Budowa porównania jest prosta, jej dokładne zrozumienie ma jednak kluczowe znaczenie dla zrozumienia bardziej złożonego pojęcia [[metafora|metafory]] oraz ułatwia zrozumienie miejsca porównania wśród figur retorycznych.
Ogólną budowębudowa porównania przedstawiajest bardzo łatwa schemat:NAJS
: X jest jak Y pod względem Y(1)
X oznacza tu to, co chcemy porównać, Y przedmiot, któremu przysługuje cecha, którą chcemy przypisać X, zaś Y(1) samą tę cechę, zwaną ''tertium comparationis''. Cechę tę można wprawdzie (zwłaszcza w porównaniach utartych) opuścić bez szkody dla konstrukcji porównania, np. zamiast „jesteś głupi jak osioł”, mówiąc „jesteś jak osioł”. Wyrażone explicite ''tertium comparationis'' może znaleźć się po obu stronach porównania – można powiedzieć „lud jest głupi i nieporadny jak dziecko”, ale można powiedzieć też „lud jest jak dziecko, głupi i nieporadny”.
Tertium comparationis ([[łacina|łac.]] „trzecia (część) porównania”) to wspólna jakość przynależna obu porównywanym przedmiotom, stanowiąca motywację porównania. Czasem tertium comparationis ma charakter oczywisty, łatwo uchwytny, dostosowany do językowych nawyków odbiorcy komunikatu – w sytuacjach takich mówi się nieraz o „utartym porównaniu” (np. „biały jak śnieg”). Kiedy indziej wspólnota znaczeniowa między członami porównania jest przez nie narzucona arbitralnie – ma to miejsce szczególnie w poezji, zwłaszcza XX-wiecznej.
