Józef Baka: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Mathiasrex (dyskusja | edycje) kat. |
m lit. |
||
Linia 83:
''Uwagi rzeczy ostatecznych i złości grzechowej'' nie są tekstem jednorodnym. W pierwszej części dominują powaga i nastrój bliski poezji metafizycznej, natomiast część II, najbardziej znana – ''Uwagi śmierci niechybnej'' – emanuje czarnym humorem. Składa się ona ze zbioru kilkunastu wierszy skierowanych do różnych adresatów: do „starych”, „młodych”, „panów”, „dam”, „duchownych”, „cudzoziemców”, „innowierców”, „mieszczan”, „zabawnych czy zatrudnionym chmielem głów”.
Baka w sposób żartobliwy i niemalże ocierający się o parodię przywołał średniowieczny motyw tańca śmierci (danse macabre) i przedstawił świat jako sferę dominacji śmierci. Obecny w pierwodruku długi wers, nasycony dokładnymi rymami, rozpada się na drobne, 3- i 4-zgłoskowe całostki („wers siekany”), a strumień obrazów, ludzi i rzeczy, zestawiony z sugestywnym rytmem oddaje wrażenie ruchu, wyścigu ku śmierci, a raczej ucieczki przed śmiercią. Język zawierający dosadne określenia i zwroty, także te przejęte z folkloru, ma na celu zaskoczenie czytelnika i przekazanie mu w sposób szybki, niemal porażający niezwykle ważnej prawdy eschatologicznej. Obiegowe powiedzonka, ludowe przysłowia i porzekadła nie są przytaczane przez Bakę dosłownie, poeta przerabia je,
''Uwagi śmierci niechybnej'' są przykładem krańcowej realizacji propagandy religijnej. Baka w jednym dziele zestawił rzeczy śmieszne i poważne. Poprzez śmiałe metafory, naruszające dobry smak, np. poprzez zestawienie katafalku ze stołem, a leżących na nim zwłok z potrawą (Uwaga damom), Baka ujawnia nieuchronność biologicznego rozkładu i stwarza w ten sposób własne, drastyczne memento mori.
Linia 106:
Obecnie często widzi się w nim prekursora [[surrealizm]]u, [[poezja lingwistyczna|poezji lingwistycznej]], nowatora, poetę o wielkiej sile wyobraźni oraz intuicji językowej – porównuje się go nawet z [[Donatien-Alphonse-François de Sade|markizem de Sade]]. Antoni Czyż i Aleksander Nawarecki piszą: „Bakański absurd i okrucieństwo, wizyjność i klimat transu, gry językowe i surowość materii znajdują swe echo w naszej współczesności. Kojarzą się z ekspresjonizmem, dadaizmem, surrealizmem, teatrem absurdu, art brut (którą uprawiał Jean Dubuffet). Nie widać końca nasuwających się skojarzeń”. Związki Baki z umysłowością współczesną [[Jarosław Marek Rymkiewicz]] poetycko ujmuje w ostatnim wersie ''Kolędy księdza Baki'': „O Jezu, gadam wierszem, albo coś mną gada”.
Czasopismo [[Fronda (czasopismo)|„Fronda”]] ustanowiło nagrodę poetycką jego imienia (w pierwszej edycji w 1995 zwyciężył [[Wojciech Wencel]]). Zespół [[Budzy i Trupia Czaszka]] współtworzony przez [[Tomasz Budzyński|Tomasza Budzyńskiego]] i jego kolegów z zespołu [[Armia (zespół muzyczny)|Armia]] nagrał w 2004 płytę z tekstami ks. Józefa Baki ''Uwagi Józefa Baki''. Pierwsza po latach edycja Baki (''Poezje'') ukazała się w roku 1986; opracowali ją [[Antoni Czyż]] i [[Aleksander Nawarecki]], którzy w 2000 przygotowali poprawioną, krytyczną edycję naukową (''Uwagi''); wykorzystano w niej barwne gwasze, ilustracje do Baki, które w ostatnim okresie życia tworzył [[Jan Lebenstein]]. Czesław Miłosz napisał wiersz ''Na cześć księdza Baki''.
== Przypisy ==
Linia 125 ⟶ 124:
* ''Popielec'', Warszawa 1788. Druk ulotny (dodatek do „Gazety Warszawskiej”). Przedruk w ''Nabożeństwo codzienne chrześcijańskie...'' (Wilno 1808) zawiera drobne zmiany. Autorstwo niepewne.
* ''Uwagi o śmierci niechybnej''<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Uwagi o śmierci niechybnej wszystkim pospolitej, wierszem wyrażone przez Xiędza ... S. J. professora poetyki [...]. Drugi raz nakładem amatorów z przedmową Raymunda Korsaka na nowo przedrukowane |data = |data dostępu = 2018-07-02 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/uwagi-o-smierci-niechybnej-wszystkim-pospolitej-wierszem-wyrazone-przez-xiedza-s-j,NjAzMjQ0Nw/0/#info:metadata}}</ref>, [Wilno] 1807. Wznowienie przedruku części II ''Uwag'' z 1766, z podaniem autora. Zawiera przedmowy poetyckie R. Korsaka (''Przedmowa'') i parodystyczną L. Borowskiego (''Dedykacja'').
* ''
* ''Uwagi o śmierci niechybnej'', Warszawa 1828. Wznowienie wydania wileńskiego z 1807.
* ''Baka odrodzony. Uwagi o śmierci niechybnej...'', Wilno 1855. Wydanie W. Syrokomli stanowiące przedruk wydań z 1807 i 1828, z przedmowami dawniejszymi i nowymi – W. Syrokomli (''Parę słów przedwstępnych'') i stanowiącą życiorys J. I. Kraszewskiego (''Zdanie o ks. Bace''). Zawiera także pastisze.
|