Feliks Koneczny: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Niektóre dzieła: źródła/przypisy |
red |
||
Linia 20:
== Życiorys ==
=== Pochodzenie, rodzina i życie prywatne ===
Jego rodzina wywodziła się z [[Morawy|Moraw]], gdzie przodek dotarł z armią [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]] w 1683. Syn Józefa (przybył jako młodzieniec do [[Kraków|Krakowa]]) i Józefy z domu Brazda. Matka osierociła go jako kilkuletnie dziecko. Jego ojciec studiował, ale za udział w [[powstanie krakowskie|powstaniu krakowskim]] usunięto go z [[Uniwersytet Jagielloński|UJ]], przez co podjął pracę na kolei, gdzie od stróża, poprzez magazyniera, został konduktorem. W 1865 powtórnie się ożenił z Heleną Nowakowską, z którą miał syna Józefa
Koneczny jako student pojął za żonę Marcelę Kerč (z pochodzenia [[Czesi|Czeszka]], 1859–1935). Mieli córkę Bronisławę (1889–1951) i synów: Czesława (1890–1944, zamordowany przy tłumieniu [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]] z żoną Marią) oraz Stanisława (1892–1944, aresztowany za udział w konspiracji w 1943, ścięty toporem)
=== Wykształcenie ===
Ukończywszy szkołę podstawową, Feliks podjął naukę w gimnazjum św. Anny (1873). Początkowo nauka tam szła mu bardzo dobrze, jednak z czasem noty były coraz gorsze. W efekcie musiał powtórzyć klasę czwartą w [[Gimnazjum św. Jacka w Krakowie|Gimnazjum św. Jacka]]. W tej szkole sytuacja powtórzyła się – zaczął edukację z bardzo dobrymi wynikami, by potem się bardzo opuścić w nauce (do tego doszły m.in. wagary w klasie szóstej). Po licznych perturbacjach egzamin maturalny złożył jako ekstern w 1883
W latach 1883–1888 studiował historię na [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytecie Jagiellońskim]], tytuł [[doktor (stopień naukowy)|doktora]] uzyskał za pracę napisaną u [[Maksymilian Iskrzycki|Maksymiliana Iskrzyckiego]]: ''Najdawniejsze stosunki Inflant z Polską do r. 1393''. Rozprawa jego spotkała się z dużym uznaniem recenzentów A. Lewickiego i W. Zakrzewskiego, którzy podkreślali „niepospolity talent kombinacyjny" doktoranta, chociaż jednocześnie zarzucali mu zbyt daleko idące wnioski, które jakoby wysuwał na podstawie zbyt „fragmentarycznych wiadomości”. Promocja doktorska Feliksa Konecznego odbyła się 2 lipca 1888 roku<ref>Ryszard Polak, ''Feliks Koneczny. Biografia uczonego'', „Człowiek w kulturze”, nr 10 z 1998 r., s. 166</ref>
=== Praca zawodowa i aktywność naukowa ===
W 1890 prowadził badania w archiwach [[Watykan|watykańskich]]. Po powrocie pracował naukowo w Archiwum [[Akademia Umiejętności|Akademii Umiejętności]]. Następnie pracował w bibliotekach [[Akademia Umiejętności|Akademii Umiejętności]] i Uniwersytetu Jagiellońskiego
W tym czasie publikował liczne artykuły w czasopismach: „[[Czas (dziennik)|Czas]]”, „[[Przegląd Polski]]”, „[[Przegląd Powszechny]]”{{Fakt}}, „[[Głos Narodu]]” i miesięczniku „[[Świat Słowiański]]”, którego był redaktorem
W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] w wyniku zarządzenia ewakuacji Krakowa (w związku z toczonymi na północ od miasta walkami) Koneczny z rodziną znalazł się na Morawach w miejscowości [[Stare Hamry]]. W tym okresie napisał m.in. następujące książki: ''Tadeusz Kościuszko'' (1917), ''Dzieje Rosji'' (1917) i jako redaktor ''Polska w kulturze powszechnej'' (1918)
Od 1919 r. pracował na [[Uniwersytet Wileński|Uniwersytecie Stefana Batorego]] w [[Wilno|Wilnie]] jako zastępca profesora, gdzie [[habilitacja|habilitował]] się w 1920 r. pracą ''Dzieje Rosji do r. 1449''. W 1922 r. uzyskał tytuł [[profesor]]a. W latach 1922–1929 kierował katedrą historii Europy Wschodniej. Po osiągnięciu wieku emerytalnego Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego dwukrotnie przychyliło się pozytywnie wobec prośby Rady Wydziału Humanistycznego, by Koneczny mógł wykładać. W 1929 takiej zgody nie udzielono i profesor przeszedł na emeryturę
W 1929 powrócił do Krakowa. W latach 30. odszedł w swej aktywności naukowej od problematyki historycznej i publikował przede wszystkim na tematy związane z historiozofią, etyką i religią. Wyrazem tego były następujące opracowania: ''O wielości cywilizacyj'' (1935)<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = O wielości cywilizacyj |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/o-wielosci-cywilizacyj,OTgwNzYyNjE/6/#info:metadata}}</ref>, ''Święci w dziejach narodu polskiego'' (1937)<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = Święci w dziejach narodu polskiego |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/swieci-w-dziejach-narodu-polskiego,MTIwNDY3MDQ2/4/#info:metadata}}</ref>, ''Rozwój moralności'' (1938), ''Protestantyzm w życiu zbiorowym'' (1938)<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = Protestantyzm w życiu zbiorowym |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/protestantyzm-w-zyciu-zbiorowym,OTgwNzYwNTQ/4/#info:metadata}}</ref>, ''Kościół jako polityczny wychowawca narodów'' (1938)
W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] w górnej części domu, w której mieszkał Koneczny, dokwaterowano rodziny niemieckie. Po wkroczeniu [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] zamieszkała tam [[Helena Blum]]. Po wojnie zarejestrowany na Uniwersytecie Jagiellońskim, lecz bez prawa prowadzenia działalności dydaktycznej, w latach 1946–1948 publikował liczne artykuły poświęcone głównie kwestiom samorządu i historii gospodarczej w „[[Niedziela (czasopismo)|Niedzieli]]” i „[[Tygodnik Warszawski|Tygodniku Warszawskim]]”
Zmarł 10 lutego 1949 roku w Krakowie, pochowany w dwa dni później w grobowcu rodzinnym na [[Cmentarz Salwatorski|Cmentarzu Salwatorskim]].
Linia 46:
== Twórczość ==
=== Krytyka teatralna ===
Na przełomie XIX i XX w. Koneczny przez 9 lat (1896–1905) publikował sprawozdania teatralne w krakowskim miesięczniku „[[Przegląd Polski]]”. Należał do grona najwybitniejszych krytyków epoki, dbając o rzetelne przygotowanie się do oglądanych spektakli, a następnie obiektywne i wręcz naukowe ich zrecenzowanie
=== Historia ===
Linia 149:
* Bezat P., ''Poglądy polityczno-prawne Feliksa Konecznego''. Dom Wydawniczy „Ostoja”, Krzeszowice 2004, {{ISBN|83-88020-84-6}}
* Białkowski I., ''Idea ścierania się cywilizacji według Feliksa Konecznego a bezpieczeństwo współczesnej Europy''. Wyd. Dom Wydawniczy ''Ostoja'', Krzeszowice 2007, ss. 84. {{ISBN|978-83-60048-62-7}}
* Bokiej A., ''Cywilizacja łacińska. Studium na podstawie dorobku historiozoficznego Feliksa Konecznego''. Wyd. Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Legnickiej, Legnica 2000, ss. 221. Seria: Biblioteka Diecezji Legnickiej, 12. {{ISBN|83-86882-68-9}}
* Diec J., ''Teoria wielości cywilizacyj Feliksa Konecznego''. [w:] Diec J., Cywilizacje bez okien. Wyd. UJ, Kraków 2002, s. 165-179. {{ISBN|83-233-1643-0}}
Linia 166 ⟶ 165:
== Bibliografia ==
* {{cytuj|autor=Piotr Biliński
* {{cytuj|autor=Paweł Skrzydlewski|rozdział=Koneczny Feliks|redaktor=Andrzej Maryniarczyk|tytuł=Encyklopedia filozofii polskiej|wolumin=2|wydawca=Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu|data=2011|miejsce=Lublin|s=704-708}}
== Linki zewnętrzne ==
* [http://web.archive.org/web/20120423082903/http://biblio.ojczyzna.pl:80/HTML/KONECZNY-Bibliografia.htm Lista prac Feliksa Konecznego]
*[https://polona.pl/search/?filters=public:1,creator:%22Koneczny,_Feliks_(1862--1949)%22 Publikacje Feliksa Konecznego] dostępne w serwisie [https://polona.pl/ Polona]
{{Kontrola autorytatywna}}
{{SORTUJ:Koneczny, Feliks}}
[[Kategoria:Członkowie Towarzystwa Szkoły Ludowej]]
[[Kategoria:Polscy korporanci]]
[[Kategoria:Polscy archiwiści]]
[[Kategoria:Polscy filozofowie]]
[[Kategoria:Polscy myśliciele polityczni]]
[[Kategoria:Historiozofowie]]
[[Kategoria:Badacze stosunków międzynarodowych]]
[[Kategoria:Publicyści Przeglądu Powszechnego]]
[[Kategoria:Członkowie Akademii Umiejętności]]
[[Kategoria:Filistrzy honoris causa polskich korporacji akademickich]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1862]]
[[Kategoria:Zmarli w 1949]]
[[Kategoria:Pochowani na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie]]
[[Kategoria:Teoretycy cywilizacji]]
[[Kategoria:Wykładowcy Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie]]
[[Kategoria:Biografie kanonu polskiej Wikipedii]]
[[Kategoria:Krytyka judaizmu]]
[[Kategoria:Historycy dziejów Rosji]]
[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Krakowie]]{{Biogram infobox
|imię i nazwisko = Feliks Karol Koneczny
|imię i nazwisko org =
|grafika = Feliks Koneczny.JPG
|opis grafiki = Portret Feliksa Konecznego
|podpis =
|data urodzenia = [[1 listopada]] [[1862]]
|miejsce urodzenia = [[Kraków]]
|data śmierci = [[10 lutego]] [[1949]]
|miejsce śmierci = [[Kraków]]
|miejsce spoczynku = [[Cmentarz Salwatorski]]
|zawód = [[Historia|historyk]], [[dziennikarz]], [[bibliotekarz]]
|odznaczenia =
|commons = Category:Feliks Koneczny
|wikicytaty = Feliks Koneczny
|www =
}}
'''Feliks Karol Koneczny''' (ur. [[1 listopada]] [[1862]] w [[Kraków|Krakowie]], zm. [[10 lutego]] [[1949]] w [[Kraków|Krakowie]]) – [[Polacy|polski]] [[historia|historyk]] i [[Filozofia historii|historiozof]], krytyk teatralny, a także bibliotekarz i dziennikarz, twórca oryginalnej koncepcji [[cywilizacja|cywilizacji]].
== Życiorys ==
=== Pochodzenie, rodzina i życie prywatne ===
Jego rodzina wywodziła się z [[Morawy|Moraw]], gdzie przodek dotarł z armią [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]] w 1683. Syn Józefa (przybył jako młodzieniec do [[Kraków|Krakowa]]) i Józefy z domu Brazda. Matka osierociła go jako kilkuletnie dziecko. Jego ojciec studiował, ale za udział w [[powstanie krakowskie|powstaniu krakowskim]] usunięto go z [[Uniwersytet Jagielloński|UJ]], przez co podjął pracę na kolei, gdzie od stróża, poprzez magazyniera, został konduktorem. W 1865 powtórnie się ożenił z Heleną Nowakowską, z którą miał syna Józefa{{odn|Biliński|2001|s=17}}.
Koneczny jako student pojął za żonę Marcelę Kerč (z pochodzenia [[Czesi|Czeszka]], 1859–1935). Mieli córkę Bronisławę (1889–1951) i synów: Czesława (1890–1944, zamordowany przy tłumieniu [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]] z żoną Marią) oraz Stanisława (1892–1944, aresztowany za udział w konspiracji w 1943, ścięty toporem){{odn|Biliński|2001|s=31-32.
=== Wykształcenie ===
Ukończywszy szkołę podstawową, Feliks podjął naukę w gimnazjum św. Anny (1873). Początkowo nauka tam szła mu bardzo dobrze, jednak z czasem noty były coraz gorsze. W efekcie musiał powtórzyć klasę czwartą w [[Gimnazjum św. Jacka w Krakowie|Gimnazjum św. Jacka]]. W tej szkole sytuacja powtórzyła się – zaczął edukację z bardzo dobrymi wynikami, by potem się bardzo opuścić w nauce (do tego doszły m.in. wagary w klasie szóstej). Po licznych perturbacjach egzamin maturalny złożył jako ekstern w 1883{{odn|Biliński|2001|s=18-22}}.
W latach 1883–1888 studiował historię na [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytecie Jagiellońskim]], tytuł [[doktor (stopień naukowy)|doktora]] uzyskał za pracę napisaną u [[Maksymilian Iskrzycki|Maksymiliana Iskrzyckiego]]: ''Najdawniejsze stosunki Inflant z Polską do r. 1393''. Rozprawa jego spotkała się z dużym uznaniem recenzentów A. Lewickiego i W. Zakrzewskiego, którzy podkreślali „niepospolity talent kombinacyjny" doktoranta, chociaż jednocześnie zarzucali mu zbyt daleko idące wnioski, które jakoby wysuwał na podstawie zbyt „fragmentarycznych wiadomości”. Promocja doktorska Feliksa Konecznego odbyła się 2 lipca 1888 roku<ref>Ryszard Polak, ''Feliks Koneczny. Biografia uczonego'', „Człowiek w kulturze”, nr 10 z 1998 r., s. 166</ref>{{odn|Biliński|2001|s=23, 30-31}}.
=== Praca zawodowa i aktywność naukowa ===
W 1890 prowadził badania w archiwach [[Watykan|watykańskich]]. Po powrocie pracował naukowo w Archiwum [[Akademia Umiejętności|Akademii Umiejętności]]. Następnie pracował w bibliotekach [[Akademia Umiejętności|Akademii Umiejętności]] i Uniwersytetu Jagiellońskiego{{odn|Biliński|2001|s=35, 37-38, 53}}, jednocześnie działał m.in. w Klubie Słowiańskim, [[Towarzystwo Szkoły Ludowej|Towarzystwie Szkoły Ludowej]] i [[Uniwersytet ludowy|Uniwersytecie Ludowym]]{{odn|Biliński|2001|s=71,79}}.
W tym czasie publikował liczne artykuły w czasopismach: „[[Czas (dziennik)|Czas]]”, „[[Przegląd Polski]]”, „[[Przegląd Powszechny]]”{{Fakt}}, „[[Głos Narodu]]” i miesięczniku „[[Świat Słowiański]]”, którego był redaktorem{{odn|Biliński|2001|s=79, 105}}.
W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] w wyniku zarządzenia ewakuacji Krakowa (w związku z toczonymi na północ od miasta walkami) Koneczny z rodziną znalazł się na Morawach w miejscowości [[Stare Hamry]]. W tym okresie napisał m.in. następujące książki: ''Tadeusz Kościuszko'' (1917), ''Dzieje Rosji'' (1917) i jako redaktor ''Polska w kulturze powszechnej'' (1918){{odn|Biliński|2001|s=107}}.
Od 1919 r. pracował na [[Uniwersytet Wileński|Uniwersytecie Stefana Batorego]] w [[Wilno|Wilnie]] jako zastępca profesora, gdzie [[habilitacja|habilitował]] się w 1920 r. pracą ''Dzieje Rosji do r. 1449''. W 1922 r. uzyskał tytuł [[profesor]]a. W latach 1922–1929 kierował katedrą historii Europy Wschodniej. Po osiągnięciu wieku emerytalnego Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego dwukrotnie przychyliło się pozytywnie wobec prośby Rady Wydziału Humanistycznego, by Koneczny mógł wykładać. W 1929 takiej zgody nie udzielono i profesor przeszedł na emeryturę{{odn|Biliński|2001|s=141-142}}. [[Filister]] honoris causa [[Korporacja akademicka|korporacji akademickiej]] [[Conradia]]<ref>[http://zag-wisla.bloog.pl/kat,209787,index.html?ticaid=67f8a Korporacja Akademicka „Z.A.G. Wisła”, Gdańsk 1913 – Sławni Korporanci – bloog.pl].</ref><ref>[http://web.archive.org/web/20141218182941/http://magnapolonia.wroc.pl/ Korporacja Akademicka Magna Polonia Vratislaviensis] (Web Archive)</ref>.
W 1929 powrócił do Krakowa. W latach 30. odszedł w swej aktywności naukowej od problematyki historycznej i publikował przede wszystkim na tematy związane z historiozofią, etyką i religią. Wyrazem tego były następujące opracowania: ''O wielości cywilizacyj'' (1935)<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = O wielości cywilizacyj |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/o-wielosci-cywilizacyj,OTgwNzYyNjE/6/#info:metadata}}</ref>, ''Święci w dziejach narodu polskiego'' (1937)<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = Święci w dziejach narodu polskiego |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/swieci-w-dziejach-narodu-polskiego,MTIwNDY3MDQ2/4/#info:metadata}}</ref>, ''Rozwój moralności'' (1938), ''Protestantyzm w życiu zbiorowym'' (1938)<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = Protestantyzm w życiu zbiorowym |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/protestantyzm-w-zyciu-zbiorowym,OTgwNzYwNTQ/4/#info:metadata}}</ref>, ''Kościół jako polityczny wychowawca narodów'' (1938){{odn|Biliński|2001|s=147}}<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = Kościół jako polityczny wychowawca narodów |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/kosciol-jako-polityczny-wychowawca-narodow,OTgwNzY1NTU/8/#info:metadata}}</ref>.
W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] w górnej części domu, w której mieszkał Koneczny, dokwaterowano rodziny niemieckie. Po wkroczeniu [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] zamieszkała tam [[Helena Blum]]. Po wojnie zarejestrowany na Uniwersytecie Jagiellońskim, lecz bez prawa prowadzenia działalności dydaktycznej, w latach 1946–1948 publikował liczne artykuły poświęcone głównie kwestiom samorządu i historii gospodarczej w „[[Niedziela (czasopismo)|Niedzieli]]” i „[[Tygodnik Warszawski|Tygodniku Warszawskim]]”{{odn|Biliński|2001|s=168, 177-179}}
Zmarł 10 lutego 1949 roku w Krakowie, pochowany w dwa dni później w grobowcu rodzinnym na [[Cmentarz Salwatorski|Cmentarzu Salwatorskim]].
== Twórczość ==
=== Krytyka teatralna ===
Na przełomie XIX i XX w. Koneczny przez 9 lat (1896–1905) publikował sprawozdania teatralne w krakowskim miesięczniku „[[Przegląd Polski]]”. Należał do grona najwybitniejszych krytyków epoki, dbając o rzetelne przygotowanie się do oglądanych spektakli, a następnie obiektywne i wręcz naukowe ich zrecenzowanie{{odn|Biliński|2001|s=59-60}}. Koneczny opublikował 75 (jak je nazywał) krytyk, bez tytułów, w rubryce: ''Teatr krakowski''<ref>K. Gajda, ''Feliks Karol Koneczny'', [w:] ''Słownik polskich krytyków teatralnych'', t. I, red. E. Udalska, Warszawa 1994, s. 69.</ref>.
=== Historia ===
W pracach historycznych Koneczny zajmował się historią Europy Środkowej i Wschodniej głównie w okresie [[średniowiecze|średniowiecza]] i wczesnej [[Nowożytność|nowożytności]]. Interesowały go zwłaszcza kwestie związane z [[zakon krzyżacki|zakonem krzyżackim]] oraz stosunki [[Polska|Polski]] i [[Litwa|Litwy]] ze wschodnimi sąsiadami. Obok prac naukowych publikował także dzieła popularyzatorskie i podręcznikowe, jak ''Dzieje narodu polskiego dla młodzieży'' (1889), ''Dzieje Śląska'' (1897) czy ''Dzieje [[Polska|Polski]] za [[Piastowie|Piastów]]'' (1902) i ''Dzieje Polski za [[Jagiellonowie|Jagiellonów]]'' (1903).
W swoich pracach historycznych podkreślał pozytywny wpływ [[Kościół katolicki|Kościoła katolickiego]] na rozwój społeczeństwa (ukazując m.in. jak w konfliktach władzy państwowej z Kościołem rodziły się samorządy i przekonanie o prawach społeczeństwa względem władcy), oraz dominującą rolę idei w historii, tak np. w ''Teorii [[bitwa pod Grunwaldem|Grunwaldu]]'' (1910) pokazuje, że zwycięstwo nad zakonem krzyżackim było wynikiem nie tyle przewagi militarnej, ile wyższości idei samostanowienia narodów, opracowanej przez [[Stanisław ze Skarbimierza|Stanisława ze Skalbmierza]] i [[Paweł Włodkowic|Pawła Włodkowica]], nad, będącymi podstawą moralną i prawną dla roszczeń krzyżackich, [[uniwersalizm]]ami cesarskim i papieskim. Często podkreślał też fałszywość teorii [[determinizm|deterministycznych]], ukazując wpływ wybitnych jednostek na dzieje. Uwypuklał narodowościowy charakter konfliktów polsko-[[Niemcy|niemieckich]], a później polsko-krzyżackich i jego zdaniem negatywną rolę [[Żydzi|Żydów]] w dziejach Polski. Przykładał także dużą wagę do badań rozwoju administracji – ''Dzieje administracji w Polsce'' (1924), oraz rozwoju gospodarczego – ''Rzut oka na polskie dzieje gospodarcze'' (1918). Z biegiem czasu Koneczny publikował coraz mniej prac historycznych, a coraz więcej historiozoficznych.
==== Kwestia rusińska ====
Koneczny w swoich pracach często poruszał kwestię stosunków polsko-rusińskich. Do najważniejszych jego poglądów w tych zagadnieniach należą:
* w swojej pracy ''O pierwotnej polskości Ziemi Chełmskiej i Rusi Czerwonej'' stwierdzał, że tereny [[Grody Czerwieńskie|Grodów Czerwieńskich]] jak i całej [[Ruś Czerwona|Rusi Czerwonej]] pierwotnie należały do [[Polacy|Polaków]] [Lachów], a Rusini stanowili element „przybyły” (obcy etnicznie) na tych terenach. Uważał że błędem jest powszechne mniemanie, jakoby Polacy przybyli na te tereny jako osadnicy w drugiej połowie XIV wieku, za [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]]<ref>Feliks Koneczny ''O pierwotnej polskości Ziemi Chełmińskiej i Rusi Czerwonej'', [[Warszawa]] 1920.</ref>;
* [[Kozacy|Kozaków]] zaliczał do cywilizacji turańskiej – uważanej przez siebie za pozbawioną moralności, nietrwałej i nastawionej jedynie na gromadną ekspansję, której przewodzi jednostka mająca w swoim władztwie ślepy tłum posłuszny jej zwierzchnictwu;
* twierdził, że nowa świadomość narodowa w przypadku Kozaków (wcześniej istniała jedynie odrębność wyznaniowa) wykształciła się na rubieżach [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]] dopiero w XVII wieku i to niezaprzeczalnie dzięki wpływom polskim, bez których nie miałoby to miejsca. Uważał, że państwo polskie dostarczyło tej nowej kształtującej się narodowości wszystkiego niezbędnego do jej ostatecznego wykrystalizowania, jednak Kozacy ze względu na powszechny analfabetyzm, pozbawienie rozpędu kulturalnego i powszechną ciemnotę i anarchię rozpętali między sobą wojny, co zakończyło się całkowitą destrukcją początkowego poczucia narodowego [zobacz: [[Unia hadziacka]]]<ref>Feliks Koneczny ''Polskie Logos a Ethos'', 1921 Poznań-Warszawa, t. II.</ref>;
* zwracał uwagę, że poczucie narodowe (w tym wypadku zwane „ukrainizmem”) które po raz kolejny pojawiło się na tych terenach w XIX w., nie miało najmniejszego związku genetycznego z narodowością ruską formacji pierwszej (kozackiej), bowiem ta pierwsza po krótkim okresie stała się „czarną masą”, po której nie pozostało nawet śladowe piętno świadomości czy też kultury<ref>Feliks Koneczny ''Polskie Logos a Ethos'', 1921 Poznań-Warszawa, t.II, str. 116.</ref>.
=== Historiozofia ===
Początkiem rozważań cywilizacyjnych Konecznego była refleksja nad stosunkiem Polski do Europy, naszej wartości cywilizacyjnej w ogóle, prowadzona w 1917 roku. Zaowocowała ona artykułem ''Polska w kulturze powszechnej'' w dwutomowym dziele pod redakcją Feliksa Konecznego (1917 lub 1918). Był to jednocześnie początek prac nad książką ''O wielości cywilizacyj''. Pierwszą obszerniejszą pracą historiozoficzną Konecznego było opublikowane w 1921 r. ''Polskie Logos a Ethos. Roztrząsanie o znaczeniu i celu Polski''. Są to rozważania o celu Polski jako [[Państwo|państwa]] i Polaków jako [[Naród|narodu]]. Cel taki pojmował on nie jako coś danego z góry, ale jako wybraną w sposób wolny ideę przewodnią, wokół której koncentrują się wysiłki narodu w danym okresie historycznym. Idea taka miałaby wynikać z okazanych w toku rozwoju danego narodu predyspozycji i uwzględniać potrzeby całej ludzkości. Koneczny twierdził, że miano narodu przysługuje tylko tym wspólnotom, które posiadają właśnie taki cel, inny niż własne przetrwanie. Celem Polski, zdaniem Konecznego, było (czy też powinno być) głoszenie i dowodzenie nadrzędności prawa moralnego nad dążeniem za wszelką cenę do skuteczności w polityce, a także rozpowszechnianie idei dobrowolnej unii między narodami, której najdoskonalszy przykład widział w [[Unia polsko-litewska|uniach polsko-litewskich]]. W roku akademickim 1926/27 Koneczny prowadził na [[Uniwersytet Wileński|Uniwersytecie Stefana Batorego]] całoroczne wykłady, w wymiarze 3 godzin tygodniowo, z przedmiotu „Wstęp do nauki o cywilizacji”. W tym czasie publikuje szereg artykułów i broszur historiozoficznych, m.in.: ''Różnolitość cywilizacyjna Słowiańszczyzny'' (1925), ''Bizantynizm niemiecki'' (1927), ''Kościół w Polsce wobec cywilizacji'' (1928), ''Zawisłość ekonomii od etyki'' (1932), w których kształtował własne rozumienie podstawowych dla swojej historiozofii pojęć takich jak: cywilizacja, trójprawo, pięciomian bytu ([[Quincunx (czynnik)|Quincunx]]), personalizm, indywidualizm, gromadność.
Historiozofia Konecznego uzyskała swój ostateczny kształt w książce ''O wielości cywilizacyj'' (1935) – na Zachodzie wydanej w 1962 w języku angielskim pod tytułem ''On the Plurality of Civilisations''<ref>Londyn, 1962 – zobacz: Niektóre dzieła.</ref>, do której przedmowę napisał [[Arnold Joseph Toynbee]]<ref>Piotr Skudzrzyk, ''Losy cywilizacji według Arnolda J.Toynebee’ego'', Katowice 1992, s. 13., {{ISBN|83-900639-5-6}}.</ref> oraz traktowanej jako jej uzupełnienie książce ''Rozwój moralności'' ([[1938]]), a także w będących jej rozwinięciem niewydanych za jego życia książkach: ''Cywilizacja Bizantyńska'', ''Cywilizacja Żydowska''<ref>Te dwie ostatnie prace powstawały niemal jednocześnie (były prawie na ukończeniu) z „O wielości cywilizacyj”, ze względu na chęć sprawdzenia nowatorskiej teorii cywilizacji i metody jej badania przed opublikowaniem.</ref>, ''Państwo i Prawo w Cywilizacji Łacińskiej''. Historiozofia była w jego ujęciu badaniem praw dziejowych<ref>Por. Koneczny F., „Prawa dziejowe”, Londyn 1982, lub nowsze wydania, np. Koneczny F., „Prawa dziejowe”, Wyd. Antyk Marcin Dybowski, Komarów 2001. {{ISBN|83-87809-50-0}}.</ref>. Prawa te rozumiał on jednak nie jako determinizm, ale jako stałe (wielokrotnie powtarzające się w dziejach) zależności między ideami, systemami społecznymi, politycznymi czy religijnymi. Zwalczał wszystkie historiozofie deterministyczne jak: [[marksizm]], [[heglizm]], teorie [[Andrzej Towiański|Towiańskiego]], [[Józef Hoene-Wroński|Hoene-Wrońskiego]] i [[Giambattista Vico|Vico]], a także [[rasizm]] i [[darwinizm społeczny]]. Uważał też, że nie można przy pomocy historiozofii przewidzieć przyszłego rozwoju ludzkości.
== Teoria cywilizacji ==
Cywilizacja jest według Konecznego „metodą ustroju<ref>Czyli organizacji.</ref> życia zbiorowego”. Jest wiele cywilizacji (nie istnieje i istnieć nie może jedna cywilizacja ogólnoludzka). Rządzą nimi [[prawa cywilizacyjne]]. Koneczny wyróżnił kilkadziesiąt cywilizacji historycznych, z których siedem istnieje współcześnie:
* [[Arabowie|arabska]]
*[[Feliks Koneczny#Cywilizacja bizantyńska|bizantyńska]]
* [[Braminizm|bramińska]]
* [[Historia Chin|chińska]]
* [[cywilizacja łacińska|łacińska]]
*[[Feliks Koneczny#Cywilizacja turańska|turańska]]
*[[Feliks Koneczny#Cywilizacja żydowska|żydowska]]
Poddziałami i odmianami cywilizacji są kultury. Nie wykluczał, że istniało i istnieje współcześnie znacznie więcej cywilizacji, jednak tylko te siedem obejmuje wielkie społeczności i ma rzeczywisty wpływ na historię świata. Cywilizacje różnią się między sobą po pierwsze w trójprawie, tj. w prawie majątkowym, rodzinnym i spadkowym (te trzy dziedziny prawa istnieją według niego we wszystkich społecznościach ludzkich) oraz w pojmowaniu abstraktów należących do tzw. [[Quincunx (czynnik)|Quincunxu]] czyli pięciomianu bytu: zdrowia, bogactwa, dobra, prawdy oraz piękna. Najwięcej różnic dostrzega Koneczny w sferze [[etyka|etyki]], między różnymi etykami dostrzega on formalne podobieństwa, a mianowicie siedem generaliów – pojęć występujących we wszystkich znanych etykach: obowiązek, bezinteresowność, odpowiedzialność, sprawiedliwość, sumienie, stosunek do czasu i pracy. Pod te formalne pojęcia każda etyka podkłada własną różnorodną treść. Między cywilizacjami nie może być syntez (bowiem sprzeczności między różnymi etykami są nie do pogodzenia), a próby dokonania takowych kończą się, bądź to zdominowaniem jednej cywilizacji przez drugą (najczęściej dominującą jest ta, która nakłada mniejsze obowiązki moralne), bądź też powstaniem acywilizacyjnej, niezdolnej do rozwoju a często i przetrwania, mieszanki. Przykładowo w Polsce według Konecznego oprócz dominującej cywilizacji łacińskiej występują wpływy cywilizacji żydowskiej, a także w małym stopniu bizantyjskiej i turańskiej<ref>Feliks Koneczny, ''Polska między Wschodem a Zachodem'', Dom Wydawniczy „Ostoja”, Krzeszowice 2006.</ref>. W poszczególnych cywilizacjach różny jest stosunek jednostki do społeczeństwa, władzy, czy wreszcie Boga. Pod tym kątem Koneczny wyróżnił dwa szeregi pojęć: gromadnościowy i personalistyczny:
=== Dwa szeregi pojęć ===
* Gromadność i personalizm
Rozstrzyga czy celem ustroju społecznego jest dobro osoby czy grupy. Podstawową metoda rozpoznawania, którą z tych wartości preferuje dana cywilizacja, jest dla Konecznego, sposób modlitwy [czy człowiek zwraca się do [[Bóg|bóstwa]] jako jednostka (personalizm), czy jako przedstawiciel jakiejś grupy (gromadność), [[Plemię|plemienia]], [[Kasta|kasty]], państwa]. Obok gromadności, jako przeciwieństwo personalizmu, bywa wymieniany przez niego indywidualizm. W personalizmie jednostka podlega (dla własnego dobra) ograniczeniom moralnym, natomiast indywidualizm oznacza brak wszelkich ograniczeń i w istocie kończy się [[tyran]]ią najsilniejszej jednostki.
* [[Racjonalizm filozoficzny|Aprioryzm]] i [[Empiryzm|aposterioryzm]]
Zależy od tego czy ustrój społeczny zmienia się pod wpływem doświadczeń, czy też pod wpływem teorii niewynikających z doświadczenia (opracowanych „metodą medytacyjną”).
* Negacja wszystkiego i historyzm
Powiązane z poprzednią parą. Istnienie lub brak w danym społeczeństwie żywej (rozwijającej się) tradycji obok „negacji wszystkiego” jako przeciwieństwo historyzmu Koneczny wymienia czasem sakralizacje obyczaju, czyli jego uświęcenie i niezmienność.
* Jednostajność i jedność w rozmaitości
Dwie wizje budowania jedności społeczeństwa. Jako dążące do jednolitości Koneczny uznawał wszystkie społeczeństwa, w których istniała biurokracja.
* Mechanizm i organizm
Powiązane z poprzednią parą. Rozumienie społeczeństwa jako mechanizmu, który w razie wadliwego funkcjonowania wymaga biurokratycznej reformy, lub jako organizmu, który posiada zdolność do samoleczenia – oddolnej naprawy. Mechanizmami są państwa centralistyczne zarządzane przez biurokrację. Organizmami – państwa lub społeczeństwa z rozbudowanym samorządem.
* Monizm i dualizm prawny
Istnienie prawa prywatnego (monizm, we wszystkich cywilizacjach) i publicznego (obok prywatnego, w niektórych cywilizacjach).
Większość cywilizacji posiada pojęcia obu ciągów. W pełni personalistyczna jest według Konecznego jedynie cywilizacja łacińska.
=== Charakterystyka poszczególnych cywilizacji ===
==== Cywilizacja bizantyńska ====
Ukształtowana w [[Cesarstwo Rzymskie|Cesarstwie rzymskim]], a następnie w [[Cesarstwo Bizantyńskie|Cesarstwie Bizantyjskim]], na przełomie starożytności i średniowiecza. Choć nazwę wzięła od państwa bizantyjskiego, to wiele jej cech było widocznych już w późnym cesarstwie rzymskim. Z dziedzictwa rzymskiego brała przede wszystkim prawo publiczne, które Koneczny uważał za efekt wpływów wschodnich, od początku obcy cywilizacyjnie Rzymowi i stanowiący jedną z przyczyn jego upadku. Jednocześnie wbrew rzymskiej tradycji, stawia prawo publiczne ponad prawem prywatnym. Religią tej cywilizacji jest chrześcijaństwo, ale głosi ona zwierzchność władzy politycznej nad duchową i niezależność polityki od moralności, władcy bizantyjscy nie tylko wyznaczali biskupów (w czym, w przeciwieństwie do świata zachodniego, nie spotkali się z żadnymi oporami Kościoła), ale rozstrzygali też spory dogmatyczne. Takie stanowisko musiało zdaniem Konecznego doprowadzić do trwałej schizmy w Kościele. Przedstawia on więc [[prawosławie]] jako produkt cywilizacji bizantyńskiej w kontraście do katolicyzmu, który stworzył własną cywilizację. Państwo w cywilizacji bizantyńskiej tworzyło potężną biurokrację i bardzo rozbudowane prawo, regulujące wszystkie dziedziny życia. Charakteryzowało się ono znacznym uciskiem fiskalnym powodującym niekiedy wyludnienie całych prowincji, czy masowe ucieczki na pustynie (jak było w Egipcie). Posiadało, w przeciwieństwie do większości państw średniowiecznych, stałą zaciężną armię. Historię Bizancjum Koneczny opisuje jako dzieje nieuniknionego upadku. Rozrośnięty do przesady aparat państwowy powoduje niedorozwój społeczeństwa, upadek nauki, sztuki i literatury. Długotrwałość tego upadku (zwłaszcza gdy porównamy ją z upadkiem cesarstwa zachodniego), tłumaczy on pozorną przewagą mechanizmu nad organizmem: mechanizm może działać nawet wtedy, gdy działanie to nie ma już żadnego celu. Rozwinięte społeczeństwo zachodnich prowincji cesarstwa zdaniem Konecznego po prostu nie chciało kontynuować jego ułomnych tradycji politycznych i wolało podporządkować się władcom barbarzyńskim (jako przykład takiego świadomego wyboru politycznego ukazuje on [[Kasjodor]]a, którego uważa za jednego z twórców cywilizacji łacińskiej), podczas gdy na wschodzie mechanicznie podtrzymywano skazane na upadek państwo, wbrew interesom społeczeństwa (tej sprzeczności interesów dowodzi Koneczny licznymi przykładami obywateli cesarstwa cieszących się z podboju swoich prowincji przez barbarzyńców). Cywilizacja ta nie upadła jednak razem z państwem bizantyjskim, gdyż wcześniej na przełomie IX i X wieku opanowała znaczną część Niemiec, gdzie rozpropagowała ją cesarzowa [[Teofano (cesarzowa rzymska)|Teofano]]. Stąd miały wynikać późniejsze walki cesarzy niemieckich (zwłaszcza [[Fryderyk II Hohenstauf|Fryderyka II]]) z papiestwem. Późniejszymi wcieleniami cywilizacji bizantyńskiej w Niemczech były [[zakon krzyżacki]] i [[Królestwo Prus|Prusy]] (kultura niemiecko-bizantyńska). Podobnie jak na wschodzie cywilizacja ta wykształciła prawosławie, tak na zachodzie wykształciła [[protestantyzm]], który znów podobnie jak prawosławie faktycznie uznał '''dominację władzy politycznej nad kościelną''' (''cuius regio, eius religio'')<ref>Koneczny F., ''Bizantynizm niemiecki'', Wyd. Dom Wydawniczy „Ostoja”, Warszawa 2005, s. 24.</ref>. Zdaniem Konecznego Cywilizacja bizantyńska ma dziś znaczny i negatywny wpływ na większość państw zachodnich, co wyraża się m.in. w rozbudowie biurokracji i prawa ograniczającego coraz więcej dziedzin życia, eliminacji etyki z życia zbiorowego<ref>{{Cytuj|autor = Feliks Koneczny |tytuł = Cywilizacja bizantyńska |data = 2004 |isbn = 83-88020-99-4 |miejsce = Krzeszowice |wydawca = „Ostoja” |oclc = 749973594}}</ref> oraz militaryzacji.
==== Cywilizacja łacińska ====
Kształtowała się w okresie średniowiecza, a najważniejszym czynnikiem ją tworzącym był [[Kościół katolicki]]. Obejmuje ona społeczeństwa [[Europa|Europy]] zachodniej i środkowej oraz [[Ameryka|Ameryki]], dominuje wszędzie tam, gdzie religią dominującą jest katolicyzm lub wywodzące się z niego [[protestantyzm|wyznania protestanckie]]. Jej etyką jest etyka katolicka. Cywilizacja łacińska przejęła [[Attyka (kraina historyczna)|attyckie]] pojęcia prawdy (nauki) i piękna (literatura i sztuka) oraz znaczną część [[Cesarstwo Rzymskie|rzymskiego]] prawa, rozwijając je w duchu chrześcijaństwa. W [[polityka|polityce]] narzuca rządzącym te same prawa moralne, które obowiązują poddanych ich władzy. Dąży do rozwinięcia jak najsilniejszego [[samorząd]]u i jak największego wpływu społeczeństwa na państwo. Uznaje dualizm prawa (prawo prywatne i publiczne) i wyższość etyki nad prawem (prawo ma wywodzić się z etyki i podlega ocenie moralnej). W [[ekonomia|ekonomii]] najwyżej ceni [[nieruchomość|własność nieruchomą]], zwłaszcza ziemską. Jej ideałem w tej dziedzinie jest zapewnienie jak największej liczbie ludzi samodzielności ekonomicznej, tj. posiadania własnego warsztatu pracy, będącego w stanie zapewnić utrzymanie rodzinie. W prawie rodzinnym i małżeńskim uznaje tylko [[małżeństwo]] [[monogamia|monogamiczne]] oraz emancypację rodziny spod władzy [[ród|rodu]].
==== Cywilizacja turańska ====
Ukształtowana w [[starożytność|starożytności]] na terenach [[Wielki Step|Wielkiego Stepu]]. Nie rozwinęła trwałych więzi społecznych wyższych niż rodowe, ludność łączy się natomiast w celach wojennych w [[orda|ordy]], które w razie powodzenia mogą przybrać potężne rozmiary, nie są jednak trwałe i rozpadają się wraz ze śmiercią wodza lub jego porażką. Największe ordy utworzyli [[Hunowie]], [[Turcy]] i [[Mongołowie]] (autor wyróżniał także kultury ojgurską, afgańską i turecką), do tej cywilizacji należą także [[Rosjanie]] i [[Kozacy]] (turańsko-słowiańskie kultury moskiewska i kozacka). Cała aktywność polityczna w ramach tej cywilizacji ma zdaniem Konecznego charakter wojskowy. Władców nie obowiązuje moralność (stąd Koneczny mówił o indywidualizmie tej cywilizacji). Nie rozwinęła żadnej z nauk, jednak szybko przyswajała sobie wszelkie wynalazki w dziedzinie wojskowości. Uznaje równoprawność monogamii, [[poligamia|poligamii]] i [[konkubinat]]u. Pozornie panuje w niej [[indyferentyzm]] religijny, jednak często religia była w jej ramach wykorzystywana jako przyczyna wojen, nie miała natomiast nigdy wpływu na moralność publiczną czy stosunki społeczne.
==== Cywilizacja żydowska ====
Jest cywilizacją sakralną, tj. taką, w której całe życie jednostki i społeczeństwa jest, lub przynajmniej powinno być, podporządkowane prawu religijnemu. Podstawą tego prawa jest u Żydów [[Tora]], ale za charakterystyczną cechę tej cywilizacji, odróżniającą ją od innych cywilizacji sakralnych np. bramińskiej, Koneczny uważał, że prawa są w niej wypierane przez kolejne komentarze do nich i tak Tora została wyparta przez [[Talmud]], ten zaś był wypierany przez kolejne komentarze i skróty (najważniejsze autorstwa [[Majmonides|Mojżesza Majmonidesa]] czy [[Moses Mendelssohn|Mojżesza Mendelssona]]) i wreszcie w niektórych środowiskach żydowskich przez [[Kabała|Kabałę]]. To wyparcie nie oznaczało oczywiście dogmatycznego odrzucenia, Żydzi talmudyści dalej uznawali pierwotność Tory, ale było praktycznym zaprzestaniem badań nad wcześniejszymi tekstami i odwoływania się do nich. Tak więc faktyczne prawo żydowskie, mimo że z definicji jako sakralne powinno być niezmienne, w rzeczywistości zmieniało się pod wpływem komentarzy dostosowujących je do zmiennych okoliczności historycznych. Choć podstawa prawa żydowskiego wykształciła się w [[Palestyna|Palestynie]] (lub w drodze do niej), to najistotniejszym doświadczeniem dziejowym, które wpłynęło na rozwój cywilizacji żydowskiej była tzw. [[niewola babilońska]]. Wprawdzie część Żydów wróciła później do Palestyny, a nawet ponownie stworzyła niezależne państwo żydowskie, jednak od jej czasu większość Żydów żyje w rozproszeniu, określanym przez Konecznego jako Golus ([[Żydzi aszkenazyjscy|aszkenazyjska]] wymowa [[język hebrajski|hebrajskiego]] słowa גָּלוּת ([gɔluθ], wygnanie). W niewoli babilońskiej Żydzi z konieczności porzucili, jako niewykonalną poza niepodległym państwem żydowskim (Koneczny nazywa to geograficzną względnością prawa), tę część swoich praw, która określała zasady ekonomiczne, przejęli zaś pojęcia ekonomiczne ówczesnej [[Babilonia|Babilonii]], wtedy też po raz pierwszy zajęli się na dużą skalę handlem. Najistotniejszymi elementami ekonomii żydowskiej były od tego czasu: wyższość własności ruchomej nad nieruchomą i oparcie się na kredycie jako podstawie działalności. Za charakterystyczne uznać należy również to, że wedle Konecznego, kupcy żydowscy, w przeciwieństwie do handlowców innych cywilizacji, zaczynali swoją działalność od razu od wielkiego handlu międzynarodowego, a dopiero wiele wieków później zajęli się handlem detalicznym. Z racji chrześcijańskiego zakazu [[Lichwa|lichwy]] Żydzi w średniowiecznej Europie zajęli się bankowością (w niektórych miejscach zmuszały ich do tego ograniczenia w handlu), osiągając w niej pierwotnie monopolistyczną pozycję. Istotną cechą wyrosłą z życia w rozproszeniu jest też brak przywiązania do ziemi i patriotyzmu. Zdaniem Konecznego istnieją co najmniej cztery główne religie żydowskie ([[mozaizm]], [[judaizm]], [[chasydyzm]] i pogaństwo żydowskie opisane w Biblii), które jednak różniąc się od siebie zasadniczo w kwestiach [[Teologia dogmatyczna|dogmatyki]] czy [[Eklezjologia|eklezjologii]] uznają to samo prawo i tę sama moralność (moralność w cywilizacji żydowskiej wywodzi się z prawa). Biorąc pod uwagę, że sami Żydzi uważają prawo za najistotniejszy element swojej religii (czy też swoich religii), są one często traktowane jako odmiany jednej religii. Religie te łączy też postrzeganie Żydów jako [[Naród wybrany|Narodu wybranego]]. Podstawowym wyróżnikiem moralności żydowskiej jest dla Konecznego jej dwoistość, tj. odmienne zasady jakie mają w niej obowiązywać w stosunkach między Żydami i w stosunkach Żydów z [[goj]]ami. Żydzi uznawali konieczność przestrzegania praw narodów wśród których żyli, lecz uzasadniali to jedynie dążeniem do zachowania pokoju. W prawie małżeńskim, początkowo preferowana była poligamia, jednak w średniowieczu, głównie ze względów praktycznych, przeważać zaczęła monogamia, która od XIII w stała się jedyną dopuszczalną formą małżeństwa. Cywilizacja żydowska jest jedną z najdokładniej opisanych przez Konecznego (obok bizantyńskiej i łacińskiej). Jej opis budzi też jednak najwięcej kontrowersji (niektórzy twierdzą, że Koneczny podkreślał u Żydów te cechy które uważał za negatywne, ich pozytywne osiągnięcia dostrzegał jedynie w ekonomii) i jest tą częścią teorii Konecznego, która została najwyraźniej sfalsyfikowana, przez wydarzenia, jakie nastąpiły po jego śmierci. Koneczny nie wierzył w możliwość powstania i utrzymania się niepodległego [[Izrael]]a ze względu na brak patriotyzmu u Żydów, ich niechęć do wojska i ułomność (jednokierunkowość) żydowskiej ekonomii<ref>Należy zauważyć, że powstanie państwa [[Izrael]] to głównie efekt działalności [[Syjonizm|syjonistów]], którzy odeszli od części zasad obowiązujących w cywilizacji żydowskiej, a jeżeli ich przestrzegają, to głównie ze względu na szacunek dla historii i tradycji oraz ze względu na zachowanie spokoju społecznego (wobec protestów religijnych Żydów).</ref>. Potwierdziło się jedynie jego przypuszczenie, że znaczna część Żydów będzie wolała pozostać w rozproszeniu. Koneczny w cywilizacji żydowskiej wyróżniał m.in. kulturę [[Litwacy|litwacką]], tumską, tuniską, amerykańsko-żydowską oraz [[socjalizm]]{{fakt}}.
==== Cywilizacja arabska ====
Jest to cywilizacja półsakralna. Rozwinęła się w ustroju rodowym, z niewyemancypowaną rodziną (do jej emancypacji doszło jedynie w kulturze kordoweńskiej). W zakresie stosunku do czasu przedstawiciele tej cywilizacji posiadają świadomość er, lecz nie dochodzą do historyzmu. To cywilizacja dopuszczająca [[poligamia|poligamię]] (do czterech żon w danym czasie), z prawem udzielania rozwodu przysługującym jedynie mężczyznom. Związki między mężczyzną a kobietą/kobietami opierają się na bazie umów w zakresie prawa prywatnego. W zakresie życia publicznego, wywodzi się prawo publiczne z prywatnego, np. podatki z obowiązku udzielania jałmużny biednym, służbę wojskową z obowiązku uczestniczenia w świętej wojnie. Z powodu niedostatków tak tworzonego prawa publicznego akceptuje się w tej cywilizacji despotyczną władzę, lecz poddającą swą władzę pod zwierzchnictwo [[Koran]]u. O zgodności decyzji władz z Koranem decydują sądy religijne. Do tej cywilizacji zaliczał Koneczny m.in. kulturę kordoweńską, mauretańską i bagdadzką.
==== Cywilizacja bramińska ====
Jest cywilizacją sakralną, politeistyczną. Rozwinęła się w ustroju rodowym, kastowym. W zakresie stosunku do czasu rozwinęła stosunek do czasu jedynie do kalendarza. W zakresie prawa małżeńskiego jest to cywilizacja poligamizująca. Autonomiczna w sprawach społecznych. W sprawach państwowych dopuszczająca władzę despotyczną (z powodu niewyodrębnienia prawa publicznego), a jednocześnie bezetyczną.
==== Cywilizacja chińska ====
Rozwinęła się w ustroju rodowym, rozluźniającym się w miastach. W zakresie stosunku do czasu jej przedstawiciele posiadają świadomość cykli. W zakresie prawa małżeńskiego jest to cywilizacja poligamizująca. Autonomiczna w sprawach społecznych. W sprawach państwowych antropolatryczna i bezetyczna. Do cywilizacji chińskiej zaliczał Koneczny kulturę koreańską i japońską.
== Wpływ na innych autorów ==
Mimo iż po II wojnie światowej nauka porównawcza o cywilizacjach Feliksa Konecznego przez długi czas była usunięta w cień, inspirowała ona część autorów rozwijających lub modyfikujących osiągnięcia Konecznego. Jednym z kontynuatorów był [[Józef Kossecki]]. Wykorzystał on metodę socjologiczno-psychologiczną [[Leon Petrażycki|Leona Petrażyckiego]], zwłaszcza zaś teorię norm społecznych Leona Petrażyckiego i jego ucznia [[Henryk Piętka|Henryka Piętki]], do głębszego ujęcia mechanizmu funkcjonowania cywilizacji. Szczególnie wyjaśnił mechanizm asymilacji religii i ideologii przez społeczeństwa o różnych typach cywilizacji. Szerokie omówienie nauki porównawczej o cywilizacjach Feliksa Konecznego z uwzględnieniem jego późniejszych modyfikacji zawarł Kossecki w książce ''Podstawy nowoczesnej nauki porównawczej o cywilizacjach. Socjologia porównawcza cywilizacji'' (2003).
Zagorzałym zwolennikiem nauki Konecznego o cywilizacjach, który przyczynił się do rozpowszechniania jego twórczości, był niemiecki profesor [[Uniwersytet Johannesa Gutenberga w Moguncji|uniwersytetu w Moguncji]] – [[Anton Hilckman]].
Od lat 90. XX wieku pojawiło się wiele publikacji charakteryzujących całość lub część poglądów historiozoficznych Konecznego. Niewielu autorów próbuje rozwijać sformułowaną przez niego teorię cywilizacji.
== Niektóre dzieła ==
* ''Jagiełło i Witold'', Lwów 1893<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = Jagiełło i Witołd. Cz. 1, Podczas unii krewskiej (1382-1392) |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opis = Odb. z "Przewodnika Naukowego i Literackiego" |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/jagiello-i-witold-cz-1-podczas-unii-krewskiej-1382-1392,MTIwNTc2MTY4/8/#info:metadata}}</ref>
* ''Dzieje Ślązka'', Bytom 1897<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = Dzieje Ślązka : ozdobione licznymi obrazkami |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/dzieje-slazka-ozdobione-licznymi-obrazkami,MTIwNDY3MDQ0/4/#info:metadata}}</ref>
* ''O pierwotnej polskości Ziemi Chełmskiej i Rusi Czerwonej'', Warszawa 1920<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = O pierwotnej polskości Ziemi Chełmskiej i Rusi Czerwonej |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/o-pierwotnej-polskosci-ziemi-chelmskiej-i-rusi-czerwonej,OTgwNzYyNzY/6/#info:metadata}}</ref>
* ''Polskie Logos a Ethos. Roztrząsanie o znaczeniu i celu Polski. Tom I i II'', Poznań 1921<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = Polskie logos a ethos : roztrząsanie o znaczeniu i celu Polski. T. 1 |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/polskie-logos-a-ethos-roztrzasanie-o-znaczeniu-i-celu-polski-t-1,OTgwNzYxMDc/4/#info:metadata}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = Polskie logos a ethos : roztrząsanie o znaczeniu i celu Polski. T. 2 |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/polskie-logos-a-ethos-roztrzasanie-o-znaczeniu-i-celu-polski-t-2,OTgwNzYxMDY/8/#info:metadata}}</ref>
* ''Dzieje administracji w Polsce w zarysie'', Wilno 1924<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = Dzieje administracji w Polsce w zarysie |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/dzieje-administracji-w-polsce-w-zarysie,OTgwNzY3OTI/4/#info:metadata}}</ref>
* ''Dzieje Rosji'', Kraków 1935
* ''Rozwój moralności'', Lublin 1938<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = Rozwój moralności |data = |data dostępu = 2020-01-25 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/rozwoj-moralnosci,MTAwNDQ5Mjg/6/#info:metadata}}</ref>; wyd. angielskie ''The Development of Morality'', Komorów 2016
* ''On the Plurality of Civilisations'', Polonica Publications, London 1962, Komorów 2012
* ''Cywilizacja Żydowska'' pozostawione w rękopisie, wydane Londyn 1974; wyd. angielskie ''The Jewish Civilization'', Komorów 2012
* ''O ład w Historii'' pozostawione w rękopisie, wydane Londyn 1977; wyd. angielskie ''On Order in History'', Komorów 2014
* ''Państwo w cywilizacji łacińskiej. Zasady prawa w cywilizacji łacińskiej'', Towarzystwo im. Romana Dmowskiego, Londyn 1981; wyd. angielskie ''The Latin Civilization'', Komorów 2016
* ''Cywilizacja bizantyńska'', Londyn 1973; wyd. angielskie ''The Byzantine Civilization'', Komorów 2014
* ''Prawa dziejowe'', Londyn 1982; wyd. angielskie ''The Laws of History'', Komorów 2013
* {{Cytuj książkę | tytuł=Święci w dziejach narodu polskiego| data=1985| wydawca=Michalineum| miejsce=Warszawa| isbn = 8370190057}}
* {{Cytuj książkę | tytuł=Dzieje Polski opowiedziane dla młodzieży | data=1999 | wydawca=Wydaw. Instytut Edukacji Narodowej: Fundacja Servire Veritati | miejsce=Lublin | isbn = 8388162101}}
== Artykuły ==
* ''Harmider etyk'', Myśl Narodowa, 1936, Warszawa
== Literatura o Konecznym i jego twórczości ==
* Bezat P., ''Teoria cywilizacji Feliksa Konecznego''. Dom Wydawniczy „Ostoja”, Krzeszowice 2004, {{ISBN|83-88020-97-8}}
* Bezat P., ''Poglądy polityczno-prawne Feliksa Konecznego''. Dom Wydawniczy „Ostoja”, Krzeszowice 2004, {{ISBN|83-88020-84-6}}
* Białkowski I., ''Idea ścierania się cywilizacji według Feliksa Konecznego a bezpieczeństwo współczesnej Europy''. Wyd. Dom Wydawniczy ''Ostoja'', Krzeszowice 2007, ss. 84. {{ISBN|978-83-60048-62-7}}
* Bokiej A., ''Cywilizacja łacińska. Studium na podstawie dorobku historiozoficznego Feliksa Konecznego''. Wyd. Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Legnickiej, Legnica 2000, ss. 221. Seria: Biblioteka Diecezji Legnickiej, 12. {{ISBN|83-86882-68-9}}
* Diec J., ''Teoria wielości cywilizacyj Feliksa Konecznego''. [w:] Diec J., Cywilizacje bez okien. Wyd. UJ, Kraków 2002, s. 165-179. {{ISBN|83-233-1643-0}}
* Gawor L., ''O wielości cywilizacji. Filozofia społeczna Feliksa Konecznego''. Wyd. UMCS, Lublin 2002, ss. 196. {{ISBN|83-227-1877-2}}
* Grabowiec P., ''Model społeczeństwa obywatelskiego w historiozofii F. Konecznego''. Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2000, ss. 228. Seria: Politologia nr 31. Acta Universitatis Wratislaviensis No 2236. {{ISBN|83-229-2077-6}}
* Piotrowski R., ''Problem filozoficzny ładu społecznego a porównawcza nauka o cywilizacjach''. Wyd. Dialog, Warszawa 2003, ss. 242. {{ISBN|83-88938-41-X}}
* Polak R., ''Cywilizacje a Moralność w myśli Feliksa Konecznego''. Wyd. Fundacja ''Servire Veritati'' Instytut Edukacji Narodowej, Lublin 2001, ss. 282. {{ISBN|83-914599-2-6}}
* Skoczyński J., ''Idee historiozoficzne Feliksa Konecznego''. Wyd. Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1991, ss. 141. Seria: Rozprawy Habilitacyjne nr 217, {{ISBN|83-233-0469-6}}
* Skoczyński J., red., ''Feliks Koneczny dzisiaj''. [[Księgarnia Akademicka]], Kraków 2000, ss. 280. {{ISBN|83-7188-284-X}}
* Skoczyński J., ''Koneczny. Teoria cywilizacji''. IFiS PAN, Warszawa 2003, ss. 356. Seria: Filozofia polska XX wieku. Filozofia Społeczna, {{ISBN|83-7388-039-9}}
* Skrzydlewski P., ''Polityka w cywilizacji łacińskiej. Aktualność nauki Feliksa Konecznego''. Wyd. Fundacja Rozwoju Kultury Polskiej, Lublin 2002, ss. 164. {{ISBN|83-918118-1-6}}
* Szurgot W., ''Prawo jako fundament cywilizacji łacińskiej w myśli Feliksa Konecznego''. Dom Wydawniczy „Ostoja”, Krzeszowice 2007. {{ISBN|978-83-60048-87-0}}
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
* {{cytuj|autor=Piotr Biliński|tytuł=Feliks Koneczny (1862–1949). Życie i działalność|wydawca=Ad astra|data=2001|miejsce=Warszawa|odn=tak}}
* {{cytuj|autor=Paweł Skrzydlewski|rozdział=Koneczny Feliks|redaktor=Andrzej Maryniarczyk|tytuł=Encyklopedia filozofii polskiej|wolumin=2|wydawca=Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu|data=2011|miejsce=Lublin|s=704-708}}
== Linki zewnętrzne ==
| |||