Ustroń: Różnice pomiędzy wersjami

|tablice rejestracyjne = SCI

|kod mapy = powiat cieszyński

|TERYT = 2403021

|SIMC = 0926677

 

== Położenie ==

Miejscowość położona jest na północnych stokach [[Beskid Śląski|Beskidu Śląskiego]], u wylotu doliny Wisły. Różnica wzniesień wynosi ponad 500 metrów pomiędzy centrum miasta w dolinie Wisły a [[Czantoria Wielka|Czantorią Wielką]] i [[Równica|Równicą]].

 

Sąsiednie gminy: [[Brenna (gmina)|Brenna]], [[Goleszów (gmina)|Goleszów]], [[Skoczów (gmina)|Skoczów]], [[Wisła (miasto)|Wisła]]. Gmina sąsiaduje z [[Czechy|Czechami]].

 

 

== Podział administracyjny ==

* [[Polana (Ustroń)|Polana]] (nr 1)

* [[Poniwiec (Ustroń)|Poniwiec]] (nr 2)

!Opis ||colspan=2| Ogółem ||colspan=2| Kobiety ||colspan=2| Mężczyźni

|-

|-

|-

|}

 

<br />[[Plik:Piramida wieku Ustron.png|690x480px]]

 

== Nazwa ==

 

 

 

== Historia ==

{{osobny artykuł|Historia Ustronia}}

Pierwsi osadnicy założyli Ustroń Dolny (tereny równinne w rejonie dzisiejszej [[Ustroń (stacja kolejowa)|stacji kolejowej Ustroń]])<ref name=Pop>[[Franciszek Popiołek|Popiołek F.]]: ''Historia osadnictwa w Beskidzie Śląskim'', Katowice 1939, s. 221.</ref>. W 2 poł. XVI w. zaczął powstawać Ustroń Górny (okolice dzisiejszego centrum), a jeszcze dalej w górę Wisły, „na Polance” (dziś [[Polana (Ustroń)|Ustroń Polana]]), pierwszych 12 zagrodników odnotowano w 1607 r. Ustroń Dolny i część Górnego były od najdawniejszych czasów własnością [[szlachta|szlachecką]]. Pozostała część Górnego Ustronia stanowiła własność książęcą<ref name=Pop />. Z czasem ustrońskie dobra szlacheckie uległy rozdrobnieniu, które starali się przejąć książęta cieszyńscy. Elżbieta Lukrecja w 1633 r. kupiła od Mikołaja Rudzkiego część Ustronia Górnego i Polankę, a w 1637 r. – część Ustronia Dolnego, należącą do Tschammera. Pozostałe ostatecznie w 1738 r. zostały wykupione przez [[Księstwo cieszyńskie|księcia cieszyńskiego]] [[Franciszek I Lotaryński|Franciszka Lotaryńskiego]]<ref name=Pop />. Obie części Ustronia połączono w jedną wieś w 1839 r.

W 1621 r. w czasie [[wojna trzydziestoletnia|wojny trzydziestoletniej]] Ustroń został spalony przez przebywające tu wojska neapolitańskie, walczące po stronie katolickiej [[Austria|Austrii]]. Uciekający przed grabieżami chłopi zaczęli osiedlać się coraz wyżej w górach i przestawiać się na gospodarkę hodowlaną. W 2. poł. XVII w. na okolicznych górach istniało już szereg [[pasterstwo|gospodarstw pasterskich]], opartych na wzorach [[Wołosi|wołoskich]]. W 1788 r. na [[Równica|Równicy]], [[Orłowa (góra)|Orłowej]] i [[Czantoria Wielka|Czantorii]] 39 gospodarzy ustrońskich wypasało ok. 1500 owiec i kilkadziesiąt krów.

W 2. połowie XVIII w. odkryto tu pokłady [[żelazo|rudy żelaza]], co doprowadziło do otwarcia w 1772 r. pierwszej [[Hutnictwo|huty]] w [[Księstwo cieszyńskie|Księstwie Cieszyńskim]]. Od tej pory Ustroń rozwijał się jako ośrodek przemysłowy. Inwentarz z 1823 r. wymienia również [[browar]], 4 [[młyn zbożowy|młyny]], [[tartak]], [[cegielnia|cegielnię]], [[wapiennik (budowla)|piec wapienny]] i [[Papiernia (zakład przemysłowy)|papiernię]] w Polanie. W 1783 r. powstała drewniana szkoła ewangelicka, nieco później także katolicka. W 1835 r. ewangelicy wybudowali murowaną szkołę. W XIX w. odkryto też właściwości lecznicze wody, ogrzewanej bogatym w związki [[siarka|siarki]] [[żużel wielkopiecowy|żużlem wielkopiecowym]]. Przy dobrych warunkach [[klimat]]ycznych spowodowało to popularyzację Ustronia jako miejscowości [[uzdrowisko]]wej. Po otwarciu nowej huty w pobliskim [[Trzyniec|Trzyńcu]], do której przeniesiono wiele wydziałów z Ustronia, ustrońskie hutnictwo zaczęło podupadać, a w 1897 r. całkowicie wygaszono ostatni wielki piec. Hutę przekształcono w średniej wielkości zakład przetwórstwa żelaza (kuźnię), która jest w trakcie likwidacji. Od tej pory Ustroń rozwijał się wyłącznie jako miejscowość uzdrowiskowa i wypoczynkowa.

 

 

Według [[Austro-Węgry|austriackiego]] spisu ludności z 1900 r. Ustroń miał powierzchnię 4350 hektarów zamieszkałą przez 4683 osób w 479 budynkach, co dawało gęstość zaludnienia równą 107,7 os. /km². z tego 1924 (41,1%) mieszkańców było [[kościół łaciński|katolikami]], 2649 (56,6%) [[luteranizm|ewangelikami]] a 110 (2,3%) wyznawcami [[judaizm]]u, 4260 (91%) było polsko-, 364 (7,8%) niemiecko- a 34 (0,7%) czeskojęzycznymi<ref name=spiss>{{cytuj książkę|autor=|tytuł=Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien|url=http://wiki-commons.genealogy.net/images/8/89/Oesterreich-11.djvu?djvuopts&page=13|miejsce=Wien|rok=1906|język=de}}</ref>. Do 1910 r. liczba budynków wzrosła do 507 a mieszkańców do 4275 osób, z czego 4265 było zameldowanych na stałe, 3917 (91,8%) było polsko-, 333 (7,8%) niemiecko- a 15 (0,4%) czeskojęzycznymi, 1728 (40,4%) było katolikami, 2439 (57,1%) ewangelikami, 107 (2,5%) żydami a 1 osoba była jeszcze innej religii lub wyznania. Gdyby doliczyć do tego przyłączone później do Ustronia [[Hermanice]], [[Lipowiec (Ustroń)|Lipowiec]] i [[Nierodzim]] (bez będących jej częścią [[Bładnice Górne|Bładnic Górnych]]) liczba ludności wyniosłaby 6692 osób, z czego 6267 (93,9%) polsko-, 390 (5,8%) niemiecko- a 15 (0,2%) czeskojęzycznych, 3219 (48,1%) katolików, 3352 (50,1%) ewangelików, 120 (1,8%) żydów, 1 innej religii lub wyznania<ref>{{cytuj książkę|autor=Ludwig Patryn (ed)|tytuł=Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien|url=http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=11734|miejsce=Troppau|rok=1912|język=de}}</ref>.

 

W lipcu 1920 r. w wyniku decyzji [[Rada Ambasadorów|Rady Ambasadorów]] miejscowość znalazła się w granicach [[II Rzeczpospolita|Polski]]. W [[II Rzeczpospolita|okresie międzywojennym]] w miejscowości stacjonował [[Komisariat Straży Granicznej „Ustroń”|komisariat Straży Granicznej]] i [[placówka Straży Granicznej II linii „Ustroń”|placówka II linii SG „Ustroń”]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Jabłonowski|imię=Marek|nazwisko2=Polak|imię2=Bogusław|autor link=Marek Jabłonowski|autor link2=Bogusław Polak|tytuł=Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł|tom = II|data=1999|isbn=83-87424-77-3|miejsce=Koszalin|wydawca = Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej|strony=26}}</ref>.

 

 

[[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] miasto administracyjnie należało do [[województwo bielskie|województwa bielskiego]].

 

=== Piesze szlaki turystyczne i spacerowe ===

Z uwagi na bliskość gór [[Równica|Równicy]], [[Czantoria Wielka|Czantorii]] czy [[Orłowa (góra)|Orłowej]] Ustroń stanowi dogodną bazę wypadową dla pieszych turystów.

 

Na otaczające Ustroń góry prowadzi wiele znakowanych [[szlak turystyczny|szlaków turystycznych]]. Zaczyna się tu m.in. znakowany kolorem czerwonym {{szlak|czerwony}} [[Główny Szlak Beskidzki]] biegnący z centrum Ustronia na Równicę, a następnie schodzący do Ustronia Polany i wspinający się na [[Czantoria Wielka|Czantorię]].

Na szczyt gór prowadzą następujące szlaki turystyczne:

* {{szlak|czerwony}} Ustroń-Zdrój dw. PKP – [[Schronisko PTTK na Równicy]] – [[Polana (Ustroń)|Ustroń Polana]] – [[Czantoria Wielka]] ([[Główny Szlak Beskidzki]])

* {{szlak|zielony}} [[Polana (Ustroń)|Ustroń Polana]] – Chata na [[Orłowa (góra)|Orłowej]]

 

* '''Ścieżka Rycerska''': [[Stokłosica|Polana Stokłosica]] – Czantoria Wielka – Poniwiec – Ustroń Polana (po polskiej stronie znakowana zielonym wizerunkiem rycerza)

 

 

=== Leśny Park Niespodzianek w Ustroniu ===

W Ustroniu znajduje się [[Leśny Park Niespodzianek w Ustroniu|Leśny Park Niespodzianek]], utworzony w [[Środowisko przyrodnicze|środowisku naturalnym]]. Po ścieżkach w [[buczyna|lesie bukowym]] swobodnie biegają [[Dzik euroazjatycki|dziki]], [[Jeleniowate|jelenie]], [[sarny]] czy też [[muflon]]y. Park łączy w sobie funkcje: rekreacyjną i edukacyjną, organizuje również pokazy [[sokolnictwo|sokolnicze]].

 

* sokolarnia i sowiarnia (tu odbywają się pokazy sokolnicze).

 

 

== Wspólnoty wyznaniowe ==

=== [[Kościół katolicki]] ===

Sześć [[parafia|parafii]]:

* [[Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Ustroniu|parafia Podwyższenia Krzyża Świętego]]

 

 

=== [[Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP|Kościół Ewangelicko-Augsburski]] ===

* [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Ustroniu|parafia w Ustroniu]] – [[Kościół Ewangelicko-Augsburski w Ustroniu|kościół ewangelicko-augsburski]]

 

* [[Zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Ustroniu|zbór w Ustroniu]]

 

Jeden zbór:

* [[Zbór Kościoła Wolnych Chrześcijan w Ustroniu|zbór w Ustroniu]]

 

=== [[Świadkowie Jehowy]] ===

* Ustroń-Nierodzim

* Ustroń-Polana

 

=== Inne ===

 

== Ludzie związani z Ustroniem ==

* Jan Szwarc 1998-2001 (burmistrz), następnie Poseł na Sejm RP

* Ireneusz Szarzec, 2002-2018 (burmistrz)

 

=== Inni ===

* [[Jan Durczak]] – działacz socjalistyczny i związkowy, poseł na Sejm, urodzony w Ustroniu

* [[Franciszek Teodor Entzendorfer]] – pierwszy proboszcz erygowanej na nowo (w 1787 r.) parafii katolickiej

* [[Kajetan Kajetanowicz]] – polski kierowca rajdowy, czterokrotny rajdowy mistrz Polski

* [[Karol Kotschy]] – teolog i botanik, mieszkaniec Ustronia, tu również pochowany

 

== Współpraca międzynarodowa ==

* {{Flaga|DEU}} [[Neukirchen-Vluyn]]

* {{Flaga|HUN}} [[Budapeszt]]

 

== Bibliografia ==

* [[Idzi Panic|Panic I.]], ''Wybór źródeł do dziejów Ustronia'', tom 1, Cieszyn – Ustroń 1996.

 

== Linki zewnętrzne ==