniec składał się z trzech części: kroków (''forai''), figur (''schemata'') i ruchów rąk (''deikseis'') (por. Plutarch, ''Moralia'' 747c). Tańce Greków miały najczęściej charakter kołowy lub korowodowy, rzadko tańczono razem, z reguły osobno, przy czym nie obejmowano się, nie obracano dokoła siebie; parami tańczono na odległość lub z bliska{{odn|Gross|1975}}.
== Rodzaje tańca ==
[[Plik:Dancing maenad Python BM VaseF253.jpg|thumb|160px||Ekstatycznie tańcząca [[menada]] (ceramika z końca IV w. p.n.e.)]]
Poszczególne rodzaje tańca (podobnie jak osobne rodzaje pieśni, np. [[hymn]], [[tren (literatura)|tren]], [[dytyramb]] na cześć Dionizosa, [[pean]] na cześć Apollina), dostosowane były do charakteru konkretnych obrzędów i bóstw, z którymi się kultowo wiązały.
Linia 15 ⟶ 21:
Popularne były tańce o charakterze ekstatycznym, łączące się najczęściej z orgiastycznymi uroczystościami na cześć [[Dionizos|Dionizosa]] i [[Kybele]]. Towarzyszył im zwykle pobudzający akompaniament piszczałek i bębenków. W odróżnieniu od instrumentów muzyki „poważnej” ([[lira]], [[kitara]]), przy masowych tańcach publicznych używano instrumentów typowych dla muzyki lekkiej, do których zaliczano uniwersalny [[aulos (muzyka)|aulos]], lekki wielostrunowy [[barbiton]], hałaśliwy [[tympanon (muzyka)|tympanon]], grzechotki i rodzaj kastanietów (krotala)<ref>Zofia Skulimowska: ''Instrumenty muzyczne w starożytnej Grecji''. Warszawa: Muzeum Narodowe, 1962.</ref>.
Z okazji świąt publicznych tańczono przede wszystkim w trakcie uroczystości dionizyjskich: ekstatyczne tańce kobiet odbywały się podczas [[Lenaje|Lenajów]], wspólnie tańczono podczas [[Dionizje|wiejskich Dionizjów (Małych) i Oschoforiów]]. Najczęściej wykonywane były one przy upojeniu winem, cechowała je prymitywna żywiołowość: gwałtowne podskoki i spontaniczne, niekontrolowane ruchy. Jako wyuzdane krytykowali je Platon i Lukian; jako „dziki” Lukian krytykował także taniec ''themastris'' polegający na skokach ze skrzyżowanymi nogami. Za nieprzyzwoity uważano też ''kordaks''. Szczególną formą był pochód taneczny (tzw. [[komos]] bakchiczny).
[[Plik:Lawrence Alma-Tadema 04.jpeg|left|thumb|280px||Spartański taniec wojenny ''pyrriche'' (mal. [[Lawrence Alma-Tadema]], 1869)]]
Tańce wraz ze śpiewami wykonywano podczas [[Spartiaci|spartańskich]] świąt – [[gymnopedia|gymnopediów]]. Również dla Sparty (i Krety) charakterystyczny był wykonywany w zbroi taniec ''pyrriche'' (πυρρίχη), bliżej scharakteryzowany przez Platona (''Prawa'' VII, 815a)<ref>''Człowiek Grecji'' (pod red. Jeana-Pierre'a Vernanta). Warszawa: Świat Książki, 2000, s. 94, 121.</ref> jako imitujący walkę:
{{Cytat|Mamy tu ruchy zmierzające do ochrony ciała przed wszelkimi razami i pociskami, więc uchylanie się i pochylanie, podskakiwanie i przypadanie do ziemi, oraz odwrotnie, ruchy używane przy atakowaniu, więc naśladujące napinanie łuku, rzucanie pocisku i zadawanie w ogóle wszelkich ciosów.}}
Do podobnych tańców naśladowczych, pierwotnie mających głównie charakter obrzędowy, należał w Atenach „taniec niedźwiedzicy” wykonywany na cześć [[Artemida|Artemidy]] [[Brauron|Braurońskiej]] przez małoletnie dziewczęta oddawane okresowo w służbę bogini<ref>Émile Mireaux: ''Życie codzienne w Grecji w epoce homeryckiej''. Warszawa: PIW, 1962, s. 176.</ref>. Innym z tej kategorii był związany z kultem [[Apollo (mitologia)|Apolla]] „taniec żurawi” – ''geranos''{{odn|Gross|1975}}.
Całkowicie odmiennym od kultowego był taniec popisowy, lepiej znany przede wszystkim z późnego przekazu Lukiana. Wykonywali go zawodowi akrobaci, akrobatki i mimowie. Tańce popisowe były często rodzajem (wystawianych przeważnie w czasie uczt) przedstawień, w których tancerze odtwarzali scenki fabularne, np. o charakterze mitologicznym. Z opisów zawartych w ''Uczcie'' Ksenofonta wynika, że sprowadzani na sympozja tancerki i tancerze wykonywali przy dźwiękach muzyki raczej popisy gimnastyczno-akrobatyczne niż tańce w naszym rozumieniu tego słowa<ref>Robert Flacelière: ''Życie codzienne w Grecji w czasach Peryklesa''. Warszawa: PIW, 1985, s. 158-159.</ref>. Wymagały one od wykonawców doskonałego przygotowania fizycznego, a także umiejętności aktorskich.
Linia 44 ⟶ 50:
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | tytuł = Der Kleine Pauly | wydawca = A. Druckenmüller| miejsce = Stuttgart | data = 1975 | kolumny = 513-514 | rozdział = Tanz. Tanzkunst | nazwisko r = Gross | imię r = Walter Hatto | tom = 5 | isbn = | odn = tak}}
[[Kategoria:Taniec w Grecji]]
| |||