Malta: Różnice pomiędzy wersjami

|wikisłownik = Malta

}}

 

Malta ma [[Historia Malty|historię]] sięgającą tysięcy lat. Cywilizacja na Malcie zaczęła rozwijać się ponad 7000 lat temu<ref name="bradshawfoundation" />. W jaskini [[Għar Dalam]] odnaleziono ceramikę stworzoną przez człowieka z około 5000 r. [[przed naszą erą|p.n.e.]]<ref>[http://heritagemalta.org/museums-sites/ghar-dalam/ Għar Dalam] – Heritage Malta.</ref><ref>[http://www.showcaves.com/english/mt/showcaves/Dalam.html Għar Dalam] – showcaves.com.</ref> Pierwsze większe budowle na Malcie – [[megalityczne świątynie Malty|megalityczne świątynie]] zaczęto budować około 3600 r. p.n.e. Są one najstarszymi stojącymi budowlami w Europie i jednymi z najstarszych na świecie<ref name="Shaw374">{{Cytuj książkę | autor = Ian Shaw, Robert Jameson | tytuł = A Dictionary of Archaeology | url = https://books.google.be/books?id=8HKDtlPuM2oC&pg=PA374&dq=Xemxija+Temple&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Xemxija%20Temple&f=false| wydawca = John Wiley & Sons | data = 2008 | strony = 374 | isbn = 9780470751961 | data dostępu = 2015-09-05}}</ref><ref name="Blake160">{{Cytuj książkę | autor = Emma Blake, A. Bernard Knapp | tytuł = The Archaeology of Mediterranean Prehistory | url = https://books.google.be/books?id=XTPbfQSEWKMC&pg=PA160&dq=Maltese+Temple&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Maltese%20Temple&f=false| wydawca = John Wiley & Sons | data = 2008 | strony = 158–161 | isbn = 9781405137249 | data dostępu = 2015-09-05}}</ref>, są starsze niż [[Piramidy w Gizie|piramidy w Egipcie]]<ref name="bradshawfoundation">[http://www.bradshawfoundation.com/malta/ The Prehistoric Archaeology of the Temples of Malta] – bradshawfoundation.com.</ref>. W podobnym okresie powstało [[Hypogeum Ħal Saflieni]]. Spuścizną tych budowli jest kilkanaście ruin, z czego siedem zostało wpisane na [[Lista światowego dziedzictwa UNESCO|listę światowego dziedzictwa UNESCO]]<ref name="UNESCO-132">[http://whc.unesco.org/en/list/132 Megalithic Temples of Malta] – UNESCO.</ref><ref name="UNESCO-130">[http://whc.unesco.org/en/list/130 Ħal Saflieni Hypogeum] – UNESCO.</ref>. Przez następne wieki wyspy maltańskie były pod panowaniem m.in. [[Fenicja]]n i [[Kartagina|Kartaginy]] (800–218 p.n.e.), [[Starożytny Rzym|Starożytnego Rzymu]] (218 p.n.e. – 870 n.e.), [[Arabowie|Arabów]] (870–1091), Hrabstwa i [[Królestwo Sycylii|Królestwa Sycylii]] (1091–1530), [[Zakon Maltański|Zakonu Maltańskiego]] (1530–1798) oraz [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] (1800–1964/1974). Losy wysp maltańskich mają dziś odzwierciedlenie w kulturze, języku i architekturze, czego przykładem jest Valletta z 320 zabytkami, czyniąc ją jednym z najbardziej zagęszczonych obszarów zabytkowych na świecie. Także ona została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/131 City of Valletta] – UNESCO.</ref>.

Większość mieszkańców Malty mieszka w zespole miejskim Valletty. Bezpośrednio wokół Valletty znajduje się rdzeń zespołu miejskiego. Miejscowości położone dalej, w części zachodniej oraz w części wschodniej wyspy mają [[Obszar metropolitalny|powiązania metropolitalne]] z głównym ścisłym centrum. Południowo-zachodnia część głównej wyspy oraz wyspa Gozo jest stosunkowo mało zurbanizowana. Pozostała część wysp ma charakter dziewiczy. Zgodnie z danymi [[Europejski Urząd Statystyczny|Europejskiego Urzędu Statystycznego Eurostat]], wielkie miasto (ang. ''greater city'') Valletta ma 205 768 mieszkańców<ref name="Eurostat-city">[http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_cpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – cities and greater cities] – Eurostat, 2015.</ref>. Zgodnie z danymi ''Demographia'', w ścisłym [[Obszar zurbanizowany|obszarze miejskim]] Valletty mieszka 300 000 mieszkańców na obszarze zaledwie 91 km², przy [[Gęstość zaludnienia|gęstości zaludnienia]] wynoszącym 3300 osób/km²<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.demographia.com/db-worldua.pdf |tytuł=World Urban Areas |autor=Demographia}}</ref>. Zgodnie z danymi [[ESPON|Europejskiej Sieci Obserwacyjnej Rozwoju Terytorialnego i Spójności Terytorialnej]], funkcjonalny zespół miejski (ang. ''Functional Urban Area'', ''FUA'') ma 355 000 mieszkańców<ref name="espon">[http://web.archive.org/web/20170428124728/http://www.espon.eu/export/sites/default/Documents/Projects/ESPON2006Projects/StudiesScientificSupportProjects/UrbanFunctions/fr-1.4.3_April2007-final.pdf „Study on Urban Functions”] – European Spatial Planning Observation Network, 2007.</ref>. Zgodnie z danymi Europejskiego Urzędu Statystycznego Eurostat, strefa miejska (ang. ''Urban Zone'') obejmuje całą wyspę i ma ok. 400 000 mieszkańców<ref>[http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas] – Eurostat, 2015.</ref><ref>{{cytuj stronę |url=http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=met_pjanaggr3&lang=en. |tytuł=Population on 1 January by broad age group, sex and metropolitan regions|autor=Eurostat}}</ref> na powierzchni 246 km², przy gęstości zaludnienia wynoszącej 1565 osób/km². Zgodnie z danymi ONZ, około 95% ludności Malty mieszka w obszarze miejskim<ref>[http://www.un.org/esa/population/publications/wup2007/2007WUP_Highlights_web.pdf „World Urbanization Prospects” (2007)], [http://www.ctc-health.org.cn/file/2011061610.pdf „World Urbanization Prospects” (2009)] – Department of Economic and Social Affairs/Population Division, United Nations (Table A.2; page 79).</ref>. Ponadto na podstawie wyników badań ESPON i Komisji Unii Europejskiej, całe terytorium Malty stanowi jeden obszar miejski<ref>[http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/coheter/coheter_en.pdf „Interim Territorial Cohesion Report”] – Preliminary results of ESPON and EU Commission studies.</ref>.

 

 

== Kultura ==