Nefryt: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
drobne techniczne
Wojtek 1956 (dyskusja | edycje)
drobne redakcyjne
Linia 6:
'''Nefryt''' (gr. ''nephros'' – nerka; nazywany także [[Żady|żadem amfibolowym]]<ref group=uwaga> Termin [[Żady|żad]] (ang. ''jade'') jest terminem handlowym obejmującym nefryty i jadeityty.</ref>) – [[Skały metamorficzne|skała metamorficzna]] utworzona w wyniku wielu skomplikowanych procesów [[metasomatoza|metasomatycznych]] oraz związanych z [[Tektonika (geologia)|tektoniką]] [[uskok]]ową i działalnością ciśnień kierunkowych tzw. ''[[Ciśnienie kierunkowe|stressu]]''.
 
Jest skałą prawie monomineralną utworzoną prawie w większościcałości z [[Amfibole|amfiboli]] [[wapń|wapniowo]]-[[żelazo]]wo-[[magnez]]owych szeregu [[Szereg aktynolitu|aktynolitu]] tj. [[tremolit]] i znacznie rzadziej [[ferroaktynolit]]. Barwa nefrytu jestzmienia się od białej do ciemno-, a nawet czarnozielonej, oraz czasami bywa czerwonawa w wyniku utleniania żelaza w złożach pochodzenia eluwialnego i postglacjalnego. Cechą charakterystyczną dla nefrytu jest jego teksturastruktura, którazwykle afanitowa. Tekstura jest zwykle bezkierunkowa, a w niektórych przypadkach może być [[mylonit]]yczna lub afanitowa. Badania mikroskopowe ujawniają budowę, która polega na przerastaniu się wzajemnym mikrowłókien aktynolitu ułożonych na dwa sposoby – poprzeczny i podłużny.
 
Nazwa nefryt pochodzi od greckiego słowa ''nephros'' oznaczającego nerkę. [[Skała]] według starożytnych wierzeń miała właściwości lecznicze w schorzeniach nerek.
Linia 18:
 
=== Budowa wewnętrzna ===
Struktura nefrytu jest jego najbardziej charakterystyczną oraz odróżniającą go od innych skał jak [[tremolityty]] i [[aktyolityty]]. Nefryt jest utworzony z mikro włókien tremolitu lub aktynolitu o długości 0,05 mm i około 0,002 mm średnicy (wartości uśrednione). Włókna są spilśnione tworząc masywna zbitą i bezładną teksturę – jest to powód niezwykłej wytrzymałości nefrytu na uderzenia. Kryształy mogą tworzyć teksturę pseudokierunkową nazywana wtedy [[mylonit]]yczną, lub częściej bezładną gdzie włókna są poprzerastane nawzajem poprzecznie. Zdjęcia robione na mikroskopie elektronowym (TEM) lub skaningowym pokazują podobieństwo do azbestu, a wręcz w niektórych przypadkach sugerują pseudomorfozy po minerałach azbestowych jak [[chryzotyl]] czy [[antygoryt]].
 
== Cechy zewnętrzne ==
=== Barwa ===
Barwa nefrytów jest dość zróżnicowana – biała (nefryty [[tremolit]]owe powiązane z [[dolomit (minerał)|dolomitami]]) powstaje wskutek całkowitego wypłukania [[żelazo|żelaza]]; jasno- do średnio zielona (również nefryty [[tremolit]]owe, ale powiązane z [[serpentynit]]ami) gdzie barwa pochodzi od [[chrom]]u Cr<sup>3+</sup>, który spełnia rolę [[chromatofor]]a; ciemnozielona do czarnej (nefryty znacznie bogatsze w człon [[ferroaktynolit]]owy, również genetycznie związane z [[serpentynit]]ami), barwa pochodzi od [[żelazo|żelaza]] Fe<sup>2+</sup> oraz od licznych inkluzji np. [[grafit]]u. Znacznie rzadziej spotykana jest barwa brunatna do czerwonawej. Powstaje ona w nefrytach aktynolitowych lub ferroaktynolitowych poprzez utlenianie żelaza w wyniku wietrzenia podczasw czasie gdy nefryt zostaje zdeponowany w okruchowych złożach polodowcowych lub rzecznych.
 
=== Morfologia zewnętrzna ===
Linia 74:
Występowanie nefrytu jest dość rzadkim zjawiskiem [[petrologia|petrologicznym]] na powierzchni [[Ziemia|Ziemi]]. Mimo to, jest on powszechniejszym [[Żady|żadem]] niż [[jadeit]], przez co jest mniej cenny, ale za to znalazł szersze zastosowanie. Obecnie naliczono około 50 złóż nefrytu. Do najważniejszych należą:
 
'''W Polsce''' – na [[Dolny Śląsk|Dolnym Śląsku]]: [[Jordanów Śląski]], [[Strzeblów]] i [[Tąpadła]] – [[Masyw Ślęży]] oraz okolice [[Złoty Stok|Złotego Stoku]] – [[Góry Złote]] – główne<ref group=uwaga>Złoża opisane i udokumentowane, ale niekoniecznie o jakości przemysłowej.</ref> + semi-nefryt.
 
'''Na świecie''' – [[Kolumbia Brytyjska]] – [[Kanada]]; [[Sajany|Sajan Wschodni]] – [[Rosja]]; [[Cowell]] – [[Australia]]; Góry [[Kunlun]], [[Sinciang]] – [[Chiny]]; [[Westland (Nowa Zelandia)|Westland]], [[Otago (region)|Otago]], [[Moody Creek]] – [[Nowa Zelandia]]; północny [[Tajwan (wyspa)|Tajwan]]; [[Wyoming]] – [[Stany Zjednoczone|USA]]; [[Apeniny]] – północne [[Włochy]].
Linia 81:
Obróbka nefrytu była znana od pradziejów. W [[Chiny|Chinach]] w czasach [[dynastia Shang|dynastii Shang]] (1766–1122 r p.n.e.) istniał duży ośrodek jego szlifowania. Wyroby z nefrytu były wówczas używane w trakcie ważnych ceremonii religijnych z udziałem władców. W okresie [[dynastia Zhou|dynastii Zhou]] (1122-770 r p.n.e.) utworzono specjalny Urząd Nefrytowy, do którego obowiązków należało zbieranie najlepszych okazów i wyrobów nefrytowych oraz wyszukiwanie i zatrudnianie na dworze cesarskim najzdolniejszych rzeźbiarzy i jubilerów.
 
Wiara w magiczne i lecznicze zdolności nefrytu przeniosła się z Chin na cały świat. Z nefrytu wykonywano [[Szlif kaboszonowy|kaboszony]], naszyjniki oraz przedmioty kultowe i dekoracyjne (wazony itp.). Dziś poza Chinami największe ośrodki obróbki nefrytu znajdują się na [[Tajwan (wyspa)|Tajwanie]] i w [[Kanada|Kanadzie]].

Na terenie Polski odnajdywane są narzędzia i figurki wykonane z nefrytu z okolic [[Jordanów Śląski|Jordanowa Śląskiego]] datowane na [[neolit]].
 
'''Przykłady zastosowań'''
Linia 93 ⟶ 95:
== Uwagi ==
{{Uwagi}}
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
Linia 98 ⟶ 101:
== Bibliografia ==
* {{cytuj pismo | autor = Cooper, Alan F. | tytuł = Nephrite and metagabbro in the Haast Schist at Muddy Creek, northwest Otago, New Zealand | czasopismo = New Zealand Journal of Geology and Geophysics | wolumin = 38 | wydanie = 3 | strony = 325-332 | rok = 1995 | doi = 10.1080/00288306.1995.9514660 | url= https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/00288306.1995.9514660}}
* Chihara, K., 1971,: ''Mineralogy and paragenesis of jadeites from the Omi-Kotaki area, Central Japan'', Mineralogical Society of Japan, Special Paper 1, s. 147–156.
* Coleman, R. G., 1961,: ''Jadeite deposits of the Clear Creek area, New Idria district, San Benito County'', California: Journal of Petrology, v. 2, s. 209–247.
* Eric J. Hoffman,: ''Jade: Symbol of Beauty, Nobility, and Perfection'', the Newsletter of Jewelry & Related Arts, Vol. 4, No. 4, July 2004
* Finlayson, A. M. 1909: ''The nephrite and magnesian rocks of the South Island of New Zealand'', Quarterly journal of the Geological Society of London 65: 351–381.
* Flint, D. J. and Dubowski, E. A., 1990,: ''Cowell nephrite jade deposits'', [w] Hughes, F. E. (red.), ''Geology of the mineral deposits of Australia and Papua New Guinea'; Vol. 2. Melbourne, Australia, Institute of Mineralogy and Metallurgy, v. 14, s. 1059–1062.
* Harlow G.E.,Sorensen S.S.,: ''Jade (Nephrite and Jadeitite) and Serpentinite: Metasomatic Connections'', International Geology Review, Vol. 47, 2005, p. 113–146.
* Heflik W.,: ''Studium mineralogiczno-petrograficzne leukokratycznej strefy przeobrażeń okolic Jordanowa (Dolny Śląsk)'', Prace Mineralogiczne 10, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1967
* Heflik W. Natkaniec-Nowak, L.,: ''Geneza nefrytu z Jordanowa śląskiego w świetle badań mineralogiczno-geochemicznych'', Geologia, tom 27, zeszyt 2–4. 2001
* Karpov, I. K., Chudnenko, K. V. and Suturin, A. N., 1989,: ''Physicochemical modeling of processes of contactinfiltration metasomatism'', Transactions of the USSR Academy of Sciences, Earth Science Section, v. 297, s. 189–192.
* Łapot W.,: ''Peculiar nephrite from East Saian Mts(Siberia)'', Mineralogia Polonica Vol. 35, No 1, 2004 PL {{ISSN|0032-6267}}
* Łobos K.,. Sachanbiński M, Pawlik T.,: ''Nefryt z Nasławic na Dolnym Śląsku'', Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 11. 2008
* Maślankiewicz K.,: ''Kamienie szlachetne ''– Wyd. Geologiczne, Warszawa 1982 r.
* Simandl G.J., Riveros C.P. and Schiarizza P.,: ''[http://www.empr.gov.bc.ca/Mining/Geoscience/PublicationsCatalogue/Fieldwork/Documents/1999/GF27_Simandl_339-348.pdf Nephrite (Jade) Deposits, Mount Ogden Area, Central British Columbia (NTS 093N 13W)]'', Geological Fieldwork 1999, Paper 2000-1
* Cyтypинн H.A.,Зaмaлeтдинoв P.C.,: ''Heфpиты', издательство "Hayka", Hoвocибиpck 1984
* Żaba J.,: ''Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów'' – Videograf II, Chorzów 2006
 
== Zobacz też ==