Historia kobiet w Polsce: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
+
+
Linia 45:
Od XVI w. coraz bardziej znacząca staje się działalność gospodarcza kobiet, i to wszystkich stanów. W dużych miastach wiele kobiet żyło samotnie, utrzymując się z własnej pracy, np. jako służące czy osoby zajmujące się dziećmi (mamki, piastunki, położne). Wdowy po rzemieślnikach - mistrzach cechowych, mogły prowadzić ich warsztaty, a czasami uzyskiwały tytuł "sióstr cechowych". Żony rzemieślników często zajmowały się natomiast sprzedażą ich wyrobów. Niektóre zawody miejskie mogły być sprawowane zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety. Należały do nich: karczmarstwo, łaziebnictwo, lichwiarstwo{{odn|Augustyniak|2008|s=322}}{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=185}}.
 
W [[szlachta|stanie szlacheckim]] do kobiet nalażałnależał nadzór nad pracami domowymi i służbą (szczególnie kobiecą), a także najbliższym gospodarstwem (chlewiki, obory, kurniki, sad i ogród){{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=184}}. Nierzadkie było również zarządzanie majątkiem przez kobiety. Mężczyźni, oddani polityce, wojnie i życiu towarzyskiemu, pozostawiali codzienny zarząd w rękach żon czy matek. Kobiety najmowano także jako [[dworniczka|dworniczki]], zarządczynie majątku. [[Anzelm Gostomski]], w swoim wpływowym ''Gospodarstwie'' (1588) zalecał najmować kobiety do zarządu folwarkiem, gdyż pracują dobrze, za niższą niż mężczyźni pensję{{odn|Augustyniak|2008|s=322}}. W XVII i XVIII w. wiele kobiet miało też wkład w zakładanie [[manufaktura|manufaktur]] ([[Anna Katarzyna Radziwiłłowa]], [[Elżbieta Helena Sieniawska]]), i modernizację rolnictwa czy hodowli{{odn|Augustyniak|2008|s=322}}. Wśród szlachty powszechne było używanie przez kobiety tytułów pochodzących od mężów (np. starościna, sędzina, cześnikowa) czy ojców (starościanka, sędzianka, cześniczanka){{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=160}}.
 
=== Działalność polityczna i społeczna ===
Linia 59:
 
=== Kultura i nauka ===
W nowożytności zaczęto dbać o edukację ludzi świeckich. Nauka kobiet była traktowana jako mniej ważna i znaznieznacznie mniej kobiet niż mężczyzn potrafiło czytać i pisać.
 
{| class="wikitable"
Linia 99:
 
=== Kobiety w społeczeństwie ===
Przez całe stulecie ogromnym zmianom podlegał strój kobiecy (w przeciwieństwie do stroju męskiego). Podleganie modom było krytykowane jako przejaw kobiecej próżności czy uleganie wpływom cudzoziemskim. Coraz większą rolę zaczęły pełnić [[żurnal]]e, nie tylko w kreowaniu mody, ale także wzorców ciała kobiecego. Znalazło to wyraz w upowszechnieniu [[gorset]]ów i [[krynolina|krynolin]], krępujących ciało i ruchy kobiet{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=237}}. Kobiety niezamężne z dobrych domów, bez względu na wiek, nosiły ubiory w kolorach pastelowych, dostosowane "do figury". Mężatki nosiły kolory żywsze (także bordowe, szare, srebrne, fioletowe), krój ich sukien stawał się luźniejszy, a materiały cięższe. Strój uzupełniała peleryna, która nadawała jej sylwetce ciężkość. Noszenie barw czy krojów panieńskich były przedmiotem zgorszenia. Wraz z wiekiem, stroje kobiet stawały się bardziej stonowane w barwie. Kobiety starsze przywdziewały kolory ciemne, a wdowy - czerń. Wśród chłopek kobiety zamężne wyróżniały się cięższymi sukniami i chustką na głowie{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=238-239}}. Stan społeczny kobiet oznaczany był również fryzurami, np. na wsi wejście w stan małżeński wiązał się z obcięciem warkoczówwarkoczy{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=250}}.
 
Nadal dominował model małżeństwa opartego na posłuszeństwie (rodzicom, a potem małżonkowi). Małżeństwa łączone były najczęściej w ramach tej samej kategorii społecznej i ze względu na interesy (dobro gospodarstwa czy majątku). {{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=244-246}}. Po zawarciu małżeństwa kobieta przyjmowała jego nazwisko, a nawet w sytuacjach publicznych traciła własne imię (np. Karolowa Lisiecka){{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=249}}. Małżeństwo oznaczało jednak najczęściej zwiększenie swobody w stosunku do stanu panieńskiego{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=249}}. Nowe prądy kulturowe ([[sentymentalizm]] i [[romantyzm]]) wprowadziły nowy model małżeństwa, opartego na uczuciach, wbrew rodzicom i podziałom społecznym. [[Mezalians]]e były piętnowane społecznie, jednak stanowiły atrakcyjny motyw literacki{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=246}}.
Linia 107:
Pomimo tego zamknięcia, wpływ kobiet wyższych sfer bywał bardzo duży. Szczególnie wzrósł po upadku powstania styczniowego, gdy wielu mężczyzn w kraju zostało zesłanych lub udało się na emigrację. [[Tadeusz Boy-Żeleński]] określił klimat epoki postyczniowej jako "duchowy matriarchat"<ref>{{cytuj|autor r=Grażyna Borkowska|data=2013|rozdział=Wstęp|autor=Narcyza Żmichowska|tytuł=Poganka|miejsce=Wrocław|wydawca=Zakład Narodowy im. Ossolińskich|typ nośnika=ebook|s=52/276}}</ref>.
 
Następowały powolne zmiany w podziale pracy mężczyzn i kobiet, szczególnie w rosnących miastach. Kobiety masowo pracowały jako służba. Część rzemiosł była traktowana jak kobieca (introligatorstwo, rzemiosła związane z produktami kobiecymi, jak modniarstwo, gorseciarstwo, krawiectwo damskie i dziecięce){{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=301}}. Kobiety zajmowały się również handlem wytwarzanymi przez mężczyzn produktami rolnymi czy rzemieślniczymi{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=304}}. Od lat 60tych60-tych XIX, kobiety coraz częściej same podejmowały się pracy zarobkowej w rzemiośle. Czyniły to jednak poza organizacjami cechowymi, które mocno to zwalczały{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=301}}. Niektóre zawody podejmowane były przez mężczyzn i kobiety, jednak przy wyraźnej różnicy prestiżu. Np. wyższym prestiżem cieszyły się domy, w których głównym kucharzem był mężczyzna, natomiast prowadzenie kuchni przez kobietę świadczyło o mniejszej zamożności lub upadku domu{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=265}}. Dopiero w latach 80tych80-tych XIX w. zaczął się szybko rozwijać przemysł (szczególnie [[[[przemysł tekstylny|tekstylny]], odzieżowy i tytoniowy), który zaczął masowo rekrutować kobiety. Pojawiła się nowy typ miejskiej kobiety - robotnica{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=307}}. Niepewność pracy w przemyśle powodowała, że zdarzały się przypadki odwrócenia tradycyjnych ról - mężczyzna był [[bezrobocie|bezrobotny]] i to pracująca kobieta musiała utrzymać dom. Takie sytuacje były jednak oceniane negatywnie{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=308}}.
 
=== Działalność polityczna i społeczna ===
Linia 135:
Systematycznie rosła edukacja kobiet.
 
Wśród inteligencji, bogatszego mieszczaństwa i szlachty rosłypodnosiły się standardy wykształcenia kobiet. Oprócz ogólnej ogłady (skromne zachowanie, umiejętność konwersacji, dobre maniery), odpowiedniej pozycji społecznej i majątku, oceniano ich umiejętności artystyczne (gra na instrumentach, sztuka rysunku, taniec, śpiew), znajomości [[język francuski|języka francuskiego]]{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=247}}. Prowadziło to do upowszechnienia się kultury i edukacji wśród kobiet jako cech pożądanych.
 
[[Plik:Mieszkanie Jadwigi Łuszczewskiej Deotymy ul. Królewska 37.jpg|thumb|Mieszkanie [[Jadwiga Łuszczewska|Jadwigi Łuszczewskiej]] (Deotymy) przy ul. [[Ulica Królewska w Warszawie|Królewskiej]] 37 (róg [[Ulica Marszałkowska w Warszawie|Marszałkowskiej]]) w [[Warszawa|Warszawie]], w którym poetka prowadziła salon literacki]]
Już w okresie [[oświecenia|oświecenia]] pojawiły się w wyższych sferach, wzorem krajów zachodnich, [[salon literacki|salony]], czyli miejsca spotkania o charakterze politycznym i kulturalnym. W ostatnich lata I Rzeczypospolitej, oraz w okresie napoleońskim, dyskutowano w nich kwestie społeczno-polityczne. W okresie zaborów, salony miały charakter przede wszystkim kulturalny. Mniejszymi formami takich spotkań były herbatki czy obiady literackie. Były one często prowadzone często przez kobiety, np. salon [[Zofia Wojnarowska|Zofii Wojnarowskiej]] w Krakowie, [[Jadwiga Łuszczewska|Jadwigi Łuszczewskiej]] (Deotymy) w Warszawie czy [[Olimpia Chodźko|Olimpii Chodźko]] wśród polskiej emigracji w Paryżu. Salony były miejscem w którym istotne były takie zalety kobiet jak ogłada i wykształcenie. Pojawiały się tu artystki i literatki. Były też miejscem w którym panny mogły spotkać przyszłych mężów. Instytucja ta zaczęła zanikać po powstaniu styczniowym{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=286-287}}.
 
Z końcem stulecia, kobiety zostały dopuszczone do edukacji uniwersyteckiej.
Pierwsze Polki zdobyły wyższe wykształcenie poza ziemiami polskimi.
W 1897 pozwolono im studiować na Wydziałach Prawa i Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1918 stanowiły 14,5% studentów<ref>{{cytuj|autor=Jerzy Zdrada|tytuł=Historia Polski 1795–1914|wydawca=PWN|miejsce=Warszawa|data=2005|s=657}}</ref>.
 
 
Linia 163 ⟶ 168:
Znaczące różnice dla sytuacji kobiet przyniosły obie wojny światowe. Nieobecność mężczyzn, związana z działaniami wojennymi, spowodowało, że kobiety zaczęły ich zastępować w wielu obszarach życia. Kobiety musiały się zajmować całością gospodarstwa, prowadziły sklepy i zakłady rzemieślnicze mężów, podejmowały zatrudnienie. Rozbiło to tradycyjny podział na zajęcia męskie i kobiece. Uniezależniły też kobietę, wyposażając ją w niezależny dochód i umiejętności{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=244}}. Z końcem wojny, istniała duża dysproporcja demograficzna między kobietami a mężczyznami (np. w 1946 118:100){{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=356}}. Dodatkowo, zarówno II Rzeczpospolita powstała po I wojnie światowej, jak i Polska Ludowa, powstała po II wojnie, były w zamierzeniu państwami ustanawiającymi na nowo stosunki społeczne. Każdy z tych ustrojów przyniósł bardzo duże zmiany w sytuacji kobiet.
 
Na początku stulecia dominował model rodziny, w którym dominującą rolę pełnił mąż i ojciec. W kręgach inteligenckich pojawił się partnerski model związku, który z czasem zaczął się rozprzestrzeniać. Zmieniał się też podział domowych obowiązków, np. mężczyźni coraz częściej zajmowali się dziećmi{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=244}}. Upowszechniał się model w którym oboje małżonków pracowało. W związku z tym pojawiał się problem rozkładu obowiązków domowych i wychowawczych. Tradycyjne obowiązki kobiet były stopniowo dzielone przez mężczyzn, przy czym kobiety pozostawały nimi bardziej obciążneobciążone. W sytuacji pracy zarobkowej matek, obowiązki wychowawcze często przejmowały babcie{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=362-363}}.
 
 
Powojenna nadwyżka demograficzna kobiet, nierówna industrializacja i urbanizacja (np. ośrodki przemysłu włókienniczego przyciągały głównie kobiety), [[feminizacja zawodów|feminizacja niektórych zawodów]], powodowały że narastała liczba kobiet samotnych. Problem został zauważony w latach 70tych. W coraz większym stopniu zwracano uwagę na udany, satysfakcjonujący związek. Pojawiły się nowe formy szukania partnera, np. [[biuro matrymonialne|biura matrymonialne]] (lata 80te){{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=357}}. Wybór partnera życiowego coraz bardziej zależał od samych zainteresowanych, a nie ich rodziców. Mieli oni też coraz większe możliwości spotykania się przed ślubem, aż po wspólne mieszkanie i upowszechnienie się wolnych związków pod koniec XX w. Wpływ Kościoła Katolickiego na obyczajowość był coraz mniejszy. Małżeństwo ulegało [[laicyzacja|laicyzacji]], a w 1946 wprowadzono świeckie śluby. Zmiany te wiązały się z rosnącą swobodą obyczajową i seksualną kobiet, które uzyskały coraz większą możliwość swobodnego kształtowania swojego życia osobistego{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=358-359}}. Mimo ciągłego nacisku na małżeństwo, postać samotnej kobiety stała się powszechna, przełamując wielowiekową tradycję, zgodnie z którą rodzina jest jedynym naturalnym miejscem kobiety.
 
Kobiety zaczęły sprawować funkcje publiczne, następowało to jednak bardzo powoli. W Polsce międzywojennej kobiety stanowiły ok. 20% urzędników państwowych, przy czym ¾ z nich pracowało na niższych stanowiskach (3 pierwsze stopnie służbowe), a powierzanie im najwyższych funkcji kierowniczych właściwie się nie zdarzało{{odn|Łysko}}. Po [[wprowadzeniu gmin]] kobiety zaczęły też pełnić różne funkcje samorządowe. Lansowana w mediach postać kobiety-wójta była jednak rzadkością{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=363}}.
 
Powojenna nadwyżka demograficzna kobiet, nierówna industrializacja i urbanizacja (np. ośrodki przemysłu włókienniczego przyciągały głównie kobiety), [[feminizacja zawodów|feminizacja niektórych zawodów]], powodowały że narastała liczba kobiet samotnych. Problem został zauważony w latach 70tych70-tych. W coraz większym stopniu zwracano uwagę na udany, satysfakcjonujący związek. Pojawiły się nowe formy szukania partnera, np. [[biuro matrymonialne|biura matrymonialne]] (lata 80te80-te){{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=357}}. Wybór partnera życiowego coraz bardziej zależał od samych zainteresowanych, a nie ich rodziców. Mieli oni też coraz większe możliwości spotykania się przed ślubem, aż po wspólne mieszkanie i upowszechnienie się wolnych związków pod koniec XX w. Wpływ Kościoła Katolickiego na obyczajowość był coraz mniejszy. Małżeństwo ulegało [[laicyzacja|laicyzacji]], a w 1946 wprowadzono świeckie śluby. Zmiany te wiązały się z rosnącą swobodą obyczajową i seksualną kobiet, które uzyskały coraz większą możliwość swobodnego kształtowania swojego życia osobistego{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=358-359}}. Mimo ciągłego nacisku na małżeństwo, postać samotnej kobiety stała się powszechna, przełamując wielowiekową tradycję, zgodnie z którą rodzina jest jedynym naturalnym miejscem kobiety.
 
Kobiety zaczęły sprawować funkcje publiczne, następowało to jednak bardzo powoli. W Polsce międzywojennej kobiety stanowiły ok. 20% urzędników państwowych, przy czym ¾ z nich pracowało na niższych stanowiskach (3 pierwsze stopnie służbowe), a powierzanie im najwyższych funkcji kierowniczych właściwie się nie zdarzało{{odn|Łysko}}. Po [[wprowadzeniu gmin]] kobiety zaczęły też pełnić różne funkcje samorządowe. Lansowana w mediach postać kobiety-wójta była jednak rzadkością{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=363}}. Pomimo feminizacji niektórych zawodów i branż, kobiety bardzo rzadko pełniły funkcje kierownicze. Najczęściej były to stanowiska kierownicze niższego szczebla, a i wtedy kobiety były w mniejszości{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=403}}
Stopniowo, kobiety wchodziły do kolejnych zawodów, dotychczas przed nich zamkniętymi (częściej z powodów obyczajowych aniżeli prawnych). W okresie powojennym pojawiły się kelnerki, elektromonterki, chirurżki, suwnicowe, kierowczynie taksówek{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=379, 403}}. Nastąpiła [[feminizacja zawodów|feminizacja niektórych zawodów]].
 
Stopniowo, kobiety wchodziły do kolejnych zawodów, dotychczas przed nich zamkniętymi (częściej z powodów obyczajowych aniżeli prawnych). W okresie powojennym pojawiły się kelnerki, elektromonterki, chirurżki, suwnicowe, kierowczynie taksówek{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=379, 403}}. Nastąpiła [[feminizacja zawodów|feminizacja niektórych zawodów]] (np. w 1964 kobiety stanowiły 80,9% pracowników służby zdrowia i 66,8% pracowników handlu). Tradycyjnie sfeminizowany był przemysł odzieżowy i włókienniczy. Odsetek kobiet pracujących (62% w połowie lat 70-tych XX w.) sytuował Polskę w czołówce europejskiej{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=403}}. Wzorem radzieckim, w propagandzie promowany był wizerunek kobiet wchodzący do tradycyjnych męskich zawodów, czego wyrazem było hasło "kobiety na traktory". Najsłynniejszą [[przodownictwo pracy|przodowniczką pracy]] była traktorzystka [[Wanda Kostrzewa]]{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=403}}.
 
 
Walka o emancypację kobiet przebiegała na wielu płaszczyznach. Walczono z [[gorset]]em, jako symbolem dawnej mody, niewoli fizycznej i obyczajowej{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=238}}.
 
Wejście kobiet w nowe sytuacje społeczne i ich większa niezależność spowdowowałyspowodowowały zmiany w sposobie odnoszenia się do kobiet, co stopniowo znajdowało wyraz z podręcznikach[[savoir-vivre|savoir-vivre'u]]. Szczególne znaczenie miało pojawienie się kobiet na stanowiskach kierowniczych{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=346}}.
 
==== Kwestia kobieca w PRL ====
Linia 187 ⟶ 191:
PRL traktowało kwestię emancypacji kobiet jako jedną z zasadniczych reform społecznych.
 
Hucznie obchodzono [[Dzień Kobiet]] (8 marca), z okazji którego wodbywałyodbywały się uroczyste akademie, a kobietom w domu i pracy wręczano tradycyjnego goździka czy drobne prezenty{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=385}}.
 
 
Rosła rola czasopism kolorowych (takich jak [[Przekrój]], [[Moda i Życie]] w kszatłtowaniukszałtowaniu wzorców kobiecości. Wzorce te podlegały zmianom w ciągu XX wieku, zarówno pod względem ubioru jak i wizerunku ciała kobiecego{{odn|Chwalba|Czekalski|Ferenc|Kalwa|2004|s=385}}