Ideologia języka standardowego: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne redakcyjne |
drobne redakcyjne |
||
Linia 1:
'''Ideologia języka standardowego''', '''standardyzm językowy'''<ref name=r3>{{cytuj|url=http://www.uky.edu/~mrlaue2/narnihs2017/slides/slides_NARNiHS2017_Elspass.pdf|s=44|język=en|tytuł=The Present and Future of Historical Sociolinguistics|autor=[[Stephan Elspaß]]|data=2017|wydawca=Uniwersytet w Salzburgu}}</ref> ({{ang.|standard language ideology}}, {{k|en|linguistic standardism}}<ref name=r3/>) – pojęcie wprowadzone przez [[James Milroy|Jamesa]] i Lesley Milroyów na określenie zespołu [[Preskryptywizm (językoznawstwo)|preskryptywnych]] [[Postawy wobec języka|postaw językowych]] i poglądów społecznych będących wynikiem procesu [[Standaryzacja językowa|standaryzacji językowej]]{{odn|Swann|2004|s=296}}. Ich trzon tworzą z jednej strony powszechne (często wyidealizowane) koncepcje [[Poprawność językowa|poprawności językowej]], z drugiej – przekonanie o istnieniu jednej, „najlepszej” [[odmiana językowa|odmiany języka]] i nietolerancyjny stosunek do form od niej odrębnych{{odn|Swann|2004|s=296}}{{odn|Vogl|2012|s=13}}{{odn|Dołowy-Rybińska|2017|s=133}}.
[[Rosina Lippi-Green]] definiuje to pojęcie jako: „stronniczość na rzecz abstrakcyjnego, wyidealizowanego, homogenicznego języka, który jest dyktowany i podtrzymywany przez instytucje o dominującej pozycji i który jako swój model określa język pisany, choć w największej mierze opiera się na języku mówionym wyższej klasy średniej”{{odn|Lippi-Green|1997|s=64}}. Ideologia języka standardowego podkreśla słuszność normalizacji językowej, często wiążąc to z pewnym imperatywem moralnym, nakazującym stosowanie jednolitego [[kod językowy|kodu]] we wszystkich sytuacjach społecznych{{odn|Llamas|Mullany|Stockwell|2007|s=230}}, budując przy tym zniekształcony obraz języka i jego [[wariacja (językoznawstwo)|wariantywnej natury]]{{odn|Kapović|Starčević|Sarić|2016}}.▼
[[Anđel Starčević]] rozumie ideologię języka standardowego jako upowszechnioną postawę typowych użytkowników języka, która zakłada istnienie jednej „poprawnej” i „prawdziwej” odmiany języka, często w sensie absolutnym{{odn|Starčević|2016|s=70–71}}. Formą tą jest z założenia [[język standardowy|dialekt standardowy]], utożsamiany popularnie z całością języka{{odn|Starčević|2016|s=71}} i postrzegany jako lepszy od [[dialekt niestandardowy|form obiegowych]] (pod względem walorów logicznych, estetycznych i komunikacyjnych{{odn|Starčević|2016|s=71}}). W społeczeństwach kierujących się ideologią standaryzacyjną panuje negatywny stosunek wobec najbardziej minimalnych [[wariacja (językoznawstwo)|różnic językowych]]{{odn|Starčević|2016|s=71}}, obiegowe formy języka są uważane za (zniekształcone{{Odn|Hernández Campoy|Conde Silvestre|2012|s=70}}) pochodne języka standardowego{{Odn|Hernández Campoy|Conde Silvestre|2012|s=70}}{{odn|Starčević|2016|s=71}}, a [[grafolekt|pisana postać języka]] i styl formalny uchodzą za bardziej prawowite od [[język mówiony|postaci mówionej]] i [[styl potoczny|stylu nieformalnego]]{{odn|Starčević|2016|s=71}}<ref>{{Cytuj |autor = David Maršanić |tytuł = Kapović brani hrvatski jezik od "desničarske navale": Tjeranje srbizama je preslika tjeranja Srba iz Hrvatske |data = 2019-10-15 |data dostępu = 2019-11-09 |opublikowany = Teleskop |url = https://teleskop.hr/35848-2 |język = hr}}</ref>. Pewne formy zróżnicowania są tolerowane jako tzw. „bogactwo dialektalne”, inne zaś postrzega się jako „katalog błędów”<ref name=jss>{{Cytuj odcinek | tytuł=[https://www.youtube.com/watch?v=IqLu15AjKtI Jeziku je svejedno] | serial = [https://radio.hrt.hr/prvi-program/emisija/jezik-i-predrasude/138/ Jezik i predrasude] | autorzy =Irena Plejić Premec | stacja =HRT – HR 1 | język=hr | początek =2:25 | koniec =4:19|emisja=2019-12-10}}</ref>. Idee standardyzmu bywają traktowane jako część tzw. [[kultura języka|kultury języka]]{{odn|Starčević|2016|s=73}}.▼
Ideologia języka standardowego jest charakterystyczna dla społeczeństw europejskich; pewne jej wpływy zauważa się również w dyskursie profesjonalnych językoznawców{{Odn|Hernández Campoy|Conde Silvestre|2012|s=70}}{{odn|Vaicekauskienė|2012|s=78–80}}{{odn|Kapović|2011|s=46–48}}, zwłaszcza w regionie [[Europa Wschodnia|Europy Wschodniej]]{{odn|Vaicekauskienė|2012|s=78–80}}. W społeczeństwach tych, zwanych kulturami języka standardowego, [[regulacja językowa|autorytatywni regulatorzy]] promują homogeniczność języka, stawiając sobie za cel ochronę mowy przed niepożądanymi odstępstwami{{Odn|Tamaševičius|2012|s=243–244}}. Kwestionowanie zasadności tej ideologii lub tradycyjnych autorytetów jest natomiast postrzegane jako pogwałcenie narodowej tożsamości{{Odn|Tamaševičius|2012|s=244}} lub próba wprowadzenia „językowego anarchizmu”<ref name=njd/>. Ideałom poprawności językowej przypisuje się bowiem status wartości narodowej{{Odn|Tamaševičius|2012|s=244}}.
Ideologia języka standardowego jest krytykowana ze względu na tkwiący w niej [[konserwatyzm]] i [[elityzm]], związek z [[puryzm (językoznawstwo)|puryzmem językowym]] oraz uniwersalistyczne przypisywanie wartości różnym cechom i stylom językowym{{odn|Ndhlovu|2017|s=152}}, przy propagowaniu oficjalnego standardu językowego jako wyższej formy języka (nie zaś np. jako pomocniczego środka komunikacji)<ref name=njd>{{Cytuj |autor = Nenad Jarić Dauenhauer |tytuł = Lingvist Kapović o "glasati" ili "glasovati": To se agresivno nameće od 1990. |data = 2019-12-16 |opublikowany = Index.hr |url = https://www.index.hr/clanak.aspx?id=2140392 |archiwum = http://archive.is/fC89l |zarchiwizowano = 2019-12-16 |język = hr}}</ref>.
== Charakterystyka ==
▲[[Rosina Lippi-Green]] definiuje to pojęcie jako: „stronniczość na rzecz abstrakcyjnego, wyidealizowanego, homogenicznego języka, który jest dyktowany i podtrzymywany przez instytucje o dominującej pozycji i który jako swój model określa język pisany, choć w największej mierze opiera się na języku mówionym wyższej klasy średniej”{{odn|Lippi-Green|1997|s=64}}. Ideologia języka standardowego podkreśla słuszność normalizacji językowej, często wiążąc to z pewnym imperatywem moralnym, nakazującym stosowanie jednolitego [[kod językowy|kodu]] we wszystkich sytuacjach społecznych{{odn|Llamas|Mullany|Stockwell|2007|s=230}}, budując przy tym zniekształcony obraz języka i jego [[wariacja (językoznawstwo)|wariantywnej natury]]{{odn|Kapović|Starčević|Sarić|2016}}.
▲[[Anđel Starčević]] rozumie ideologię języka standardowego jako upowszechnioną postawę typowych użytkowników języka, która zakłada istnienie jednej „poprawnej” i „prawdziwej” odmiany języka, często w sensie absolutnym{{odn|Starčević|2016|s=70–71}}. Formą tą jest z założenia [[język standardowy|dialekt standardowy]], utożsamiany popularnie z całością języka{{odn|Starčević|2016|s=71}} i postrzegany jako lepszy od [[dialekt niestandardowy|form obiegowych]] (pod względem walorów logicznych, estetycznych i komunikacyjnych{{odn|Starčević|2016|s=71}}). W społeczeństwach kierujących się ideologią standaryzacyjną panuje negatywny stosunek wobec najbardziej minimalnych [[wariacja (językoznawstwo)|różnic językowych]]{{odn|Starčević|2016|s=71}}, obiegowe formy języka są uważane za (zniekształcone{{Odn|Hernández Campoy|Conde Silvestre|2012|s=70}}) pochodne języka standardowego{{Odn|Hernández Campoy|Conde Silvestre|2012|s=70}}{{odn|Starčević|2016|s=71}}, a [[grafolekt|pisana postać języka]] i styl formalny uchodzą za bardziej prawowite od [[język mówiony|postaci mówionej]] i [[styl potoczny|stylu nieformalnego]]{{odn|Starčević|2016|s=71}}<ref>{{Cytuj |autor = David Maršanić |tytuł = Kapović brani hrvatski jezik od "desničarske navale": Tjeranje srbizama je preslika tjeranja Srba iz Hrvatske |data = 2019-10-15 |data dostępu = 2019-11-09 |opublikowany = Teleskop |url = https://teleskop.hr/35848-2 |język = hr}}</ref>. Pewne formy zróżnicowania są tolerowane jako tzw. „bogactwo dialektalne”, inne zaś postrzega się jako „katalog błędów”<ref name=jss>{{Cytuj odcinek | tytuł=[https://www.youtube.com/watch?v=IqLu15AjKtI Jeziku je svejedno] | serial = [https://radio.hrt.hr/prvi-program/emisija/jezik-i-predrasude/138/ Jezik i predrasude] | autorzy =Irena Plejić Premec | stacja =HRT – HR 1 | język=hr | początek =2:25 | koniec =4:19|emisja=2019-12-10}}</ref>. Idee standardyzmu bywają traktowane jako część tzw. [[kultura języka|kultury języka]]{{odn|Starčević|2016|s=73}}.
== Założenia ==
| |||