Wikipedia

Franciszek Wyspiański: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
poprawa ujedn. i przek., WP:SK+mSK+ToS+mSI+Bn, drobne merytoryczne, drobne techniczne
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne, źródła/przypisy
Linia 24:
[[Plik:Jan Długosz rzeźba autorstwa Franciszka Wyspiańskiego.jpg|thumb|Popiersie Jana Długosza]]
[[Plik:P krakowski g Zabierzów Rudawa cm Wyspiański ob.JPG|thumb|Rzeźba dziecka dłuta Franciszka Wyspiańskiego na cmentarzu w [[Rudawa (województwo małopolskie)|Rudawie]]]]
'''Franciszek Michał Wyspiański''' (ur. [[26 września]] [[1836]] we [[Lwów|Lwowie]], zm. [[10 listopada]] [[1901]] w [[Kraków|Krakowie]]<ref name=almamater59>{{Cytuj |url=https://issuu.com/alma-mater/docs/alma_mater_200 |autor = Franciszek Ziejka |tytuł = Artysta zmarnowany - Franciszek Michał Wyspiański|opublikowany = Alma Mater 200| data = 2018-05 |data dostępu = 2020-04-02 |s = 59}}</ref>) – rzeźbiarz i fotograf, ojciec [[Stanisław Wyspiański|Stanisława Wyspiańskiego]]<ref name=almamater59 />.
 
== Życiorys ==
Był synem [[Ignacy Jan Wyspiański|Ignacego Jana Wyspiańskiego]] (1805–1875) i Wiktorii z Gągulskich (1812–1886), miał dwóch braci: Antoniego (1845-1917), urzędnika pocztowego, i Bronisława (1854-1924), fotografa zamieszkałego w [[Bochnia|Bochni]], oraz siostrędwie siostry: Albinę (1843-1931) i Amalię<ref name=almamater60>{{Cytuj |url=https://issuu.com/alma-mater/docs/alma_mater_200 |tytuł = Artysta zmarnowany - Franciszek Michał Wyspiański|opublikowany = Alma Mater 200| data = 2018-05 |data dostępu = 2020-04-02 Ojciec|s Stanisława= Wyspiańskiego60}}</ref>.
 
Jako syn austriackiego urzędnika podatkowego, dzieciństwo i młodość spędził przemierzając wraz z rodzicami i resztą rodziny niemal całą Galicję. Po kilku latach spędzonych w rodzinnym Lwowie, zamieszkał w Chwałowicach pod Lwowem (tu urodziła się jego siostra Albina), następnie w [[Kuryłówka|Kuryłówce]] (tu urodził się jego brat Antoni), potem w [[Wadowice|Wadowicach]] i(gdzie w 1852roku ostatecznieszkolnym w Krakowie<ref>{{Cytuj |url=https:1851//issuu.com/alma-mater/docs/alma_mater_2001852 |tytułuczęszczał =do Artystaniższej zmarnowanyszkoły -realnej), Franciszeka Michałw Wyspiański|opublikowany1852 =ostatecznie Almaw Mater 200| dataKrakowie<ref name=almamater60 2018-05 |data dostępu = 2020-04-02 |s = 60}}</ref>.
 
Nauki pobierał w Oddziale[[Akademia MalarstwaSztuk iPięknych Rzeźbyim. przyJana Matejki w Krakowie|Instytucie Technicznym przy Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie]], najpierw w Oddziale Rysunku i Malarstwa (1852–1854), a następnie (1854–1860) w Oddziale Rzeźby przy w pracowni Henryka Kossowskiego. Debiutował jeszcze jako student w 18591857 na wystawie organizowanej przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP), pokazując na niej ''Portret kobiety'' i ''Portret mężczyzny'', a w 1859 zaprezentował dwa popiersia: kobiety i mężczyzny<ref name=almamater61>{{Cytuj |url=https://issuu.com/alma-mater/docs/alma_mater_200 |tytuł = Artysta zmarnowany - Franciszek Michał Wyspiański|opublikowany = Alma Mater 200| data = 2018-05 |data dostępu = 2020-04-02 |s = 61}}</ref>. Wiedzę uzupełniał na studiach w [[Wiedeń|Wiedniu]], inatomiast nie kontynuował nauki w [[Paryż]]u - na co wskazują wspomnienia rodzinne<ref name=almamater60 />. Przyjaźnił się z [[Jan Matejko|Janem Matejką]], [[Władysław Łuszczkiewicz|Władysławem Łuszczkiewiczem]], [[Aleksander Kotsis|Aleksandrem Kotsisem]].
 
Szeroki rozgłos uzyskał po wystawieniu w 1861 na wystawie TPSP popiersi [[Adam Mickiewicz|Adama Mickiewicza]] oraz [[Mikołaj Kopernik|Mikołaja Kopernika]]. Popiersie Kopernika zapoczątkowało karierę artystyczną i stało się "wizytówką" rzeźbiarza. Na zlecenie władz Uniwersytetu jagiellońskiego Wyspiański wykonał cztery kopie tej rzeźby, które miały być podarunkami dla innych uczelni w związku z planowanymi uroczystymi obchodami 500-lecia fundacji uniwersytetu<ref name=almamater61 />.
Wykonywał rzeźby królów, świętych (w.in. św. Jan Kanty do kościoła św. Anny), artystów i uczonych, np. [[Jan Długosz|Jana Długosza]], zrealizowaną z okazji 400-lecia śmierci dziejopisarza w 1880, ofiarowaną później powstającemu wówczas [[Muzeum Narodowe w Krakowie|Muzeum Narodowemu w Krakowie]]. W latach 1857–1870 wykonywał dla Juliusza Florkiewicza posągi mające zdobić park zamkowy w [[Młoszowa|Młoszowej]], między innymi pomnik [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]], wzorowany na pomniku z [[Łazienki Królewskie w Warszawie|warszawskich Łazienek]] (nie zachowany do dziś)<ref>Joanna Brzózka, ''Dzieje rodziny Florkiewiczów herbu Ozdoba z Młoszowej w XIX wieku'', „Biblioteka Krakowska” 148, Kraków 2006, s. 228.</ref>.▼
 
▲Wykonywał rzeźby królów, świętych (wm.in. św. Jan Kanty do kościoła św. Anny), artystów i uczonych, np. [[Jan Długosz|Jana Długosza]], zrealizowaną z okazji 400-lecia śmierci dziejopisarza w 1880, ofiarowaną później powstającemu wówczas [[Muzeum Narodowe w Krakowie|Muzeum Narodowemu w Krakowie]]. W latach 1857–1870 wykonywał dla Juliusza Florkiewicza posągi mające zdobić park zamkowy w [[Młoszowa|Młoszowej]], między innymi pomnik [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]], wzorowany na pomniku z [[Łazienki Królewskie w Warszawie|warszawskich Łazienek]] (nie zachowany do dziś)<ref name=almamater64>{{Cytuj |url=https://issuu.com/alma-mater/docs/alma_mater_200 |tytuł = Artysta zmarnowany - Franciszek Michał Wyspiański|opublikowany = Alma Mater 200| data = 2018-05 |data dostępu = 2020-04-02 |s = 64}}</ref><ref>Joanna Brzózka, ''Dzieje rodziny Florkiewiczów herbu Ozdoba z Młoszowej w XIX wieku'', „Biblioteka Krakowska” 148, Kraków 2006, s. 228.</ref>.
 
Powszechnie uważa się, że Franciszek Wyspiański zajmował się również fotografią, jednak zdaniem [[Wanda Mossakowska|Wandy Mossakowskiej]] Franciszek Wyspiański – fotograf i Franciszek Wyspiański – rzeźbiarz to dwie różne osoby (choć być może istniało między nimi pokrewieństwo). Fotograf o tym imieniu i nazwisku w latach 60. XIX w. prowadził w Krakowie zakład fotograficzny, ponadto działał również w [[Krynica-Zdrój|Krynicy]], [[Szczawnica|Szczawnicy]] i [[Nowy Sącz|Nowym Sączu]]. Fotografował w swoim atelier aktora [[Wincenty Rapacki (1840–1924)|Wincentego Rapackiego]], wykonywał również zdjęcia z widokami Pienin<ref>W. Mossakowska, ''Fotografia przyjaciół Artura Grottgera i Walerego Rzewuskiego z 1865 roku'', [w:] ''Fotografia od dagerotypu do galerii Hybrydy'', Warszawa 2008, s. 41.</ref> (w 1869 pokazywał je na Wystawie Lekarsko-Przyrodniczej w Krakowie).
 
25 kwietnia 1868 Wyspiański poślubił Marię Rogowską, 15 stycznia 1869 urodził się ich syn Stanisław, a 20 lutego 1871 Tadeusz (zm. 16 stycznia 1875)<ref name=almamater66>{{Cytuj |url=https://issuu.com/alma-mater/docs/alma_mater_200 |tytuł = Artysta zmarnowany - Franciszek Michał Wyspiański|opublikowany = Alma Mater 200| data = 2018-05 |data dostępu = 2020-04-02 |s = 66}}</ref>. Od 1873 rodzina zamieszkała w [[Dom Długosza w Krakowie|Domu Długosza w Krakowie]], gdzie swoje miejsce miała również pracowania. 16 maja 1875 zmarł ojciec rzeźbiarza, a 18 sierpnia 1876 umarła jego żona<ref name=almamater67>{{Cytuj |url=https://issuu.com/alma-mater/docs/alma_mater_200 |tytuł = Artysta zmarnowany - Franciszek Michał Wyspiański|opublikowany = Alma Mater 200| data = 2018-05 |data dostępu = 2020-04-02 |s = 67}}</ref>. Choroba, a następnie śmierć żony spowodowała, że Wyspiański popadł w alkoholizm. Tuż po śmierci żony artysta najpierw rzucił się w wir pracy artystycznej, ale jednocześnie coraz bardziej pogrążał się w nałogu. Zerwanie umowy około 1879 na wykonanie pięciu posągów nowego ołtarza wawelskiej katedry, rozpoczęło koniec kariery Wyspiańskiego. Syn Stanisław najpierw był wychowywany przez siostrę i matkę, a w 1880 został zabrany na dalsze wychowanie przez szwagierkę, siostrę zmarłej żony – Joannę Stankiewiczową<ref name=almamater68>{{Cytuj |url=https://issuu.com/alma-mater/docs/alma_mater_200 |tytuł = Artysta zmarnowany - Franciszek Michał Wyspiański|opublikowany = Alma Mater 200| data = 2018-05 |data dostępu = 2020-04-02 |s = 68}}</ref>.
25 kwietnia 1868 Wyspiański poślubił Marię Rogowską, 15 stycznia 1869 urodził się ich syn Stanisław, a w 1871 Tadeusz (zm. 1875). W 1876 umarła jego żona, syn Stanisław został zabrany na dalsze wychowanie przez szwagierkę, siostrę zmarłej żony – Joannę Stankiewiczową. Artysta coraz bardziej pogrążał się w nałogu alkoholizmu. W wyniku interwencji Stankiewiczów 4 stycznia 1892 został umieszczony w Domu Ubogich im. Helclów, gdzie wegetował blisko 10 lat. Jego grób do dziś się nie zachował, zachowało się natomiast kilka fotografii oraz dwa portrety autorstwa [[Stanisław Wyspiański|Stanisława Wyspiańskiego]]: z przełomu 1894-1895 w [[Muzeum Narodowe w Warszawie|Muzeum Narodowym w Warszawie]] oraz z 1900, będący własnością prywatną.
 
W 1882 Wyspiański zlikwidował pracownię mieszkając pokątnie w Tarnowie, Bochni i Krakowie (pod różnymi adresami). W wyniku interwencji Stankiewiczów 4 stycznia 1892 został umieszczony w Domu Ubogich im. Helclów, gdzie wegetował blisko 10 lat. Zmarł 10 listopada 1901. Jego grób na [[Cmentarz Rakowicki|cmentarzu Rakowickim]] do dziś się nie zachował (kwatera IX 16, 31), zachowało się natomiast kilka fotografii oraz dwa portrety autorstwa [[Stanisław Wyspiański|Stanisława Wyspiańskiego]]: z przełomu 1894–1895 w [[Muzeum Narodowe w Warszawie|Muzeum Narodowym w Warszawie]] oraz z 1900, będący własnością prywatną<ref name=almamater69>{{Cytuj |url=https://issuu.com/alma-mater/docs/alma_mater_200 |tytuł = Artysta zmarnowany - Franciszek Michał Wyspiański|opublikowany = Alma Mater 200| data = 2018-05 |data dostępu = 2020-04-02 |s = 69}}</ref>.
 
== Zachowane rzeźby ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Franciszek_Wyspiański”