Synonim: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
przeredagowanie, info, źródła/przypisy |
dr |
||
Linia 6:
Pomiędzy dwoma synonimami można zwykle wykazać uchwytne różnice, np. we frekwencji ich stosowania (w określonym kontekście lub w różnych grupach społecznych). Historycznie rzecz ujmując, synonimy mogły kiedyś określać inne desygnaty, jednak obecnie przypisuje się im bliskie znaczenie. Istnieje też odwrotna tendencja do różnicowania znaczeniowego synonimów – wyrazy synonimiczne mogą rozgraniczyć swoje cechy semantyczne wraz z [[ewolucja języka|ewolucją języka]].
Synonimami są np. słowa „barwa” i „kolor”, które znaczą dokładnie to samo, jednakże różni się sposób ich zastosowania w różnych [[związek frazeologiczny|związkach wyrazowych]] („barwa” może być użyta [[metafora|metaforycznie]] – np. ''barwa głosu'' lub ''barwa uczuciowa''). Między synonimami mogą istnieć także różnice stylistyczne<ref name=jh/>. Np. „aeroplan” i „samolot” są synonimami, lecz mają odmienną wartość stylistyczną: „aeroplan” jest [[archaizm|wyrazem przestarzałym]]<ref>''Słownik wyrazów bliskoznacznych'' pod redakcją [[Stanisław Skorupka|Stanisława Skorupki]] Warszawa 1986 wydanie 11, str. VI Wstępu.</ref>, a równocześnie przykładem [[zapożyczenia językowe|pożyczki językowej]]. Podobne pary tworzą „kajet” i „zeszyt”<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Polonistyka |data = 1984 |data dostępu = |wolumin = 215–216 |wydawca = Państwowe Zakłady Wydawn. Szkolnych. |s = 378 |url = https://books.google.com/books?id=M3PGPNe0mpcC}}</ref> oraz „automobil” i „samochód”<ref name=jd/>. Do synonimów bywają zaliczane również wyrazy pochodzące z różnych [[odmiana językowa|odmian języka]], np. słownictwo gwarowe<ref name=jh>{{Cytuj |autor = Ján Horecký |tytuł = Slovenská lexikológia: Nauka o slovnej zásobe |data = 1972 |wydawca = SPN |s = 19–20 |url = https://books.google.com/books?id=WtgYAQAAIAAJ |język = sk}}</ref>.
Pionierami badań nad synonimią w języku polskim byli [[Klementyna Hoffmanowa]] i [[Kazimierz Brodziński]]<ref>[https://archive.org/details/pismakazimirzab06krasgoog ''Pisma Kazimirza Brodzińskiego t. 7'']</ref>. Słowniki synonimów opracowali [[Adam Stanisław Krasiński (biskup wileński)|Adam Stanisław Krasiński]] (1885), [[Roman Zawiliński]] (1926) i [[Stanisław Skorupka]] (1959 i późniejsze wydania).
Synonimy należy odróżnić od [[Wyrazy pokrewne|wyrazów pokrewnych]]<ref>{{Cytuj |autor = [[Kazimierz Ożóg]], Jolanta Pasterska, Henryk Kurczab |tytuł = Polonistyka zintegrowana |data = 2000 |wydawca = Wydawn. Wyższej Szkoły Pedagogicznej |s = 154 |url = https://books.google.com/books?id=NSMZAQAAIAAJ}}</ref>, czyli określeń tworzących [[Rodzina wyrazów|rodzinę wyrazową]], cechujących się wspólnym [[Rdzeń (językoznawstwo)|rdzeniem]]<ref name="”:1”">{{Cytuj |autor = [[Bohuslav Havránek]], Alois Jedlička |tytuł = Stručná mluvnice česká |data = 1996 |isbn = 9788071683063 |wydawca = Fortuna |s = 43 |url = https://books.google.com/books?id=H2nnAAAAMAAJ |język = cs}}</ref>. Przeciwieństwem synonimu jest [[antonim]] – określenie o znaczeniu przeciwstawnym<ref>{{Cytuj |autor = Vilém Sklenák |tytuł = Data, informace, znalosti a Internet |data = 2001 |data dostępu = |isbn = 9788071794097 |wydawca = Nakladatelství C H Beck |s = 497 |url = https://books.google.com/books?id=UJh-gLdTH8IC |język = cs}}</ref>.
== Rodzaje synonimów ==
Synonimy dzieli się na dwie grupy: bliskoznaczne (wymienne tylko w pewnym kontekście) i równoznaczne (wymienne w każdym kontekście)<ref>Marko Samardžija (1995), ''Hrvatski jezik 4,'' ''Leksikologija s poviješću hrvatskoga jezika'', Školska knjiga, Zagrzeb, s. 18 (chorw.).</ref><ref>Danko Šipka (1998), ''Osnovi leksikologije i srodnih disciplina'', Matica Srpska, Nowy Sad, s. 45 (serb.).</ref>. Wyrazów prawdziwie równoznacznych jest w języku mało, gdyż trudno wyróżnić pary synonimów, które można by stosować wymiennie we wszystkich kontekstach<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Merima Grabčanović |tytuł = Sinonimi u romanu Masümiyet Müzesi Orhana Pamuka |czasopismo = DHS-Društvene i humanističke studije: časopis Filozofskog fakulteta u Tuzli |data = 2019 |data dostępu = |issn = 2490-3604 |wolumin = VIII |numer = 8 |s = 138 |url = https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=766570 |język = bs}}</ref>. Pary takie tworzy zwykle wyraz rodzimy wraz z pożyczką<ref name=":0" />. Wyrazy równoznaczne mogą się różnić zabarwieniem stylistycznym lub cechami [[łączliwość|łączliwości]]<ref name=jd>{{Cytuj |autor = Joanna Dobkowska |tytuł = W pigułce. Nauka o języku. Repetytorium. Liceum i technikum |data = 2019 |isbn = 9788302182495 |wydanie = 1 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne |s = 44 |oclc = 1107607313}}</ref>.
Rozróżniać można synonimy semantyczne i stylistyczne, biorąc za kryterium ich wartość znaczeniową i barwę uczuciową, oraz synonimy różnordzenne i wspólnordzenne, biorąc za kryterium ich formę<ref>Jan Malczewski: ''Szkolny słownik terminów nauki o języku'' Warszawa 1979 str. 170 n.</ref>.
Linia 19:
Synonimy stylistyczne odnoszą się do określonego przedmiotu, zjawiska, pojęcia, jakiejś jednej cechy lub czynności, ale ujmują je z różnych stron, akcentują różne wchodzące w ich skład odcienie znaczeniowe, np. rzeczowniki „zamieć, zadymka, zawieja, kurniawa”; przymiotniki „wielki, ogromny, olbrzymi”; czasowniki „stukać, walić, łomotać”.
Synonimy stylistyczne różnią się przede wszystkim barwą uczuciową, chociaż mogą
* chronologiczne – wyrazy synonimiczne zróżnicowane czasowo, tzn. występujące w zestawieniu wyrazu przestarzałego z wyrazem języka współczesnego, np. ''pryncypał'' i ''szef'', ''binokle'' i ''okulary'', ''buchalter'' i ''księgowy'', ''adwersarz'' i ''przeciwnik'', ''ongiś'' i ''niegdyś''.
Linia 27:
* terytorialne – typowe dla określonego regionu, np. wielkopolska ''tytka'' i ogólnopolska ''torebka'', krakowska ''rączka'' i ogólnopolska ''obsadka'', podhalańska ''watra'' i ogólnopolskie ''ognisko'', augustowski ''legat'' i ogólnopolski ''leń''; wielkopolskie ''pyry'' i ogólnopolskie ''kartofle'' i ''ziemniaki; ''toruńskie'' jo ''i ogólnopolskie ''tak''.
Synonimy różnordzenne nie należą do jednej [[Rodzina wyrazów|rodziny wyrazowej]], np. „awantura, kłótnia, zajście, burda”; „zawierucha, burza, nawałnica”; Synonimy wspólnordzenne są zaś
Rozróżniać można też synonimy bliższe i dalsze, w zależności od zakresu pojęciowego. Z wyrazów bliskoznacznych mający znaczenie szersze jest [[hiperonim]]em, zaś węższe – [[Hiponimia|hiponimem]]. Np. „lokomotywa” i „elektrowóz” (każdy elektrowóz jest lokomotywą, lecz lokomotywa może mieć inny napęd niż elektryczny).
Linia 38:
[[Kategoria:Stylistyka]]
[[Kategoria:Semantyka]]
[[Kategoria:Leksykologia]]
| |||