Olbia (kolonia grecka): Różnice pomiędzy wersjami

Założona ok. 550 r. p.n.e. przez osadników z [[Milet]]u<ref>''Słownik kultury antycznej'' (red. [[Ryszard Kulesza (historyk)|R. Kulesza]]), Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, 2012, s. 360. Dlatego też zamieszkałym w niej obywatelom Miletu Olbia tradycyjnie zapewniała zwolnienie od podatków (N.G.L. Hammond: ''Dzieje Grecji'', Warszawa: PIW, 1977, s. 153).</ref>, w niedługim czasie stała się znacznym ośrodkiem handlu zbożem i rybami. W okresie największego rozkwitu w [[IV wiek p.n.e.|IV wieku p.n.e.]] w mieście otoczonym murami żyło do 40 tys. mieszkańców. Olbia bogaciła się głównie na pośrednictwie w handlu ze [[Scytowie|Scytami]]. W [[V wiek p.n.e.|V w. p.n.e.]] odwiedził ją prawdopodobnie [[Herodot]], a w [[95]] [[naszej ery|n.e.]] [[stoicyzm|stoicki]] [[filozofia|filozof]] [[Dion Chryzostom]], który dał szczegółowy opis Olbii w ''Mowie borystynejskiej''. W [[III wiek p.n.e.|III wieku p.n.e.]] miasto zaczynazaczęło chylić się ku upadkowi wskutek pojawienia się na scytyjskich stepach [[Sarmaci|Sarmatów]], którzy przerwali regularne dostawy zboża, a samo miasto nękali najazdami. W [[II wiek p.n.e.|II wieku p.n.e.]] pewien odłam scytyjskich plemion zajął Olbię dla odtworzenia korzystnych powiązań handlowych; następnie weszła w skład państwa [[Mitrydates VI Eupator|Mitrydatesa Wielkiego]]. W [[63 p.n.e.|63 roku p.n.e.]]<ref>Podawane są również daty 56 p.n.e. (''Mała encyklopedia kultury antycznej A-Z'', dz. cyt., s. 540; ''Slovník antické kultury'', Praha: Svoboda, 1974, s. 431) oraz 60 r. p.n.e. – zdobycie przez [[Burebista|Burebistę]] (''Словарь античности'', dz. cyt., s. 395).</ref> wojska [[Dakowie|Geto-Daków]] zdobyły i zniszczyły miasto. Liczba ludności spadła do 3 tysięcy. Pod władaniem [[Rzym]]u Olbia powoli się odbudowywała jako nieduże miasto [[Mezja Dolna|Dolnej Mezji]], jednak nigdy nie wróciła do wcześniejszego rozkwitu. Mimo ufortyfikowania w pod koniec II wieku, w III w. n.e. została zdobyta przez [[Goci|Gotów]], a w [[370]] n.e. przez [[Hunowie|Hunów]].

Wykopaliska archeologiczne w Olbii zapoczątkowano w [[1794]] dzięki ustaleniom niemieckiego badacza i podróżnika [[Peter Simon Pallas|P.S. von Pallasa]]. Istotne prace badawcze prowadził jednak dopiero w [[XIX wiek]]u [[Aleksiej Uwarow|Aleksiej hr. Uwarow]]. Od [[1902]] do [[1926]] (z przerwą na lata I wojny światowej, rewolucji i wojny domowej) wykopaliska w Olbii przeprowadzał [[Borys Farmakowski]]. Później badaniami zajmowali się jego uczeń Ł. M. Sławin (w latach 1956-57 w wykopaliskach uczestniczyli polscy archeolodzy)<ref>''Od Fanagorii do Apollonii'', dz. cyt., s. 106.</ref> , A. N. Karasjowa, E. I. Lewi i inni.

Stwierdzono ślady osadnictwa od VI wieku p.n.e. do IV w. n.e.<ref>''Słownik kultury antycznej'', dz. cyt., s. 360.</ref>. Odkryto pozostałości murów twierdzy z [[baszta]]mi obronnymi i podwójną bramą, [[agora|agorę]] iz budowlami kultowymi – m.in. świątynięświątynią dwóch bóstw ([[Apollo (mitologia)|Apollina]] [[Delfy|Delfickiego]] i [[Zeus]]a), i handlowymi oraz [[nekropolia|nekropolię]]<ref>''Словарь античности'', dz. cyt., s. 395; ''Encyklopedia sztuki starożytnej'', dz. cyt., s. 440.</ref>. W ostatnim dwudziestoleciu szczególne zasługi dla odtwarzania przeszłości miasta położyła A. S. Rusiajewa. {{fakt|Współcześnie badania archeologiczne prowadzi tam S.D. Kriżicki|data=2015-11}}. W latach 2016-2018 wykopaliska w Olbii prowadziła misja archeologiczna [[Muzeum Narodowe w Warszawie|Muzeum Narodowego w Warszawie]].

Olbia rozciągała się na trójkątnym obszarze o areale ok. 50 [[hektar|ha]], z którego ocalały jedynie ok. 33 hektary. PołożonaPodzielona regularną siecią brukowanych ulic, położona była na dwóch [[terasa]]ch: miasto dolne wzdłuż biegu rzeki i miasto górne z dzielnicą handlową oraz budynkami publicznymi w sąsiedztwie [[agora|agory]] i [[temenos]]u, połączone schodami i uliczkami. Zajmująca obszar ok. 2 tys. m² agora otoczona była [[stoa|stoą]] (45 x 17,5 m) z IV wieku p.n.e. z 9 kolumnami jońskimi, okazałą budowlą publiczną z IV-II w. w. p.n.e., dwoma dużymi budynkami handlowymi podzielonymi na sklepy z piwnicznymi magazynami oraz m.in. budynkami [[gimnazjum|gimanzjonu]] i łaźni. Temenos zajmujący powierzchnię ok. 3 tys. m², otoczony murem kamiennym z [[portyk]]ami, obejmował świątynię Zeusa (o powierzchni 13,9 m x 7,7 m) z III w p.n.e. wraz z sanktuarium Apollina Delphiniosa (pow. 30/35 x 16 m) z IV-II w. p.n.e., całkowicie opasanym portykami jońskiej kolumnady, a także pochodzącą z V w. p.n.e. mniejszą świątynią (''[[świątynia grecka|templum in antis]]'') Apolla z portykiem jońskim i osobnymi ołtarzami dla ofiar płynnych i całopalnych. Z końcem I wieku n.e. opuszczony temenos i agora poza murami miejskimi zamieniły się w część handlową z warsztatami ceramicznymi, wytwórniami wina i spichlerzami.

Wykopaliska umożliwiły też bliższe określenie części mieszkalnej miasta (od VI w. p.n.e.) części mieszkalnej miasta, która początkowo składała się z dwuizbowych domostw o powierzchni 12 m²; przestronniejsze były domy z V stulecia p.n.e. Największe i najwspanialsze, dwukondygnacyjne budynki [[perystyl]]owe pochodziły z IV-III w. p.n.e., usytuowane zwłaszcza w dzielnicy mieszkalnej dolnego miasta, gdzie biegły wzdłuż brukowanej ulicy. Zajmując powierzchnię nawet do 50 x 38 m, miały prostokątny przedsionek wiodący na wewnętrzny dziedziniec z usytuowanymi wokół niego pomieszczeniami (nawet do 25); w kilku budynkach natrafiono na mozaiki i malowidła ścienne.

* {{Cytuj książkę | tytułinni = MałaOpr. encyklopedia[[Maria kulturyNowicka]] antyczneji A-Z[[Ludwika Press]] | tytuł = Od Fanagorii do Apollonii | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN|Państwowe Wydawnictwo Naukowe]] | miejsce = Warszawa | rok = 19881962}}

* [[Koloniakolonia (starożytna Grecja)]]