Białystok: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Zabezpieczył „Białystok”: nieencyklopedyczne wpisy ([edytowanie=Dozwolone tylko dla użytkowników automatycznie zatwierdzonych] (na zawsze) [przenoszenie=Dozwolone tylko dla użytkowników automatycznie zatwierdzonych] (na zawsze)) |
m →Historia: drobne |
||
Linia 80:
== Historia ==
[[Plik:Rycina 1752 Palac Branickich.jpg|thumb|
{{osobny artykuł|Historia Białegostoku|Kalendarium historii Białegostoku}}
Osada Białystok powstała między 1440 a 1444 rokiem, gdy na miejsce obecnego [[Rynek Kościuszki w Białymstoku|Rynku Kościuszki]] przybyli osadnicy z [[Kolno|ziemi kolneńskiej]], a do dzisiejszych [[Dojlidy|Dojlid]] – z powiatu lidzkiego. W miejscu obecnego Rynku Kościuszki krzyżowały się drogi do [[Suraż]]a, [[Wasilków|Wasilkowa]] oraz [[Choroszcz]]y. Między 1444 a 1447 rokiem Białystok od [[Michał Zygmuntowicz|Michała Zygmuntowicza]] otrzymuje [[Jakub Raczko Tabutowicz]]. W ciągu następnych trzech lat powstają dwa dwory oraz kościół parafialny. Przy kościele w 1578 roku stanęła karczma. W latach 1617–1626 z fundacji [[Piotr Wiesiołowski|marszałka Piotra Wiesiołowskiego]] zbudowano zachowany do dziś [[Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Białymstoku|Stary Kościół Farny]]. To on wzniósł w Białymstoku murowany [[Gotyk|gotycko]]-[[renesans]]owy zamek, który po gruntownej przebudowie w latach 90. XVII wieku, stał się [[barok]]ową rezydencją magnackiego [[Braniccy herbu Gryf|rodu Branickich]] znaną do dziś jako [[Pałac Branickich w Białymstoku|pałac Branickich]]. Z 1727 r. pochodzi pierwsza wzmianka o białostockiej cerkwi, która znajdowała się w miejscu obecnej [[Sobór św. Mikołaja w Białymstoku|Katedry św. Mikołaja]]. Miasto prywatne, położone w [[ziemia bielska|ziemi bielskiej]] [[województwo podlaskie (I Rzeczpospolita)|województwa podlaskiego]] posiadało [[prawo magdeburskie]] w 1745 roku<ref>Józef Maroszek, ''Rzemiosło w miastach podlaskich'', w: Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV-XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 95.</ref>. W 1745 roku rozpoczęto budowę [[Ratusz w Białymstoku|białostockiego ratusza]]. Całość założenia urbanistycznego Białegostoku przypisywana jest architektom związanym z dworem [[Jan Klemens Branicki (hetman)|hetmana Jana Klemensa Branickiego]]. W 1769 w pobliżu Białegostoku [[Konfederacja barska|konfederaci barscy]] stoczyli z [[Armia Imperium Rosyjskiego|armią carską]] przegraną [[Bitwa pod Białymstokiem|bitwę pod Olmontami]]. W XIX wieku miejscowość zmieniła charakter z rezydencjonalnego na administracyjny i przemysłowy.
W latach 1807–1915 Białystok znajdował się w granicach [[Imperium Rosyjskie]]go. Do 1842 r. miasto było stolicą [[Obwód białostocki (Rosja)|obwodu białostockiego]], następnie przyłączono je do [[Gubernia grodzieńska|guberni grodzieńskiej]]. Po [[Powstanie listopadowe|powstaniu listopadowym]] w pobliżu miasta ustalono granicę celną między [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Kongresówką]] a [[Rosja|Rosją]], co wywołało gwałtowną falę migracji ekonomicznej [[Łódź|łódzkich]] fabrykantów. Przyczyniło się to do dynamicznego rozwoju prowincjonalnego wówczas miasteczka. W tym okresie rozrastający się Białystok zyskał miano ''Manchesteru Północy''. W 1862 r. przez Białystok przeprowadzono [[Kolej Warszawsko-Petersburska|Kolej Warszawsko-Petersburską]], która także przyczyniła się do rozwoju gospodarczego miasta. W 1892 uruchomiono w mieście system wodociągów.
[[Plik:Pogrom de Bialostok.jpg|thumb|left|
W dniach 14–16 czerwca 1906 w Białymstoku doszło do pogromu ludności żydowskiej, podczas którego zamordowano 88 osób.
Linia 92:
W latach 1915–1919 miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką. W 1920 [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojsko Polskie]] stoczyło zwycięską [[bitwa białostocka|bitwę białostocką]] z [[Armia Czerwona|Armią Czerwoną]], uwalniając miasto spod bolszewickiej okupacji. Do 1939, już w [[II Rzeczpospolita|niepodległej Polsce]], miasto było stolicą [[Województwo białostockie (II Rzeczpospolita)|województwa białostockiego]]. W pierwszej połowie 1936 roku doszło tam do ekscesów o podłożu antysemickim<ref>{{Cytuj|autor = Szymon Rudnicki |tytuł = Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej |data = 2015 |id = {{ISBN|978-83-7666-363-0}} {{ISBN|978-83-7666-412-5}} |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Sejmowe |s = 464}}</ref>.
W październiku 1939 Białystok przyłączono do [[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|Białoruskiej SRR]] i nadano mu status stolicy [[Obwód białostocki (ZSRR)|obwodu białostockiego]]. Od września 1939 r. do wybuchu wojny radziecko-niemieckiej Białystok był jednym z dwóch głównych (obok Lwowa) ośrodków działania polskich komunistów, którzy po 1945 roku objęli władzę w Polsce. Przywódcą tego środowiska był [[Alfred Lampe]], pod przywództwem którego działali m.in.: [[Janina Broniewska]], [[Paweł Finder]], [[Małgorzata Fornalska]], [[Marceli Nowotko]], [[Jakub Berman]], [[Czesław Skoniecki]] i [[Leon Lipski]]<ref>{{Cytuj|autor = Anna Sobór-Świderska |tytuł = Jakub Berman. Biografia komunisty |data = 2009 |isbn = 978-83-7629-090-4 |miejsce = Warszawa |wydawca = IPN |s = 54 |oclc = 836862492}}</ref>.
[[Plik:Białystok smouldering ruins 1941.jpg|thumb|250px|Białystok, 1941]]
W czerwcu 1941 do Białegostoku wkroczyły wojska [[III Rzesza|niemieckie]]. Od lipca 1941 do lipca 1944 był on ośrodkiem administracyjnym [[Bezirk Bialystok|Okręgu Białostockiego]]. Pod koniec lipca 1941 roku w mieście utworzono [[Getto w Białymstoku|getto]], w którym w 1943 r. wybuchło [[Powstanie w getcie białostockim|powstanie]]. AK odmówiło pomocy żydowskiemu ruchowi oporu w getcie ze względu na obecność w nim komunistów<ref>August Grabski „Żydzi skazani na komunę”, „Gazeta Wyborcza” 16/17 września 2006, s. 30.</ref>. Ostatecznie białostoccy Żydzi zginęli w obozach zagłady w [[Obóz zagłady w Treblince|Treblince]] i na [[Lublin (KL)|Majdanku]]. Po zajęciu miasta, w dawnych koszarach 10 Pułku Ułanów Litewskich hitlerowcy utworzyli obóz dla jeńców radzieckich. Pierwotnie przetrzymywano tam ok. 10–12 tys. jeńców, którzy na skutek ekstremalnych warunków bytowych, głodu i chorób masowo ginęli. Obóz zlikwidowano jesienią 1943 roku<ref>„Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, s. 67.</ref>. W lipcu 1944 miały miejsce ciężkie walki o wyzwolenie Białegostoku spod okupacji hitlerowskiej, w wyniku których miasto poważnie ucierpiało. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] odbudowane miasto na zawsze utraciło swój poprzedni charakter, będący dziedzictwem parowiekowej jego historii. Dzięki powojennym migracjom ludności wiejskiej Białystok powiększył się, kilkukrotnie przewyższając liczbę swoich mieszkańców sprzed 1939 r. W tym okresie powstały liczne uczelnie i nowe ośrodki przemysłowo-usługowe.
|