Dom Żupny w Liptowskim Mikułaszu

Dom Żupny (słow. Župný dom) – budowla, usytuowana w centrum Rynku (akt. nazwa: Námestie osloboditeľov) w Liptowskim Mikułaszu na Słowacji.

Dom Żupny w Liptowskim Mikułaszu

Chociaż o budowie nowej siedziby administracji komitatu liptowskiego mówiono już za czasów cesarzowej Marii Teresy, ten wielki, murowany, pierwotnie barokowy budynek, wzniesiony został dopiero w latach 1778-1793, w ostatecznej postaci pod kierunkiem mistrza budowlanego Petra Grossmanna z Bańskiej Bystrzycy. Zbudowany na planie prostokąta, z wielkim prostokątnym dziedzińcem pośrodku, miał początkowo tylko dwie kondygnacje. Po pożarze miasta z 24 kwietnia 1878 r. został odbudowany w stylu neoklasycystycznym. Obecny wygląd przyniosła mu przebudowa z roku 1907, kiedy to podniesiono budynek o trzecią kondygnację i przerobiono elewacje według projektu Imre Hégnány'a.

Elewacje północna i południowa 11-osiowe, dwie pozostałe – 13-osiowe. Elewację północną ożywiają trzy płytkie, jednoosiowe pseudoryzality, akcentujące jej środek i oba krańce. Ich krawędzie, jak również krawędzie całego bloku zdobą proste boniowania wykonane w tynku. Elewacja południowa zaakcentowana jest obecnie wydatnym trójosiowym ryzalitem z balkonem na poziomie pierwszego piętra, wysuniętym przed lico budynku i podpartym parą masywnych filarów. Podziały frontu ryzalitu akcentują pilastry. W osi ryzalitu nad drzwiami balkonowymi relief przedstawiający herb miasta, nad oknem piętro wyżej – zegar. Wszystkie cztery skrzydła kryją dachy dwuspadowe, zaś blok nieco podwyższonego południowego ryzalitu dach czterospadowy. Wewnętrzna klatka schodowa została w 1960 r. przeszklona monumentalnymi, modernistycznymi witrażami projektu wybitnej słowackiej plastyczki Ester Šimerovej-Martinčekovej (1909-2005).

Teren Rynku wokół Domu Żupnego w każdy wtorek pełnił rolę targowiska, zaś kilka razy do roku odbywały się na nim jarmarki. Teren między południowa fasadą a kościołem św. Mikołaja był z kolei miejscem, na którym odbywały się najważniejsze wydarzenia w dziejach miasta. Tu 8 grudnia 1918 r. miało miejsce zgromadzenie ludowe, na którym Słowacy ze Spisza, Szarysza i Zemplina powitali powstanie Republiki Czechosłowackiej.

Budynek był siedzibą władz komitatu liptowskiego (od 1849 r. żupy liptowskiej). Swoje siedziby miały w nim również żupny sąd i więzienie. W latach 1936-1949 w jego pomieszczeniach znajdowały się ekspozycje Muzeum Krasu Słowackiego (słow. Múzeum slovenského krasu – obecnie Slovenské múzeum ochrany Prírody a jaskyniarstva). Po II wojnie światowej mieścił siedzibę władz powiatowych. Aktualnie jest siedzibą urzędu obwodowego.

Bibliografia

• Hochmuth Zdenko a kolektív: Chočské vrchy – Liptovská Mara. Turistický sprievodca ČSFR č. 42, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1990.
• Liptovský Mikuláš a okolie (zbior.), wyd. Mesto Liptovský Mikuláš v spolupráci s Informačný centrom Mesta Liptovský Mikuláš, 2008 ISBN 978-80-89151-19-6;
• Zygmańska Barbara: Góry Choczańskie. Przewodnik turystyczny, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 2003 ISBN 83-7005-455-2;
• Župný dom na stronie „Pamiatky na Slovensku” [1].