Południowa Afryka: Różnice pomiędzy wersjami

Pierwszymi mieszkańcami współczesnego RPA byli [[Buszmeni]]. Trafili oni na te obszary w I tysiącleciu p.n.e. W I tysiącleciu naszej ery przybyli tu [[Khoikhoi|Hotentoci]], a od IX wieku zaczęły napływać plemiona [[Bantu]], które zepchnęły dotychczasowe ludy na południowy zachód. Pierwsi [[Europa|Europejczycy]] pojawili się w XV wieku, a [[Kolonializm|kolonizacja]] rozpoczęła się w XVII wieku<ref name=PWN>{{cytuj stronę |url=http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Republika-Poludniowej-Afryki-Historia;4383839.html |tytuł =Republika Południowej Afryki. Historia |opublikowany=encyklopedia.pwn.pl |język=pl}}</ref>. W 1652 roku [[Holendrzy|Holender]] [[Jan van Riebeeck]] na zlecenie [[Holenderska Kompania Wschodnioindyjska|Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej]] wzniósł na [[Przylądek Dobrej Nadziei|Przylądku Dobrej Nadziei]] stację zaopatrzeniową. W połowie XVII wieku zaczęli napływać holenderscy chłopi zwani w Europie [[Burowie|Burami]], następnie niemieccy [[protestantyzm|protestanci]] i [[Francuzi|francuscy]] [[hugenoci]]. Od początku utrzymywano separację pomiędzy białymi i Afrykanami. Osadnictwu towarzyszyły konflikty zbrojne z Hotentotami i Buszmenami, a od lat 70. XVIII z ludami Bantu<ref name=PWN />.

Na przełomie XVIII i XIX wieku kolonię w Przylądku Dobrej Nadziei opanowali [[Wielka Brytania|Brytyjczycy]], którzy w 1806 roku dokonali jej [[aneksja|aneksji]]. Od roku 1818 funkcjonowało państwo [[Zulusi|zuluskie]] pod wodzą [[Czaka|Czaki]]. Od 1820 roku miał miejsce napływ osadników brytyjskich, z kolei w 1834 zniesiono [[niewolnictwo]]. Wydarzenia te spowodowały masową wędrówkę Burów w głąb kraju, czyli tzw. [[Wielki Trek]]. Po zaciętych walkach z Bantu, Burowie utworzyli [[Republiki burskie|Burskie Republiki]] [[Transwal]]u i [[Wolne Państwo Orania|Oranii]]. Odkrycia na zamieszkanym przez Burów terenie [[Witwatersrand]] [[diament]]ów w 1867 i [[złoto|złota]] w 1886 roku przyczyniłoprzyczyniły się do szybkiego wzrostu gospodarczego oraz przywędrowania wielu Europejczyków. Z tychże powodów wzrosło zainteresowanie Wielkiej Brytanii tym obszarem. Niedługo później rozpoczęły się regularne walki brytyjskich oddziałów z Burami, co było początkiem [[I wojna burska|I wojny burskiej]] toczącej się pomiędzy 1880 a 1881 rokiem. W walkach podczas [[Wojny burskie|II wojny burskiej]], Afrykanerzy ponieśli porażkę. Po [[Traktat z Vereeniging|traktacie z Vereeniging]] republiki burskie zostały włączone do [[Imperium brytyjskie|Brytyjskiego Imperium]]. Zaznaczono, że w republikach [[język niderlandzki]] pozostanie [[język urzędowy|językiem urzędowym]]. Po czterech latach negocjacji [[Natal (prowincja)|Natal]], Transwal, Orania i [[Kolonia Przylądkowa]] utworzyły w 1910 roku [[Związek Południowej Afryki]]<ref name=PWN />. W międzyczasie w roku 1879 Brytyjczycy dokonali [[wojna brytyjsko-zuluska|podboju]] państwa Zulusów<ref name=PWN />.

Związek Południowej Afryki pozostawał brytyjskim [[Dominium brytyjskie|dominium]]. Władzę w nim sprawowała biała ludność afrykanerska, która wprowadziła serię praw dyskryminujących czarnoskórą większość. Doprowadziło to do narodzin ruchu wyzwoleńczego czarnych, w 1912 roku powstał Południowoafrykański Tubylczy Kongres Narodowy (od 1923 roku [[Afrykański Kongres Narodowy]]) i rozwinięcia ruchu nacjonalistycznego Afrykanerów<ref name=PWN />. W [[I wojna światowa|I wojnie światowej]] ZPA zajęło [[Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia|Niemiecką Afrykę Południowo-Zachodnią]] (obecnie [[Namibia]]). Obszar Afryki Południowo-Zachodniej po zakończeniu wojny stał się terytorium mandatowym [[Liga Narodów|Ligi Narodów]]<ref name=PWN />. Po wojnie nastąpił znaczny rozwój gospodarczy, powstał zarówno czarny, jak i biały [[proletariat]]<ref name=PWN />. W grudniu 1921 roku wybuchło powstanie robotnicze w regionie [[Witwatersrand]], które trwało do marca następnego roku. Powstańcy byli białymi górnikami, pod względem politycznym sympatyzowali oni z ugrupowaniami rewolucyjnymi, szczególnie [[syndykalizm|syndykalistami]] i [[Południowoafrykańska Partia Komunistyczna|Południowoafrykańską Partią Komunistyczną]]. Do zdławienia rebelii rząd użył armii w liczbie 20 tysięcy żołnierzy<ref name=B>{{cytuj stronę |url=http://www.blueplaques.co.za/content/battle-fordsburg-square-14-march-1922 |tytuł =Battle of Fordsburg Square |opublikowany=blueplaques.co.za |język=en}}</ref>.

W 1948 roku zwycięstwo wyborcze (w wyborach mogli głosować jedynie biali) odniosła koalicja afrykanerska, w skład której weszła Partia Nacjonalistyczna i Partia Afrykanerska. W 1951 roku obie partie połączyły się w [[Partia Narodowa (Południowa Afryka)|Partię Narodową]]<ref name=PWN />. Partia miała wymiar rasistowski (w skład jej rządu weszło nawet kilku byłych działaczy [[narodowy socjalizm|nazistowskich]], a były bojówkarz nazistów [[Balthazar Johannes Vorster]], w latach 1966–1978 pełnił funkcję premiera) i rozpoczęła wdrażanie systemu segregacji rasowej znanego jako [[apartheid]]<ref name=M>Joyce, Peter (2007), The Making a Nation. South Africa’s Road to Freedom., Ciudad del Cabo: Zebra Press. {{ISBN|978-1-77007-312-8}}; Brian Bunting (1969).</ref><ref name=PWN />.

W 1949 roku ZPA anektował obszar współczesnej Namibii<ref name=PWN />. W latach 50. narastał opór ludności kolorowej przeciwko apartheidowi. Na czele ruchu antyrządowego stanął Afrykański Kongres Narodowy (ANC). Kongres początkowo popierał ideologię [[Mahatma Gandhi|Mahatmy Gandhiego]] i opowiadał się za pokojowym rozwiązaniem problemów rasowych<ref name=PWNII>{{cytuj stronę |url=http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Afrykanski-Kongres-Narodowy;3866156.html |tytuł =Afrykański Kongres Narodowy |język=pl}}</ref><ref>Sampson 2011, s. 25.</ref><ref name=O>{{cytuj stronę |url=http://portalwiedzy.onet.pl/3818,,,,afrykanski_kongres_narodowy_afryki_poludniowej,haslo.html |tytuł =Afrykański Kongres Narodowy |język=pl}}</ref>. W 1959 roku z ANC oderwał się niewielki [[Kongres Panafrykański]], który w późniejszych latach utworzył własne oddziały znane jako Poqo<ref name=BPAC>{{cytuj stronę| url =http://www.britannica.com/topic/Pan-Africanist-Congress-of-Azania| tytuł =Pan-Africanist Congress of Azania | autor = | opublikowany = britannica.com| data = | język = en}}</ref>. ANC zmienił poglądy po tym, gdy w 1960 roku doszło do masakry setek nieuzbrojonych demonstrantów z ANC w Sharpeville, a sama organizacja została zdelegalizowana. Masakra doprowadziła do utworzenia w połowie lat 60. zbrojnego skrzydła ANC, [[Umkhonto we Sizwe]] (Włócznia Narodu)<ref name=O>{{cytuj stronę |url=http://portalwiedzy.onet.pl/3818,,,,afrykanski_kongres_narodowy_afryki_poludniowej,haslo.html |tytuł =Afrykański Kongres Narodowy |język=pl}}</ref>. Ruch oporu rozwinął się także w Namibii okupowanej przez ZPA. W 1966 roku tamtejsza [[Organizacja Ludu Afryki Południowo-Zachodniej]] rozpoczęła [[wojna o niepodległość Namibii|wojnę o niepodległość]]<ref name=PWNN>{{cytuj stronę |url=http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Namibia-Historia;4574839.html |tytuł =Namibia. Historia |opublikowany=encyklopedia.pwn.pl |język=pl}}</ref>.

Po 1976 roku władze zaczęły realizować program „kontrolowanego osłabiania barier rasowych”. Ustanowiona w 1984 roku konstytucja przyznała prawa polityczne ludności czarnej i azjatyckiej. Polityka modyfikacji apartheidu nie zatrzymała rosnącego ruchu oporu czarnych i nie zapobiegła zaostrzeniu sankcji międzynarodowego. W 1987 roku wybuchły walki wewnętrzne między ANC a zuluskim Ruchem Inkatha (od 1990 [[Partia Wolności Inkatha]]). Starcia spowodowały tysiące ofiar w ludziach. W 1989 roku na czele rządzącej partii i na stanowisku prezydenta stanął [[Frederik Willem de Klerk]]. Polityk rozpoczął likwidację apartheidu. W 1990 roku zalegalizował ANC, zwolnił z więzienia nieformalnego lidera ruchu – [[Nelson Mandela|Nelsona MandelaMandelę]] – i rozpoczął dialog z opozycją. Ustawodawstwo apartheidu zniesiono w 1991 roku, a ANC zrzekł się walki zbrojnej. W 1994 roku odbyły się pierwsze w pełni demokratyczne wybory powszechne. Demokratyzacja przyczyniła się do zniesienia międzynarodowych sankcji<ref name=PWN />.