O śmiertelności: Różnice pomiędzy wersjami

'''''O śmiertelności''''' ([[Łacina|łac.]]. ''De mortalitate'') – [[Chrześcijaństwo|wczesnochrześcijański]] utwór autorstwa [[Cyprian z Kartaginy|Cypriana z Kartaginy]], napisany w okresie występowania w zachodniej części [[Cesarstwo Rzymskie|Cesarstwa Rzymskiego]] [[epidemia|epidemii]] niezidentyfikowanej choroby, która wybuchła w 251 roku i trwała przez kilka lat. Traktat „O śmiertelności” odcisnął silne piętno w teologii chrześcijańskiej – był pierwszym traktatem chrześcijańskim mówiącym o teologii śmierci. W fundamentach chrześcijaństwa lokował akceptację cierpienia i umierania, oraz w udział wyznawców w chwale Boga po śmierci. Sam sposób w jaki autor obrazował przebieg epidemii spowodował, że była ona określana mianem „[[Zaraza Cypriana|zarazy Cypriana]]”. ''De mortalitate'' bywa wykorzystywane przez [[epidemiologia|epidemiologów]] do analizy przebiegu i skutków przyszłych epidemii.

Pod względem [[epidemiologia|epidemiologicznym]] choroba charakteryzowała się wysoką zaraźliwością. [[Patogen]] rozprzestrzeniał się przez bezpośredni kontakt z zarażonym, ale także za pośrednictwem odzieży pacjenta. Obraz kliniczny obraz obejmował podwyższoną [[Gorączka|gorączkę]], stany zapalne gardła, biegunkę, wymioty, wzmożone pragnienie, paraliż nóg, a w stanach terminalnych także [[Zgorzel|gangrenę]]. Żadna z relacji nie wspominała o zmianach skórnych. [[Umieralność]] była wysoka{{odn|Retief|2000|s=269}}{{r|Kohn}}. W samej [[Aleksandria|Aleksandrii]] umrzeć miało około 67% populacji{{r|Snodgrass}}. Biograf Cypriana, [[Poncjusz z Kartaginy]] opisywał obraz epidemii: ''Obrzydliwa choroba, szerząc się niezmiernie i porywając codziennie niezliczone ofiaryofiary spośród ludności, nawiedziła niemal wszystkie domy wylękłego pospólstwa. Wszyscy drżeli, uciekali, unikali zarazy, porzucali swoich bez miłosierdzia, jak gdyby przez porzucenie umierającego na zarazę, można było samą zarazę usunąć. Leżały więc po całym mieście już nie ciała, ale trupy mnogiej liczby ludzi i domagały się od przechodniów miłosierdzia ze względu na wspólny los''{{r|Poncjusz}}{{odn|Wysocki|2010|s=198}}.

Cyprian urodził się w Kartaginie około roku 200/210 jako Thascius Caecilius Cyprianus{{odn|Kulik|2018|s=156}}. Nie wywodził się z rodziny chrześcijańskiej. Pracował jako nauczyciel [[retoryka|retoryki]]. Występował także w sądzie – jako prawnik lub mówca{{odn|Smith|2014|s=2}}. Wiadomo, że pochodził z majętnej rodziny{{odn|Smith|2014|s=3}}. Brak wiarygodnych źródeł dokumentujących fakty wczesnych lat życia Cypriana{{odn|Smith|2014|s=2}}. Chrześcijaninem został dopiero w wieku średnim – pod wpływem [[prezbiter|prezbitera]]a Cecyliana{{odn|Kulik|2018|s=156}}. [[Chrzest|Ochrzczony]] został dopiero w 246 roku. Po nawróceniu przekazał sporą część swojego majątku ubogim. Część współwyznawców była wobec niego nieufna z powodu jego wykształcenia i kariery sądowej. Cyprian szybko awansował – [[biskup]]em został w 249. W miarę rozprzestrzeniania się epidemii Cyprian poszerzał pomoc dla potrzebujących oferując opiekę medyczną nad chorymi i umierającymi{{odn|Smith|2014|s=3}}. Cyprian został ofiarą prześladowań chrześcijan{{odn|Smith|2014|s=4}}, które Rzym kontynuował pod rządami cesarza [[Walerian I|Waleriana I]]{{odn|Kulik|2018|s=156}}, ale nie uciekł przed zarzutami{{odn|Smith|2014|s=4}}. Zmarł w Kartaginie 14 września 258 jako męczennik{{odn|Smith|2014|s=4}}{{odn|Kulik|2018|s=156}} – został ścięty przez Rzymian{{odn|Smith|2014|s=4}}.

Traktat zaliczany jest do grupy utworów ''consolationes''{{odn|Scourfield|1996|s=12–13}}{{odn|Kulik|2018|s=158}}, czyli tekstów o charakterze pocieszającym{{odn|Kulik|2018|s=158}}. Prawdopodobnie jest spisaną wersją homilii, która pierwotnie była przekazana współwyznawcom z Kartaginy. Autor określa słuchaczy ''fratres dilectissimi'', co może oznaczać całą wspólnotę chrześcijańską{{odn|Scourfield|1996|s=14}}, i wyraża pełne zrozumienie dla przeżywanych cierpień i prześladowań{{odn|Wysocki|2010|s=199}}.

''De moratalitate'' jest pierwszym traktatem chrześcijańskim mówiącym o teologii śmierci{{odn|Kulik|2018|s=158}}. Tekst jest zwięzły i napisany przejrzyście. Obejmuje 26 bardzo krótkich rozdziałów, o czytelnych tytułach, zdradzających treść {{odn|Kulik|2018|s=159}}. Cyprian wprowadza niespotykaną wcześniej terminologię i stosuje w tekście liczne cytaty i odniesienia biblijne{{odn|Kulik|2018|s=159}} oraz metafory sięgające do słownictwa żołnierskiego, żeglarskiego, podróżniczego oraz rodzinno-patriotycznego{{odn|Kulik|2018|s=159–160}}. Autor przedstawia życie ludzkie jako walkę i które dodają tej definicji dużo elementów chrześcijańskich {{odn|Turek|1996|s=138}}. Traktat zawiera sporo zapożyczeń, wyrażeń i koncepcji przejętych od [[Stoicyzm|filozofów stoickich]], zwłaszcza od [[Seneka Młodszy|Seneki]]{{odn|Turek|1996|s=139}}. Styl tekstu jest podniosły i uroczysty, a miejscami nawet patetyczny. Traktat bywa określany mianem swoistego hymnu na cześć śmierci, rozumianej jako zbawcze wydarzenie dla wiernych traktujących ją jako spotkanie z Chrystusem{{odn|Kulik|2018|s=158}}.

Stosunek Cypriana do cierpienia i prześladowań należy rozpatrywać w szerokim kontekście jego teologii – nie tylko [[Eschatologia chrześcijańska|eschatologii]], ale szczególnie [[eklezjologia|eklezjologii]]. Autor podkreślał istotę cierpienia i śmierci jako wypełniania woli Boga. Postawę karności oddawał przez słowo ''disciplina'', a stosował je w kontekście martyrologicznym i eschatologicznym{{odn|Wysocki|2010|s=199}}. Owa karność miała wieść ku szczęściu. Jeden z tytułów rozdziałów traktatu wskazywał, że „za szczęśliwych uważać się powinniśmy, jeśli Bóg przez śmierć wczesną wyswobadza nas od klęsk grożących”{{odn|Kulik|2018|s=162}}.

Nie wszyscy współwyznawcy, w pełni przyjmowali głoszone prawdy wiary. Wachlarz postaw podczas pandemii rozpinał się między strachem przed śmiercią a jej akceptacją, rozumianą jako drogą wiodącą do nowego życia. Członków społeczności przerażała także wizja śmierci bliskich, a w następstwie pochówku tych zmarłych krewnych. Cyprian widział przerażenie na twarzach współbraci i tłumaczył, że nie mają powodu bać się cierpienia, a powinni bać się grzechu przeciwko Bogu. Tak ganił emocjonalne cierpienia, jakie ludzie przeżywali na myśl o utracie życia{{odn|Smith|2014|s=8}}: „jakże to nierozsądnie i przewrotnie błagać, aby się działa wola Boża, a jednak, kiedy Bóg wzywa nas i woła do siebie, nie być zaraz posłusznym Jego woli!”{{odn|Święty Cyprian|2020|s=16}}.

* {{Cytuj książkę | autor = Cipriano | tytuł = De Mortalitate | wydawca = Giovanni Andrea Bussi | miejsce = Rzym | data = 1471 | seria = (Editio princeps)}}

* {{Cytuj książkę | autor = Cyprianus | tytuł = Des alten Kirchen-Lehrers und Martyrers Cyprianus Herrliche Gedancken und cewegliche Reden von der Sterbligkeit (tłum. Adam Oelschleger) | wydawca = Simon Reinigern | miejsce = Gdańsk | data = 1709}}

* {{Cytuj książkę | autor = S. Thaseii Caecilii Cypriani | tytuł = Liber de mortalitate et epistola Ad Demetrianvm cvm adnotationibvs sac. Ioannis Tamiettii | wydawca = Avgustae Tavninorvm | data = 1887 | seria = | url = https://archive.org/details/MN41427ucmf_10/page/n5/mode/2up |wydawca = Avgustae Tavninorvm |data = 1887 |strony = 26}}

* {{Cytuj książkę | autor = Święty Cyprian | tytuł = Świętego Cypriana Ojca Kościoła i męczennika Dziełka pobożne na polski język przetłumaczone | wydawca = Nakładem oo. Jezuitów w Krakowie; Drukiem A. Kozińskiego | miejsce = Kraków | data = 1900 | strony = 101–140}}

* {{Cytuj książkę | autor = św. Cyprian | tytuł = Pisma. I. Traktaty | rozdział = O śmiertelności | inni = tłum., red.: ks. Dr Jan Czuj |rozdział = O śmiertelności |tom = XIX | wydawca = Jan Jachowski. Księgarnia Uniwersytecka | miejsce = Poznań | data = 1937 | seria = Pisma Ojców Kościoła w polskim tłumaczeniu pod naczelną redakcją prof. Uniwersytetu Poznańskiego Dr. Jana Sajdaka | strony = 252–271}}

* {{Cytuj książkę | autor = św. Cyprian z Kartaginy | tytuł = O śmiertelności | wydawca = Wydawnictwo Armoryka | miejsce = Sandomierz | data = 2015 | seria = Święte Księgi, Święte Teksty nr 30 | strony = 37 | isbn = 978-83-8064-006-1}}

* <ref name="Poncjusz">{{Cytuj książkę |tytuł autor= Pisma Ojców Kościoła |inni = J. Sajdak (Red.) | tytuł = Pisma Ojców Kościoła | rozdział = Żywot Cecyliusza Cypriana IX. | inni = (tłum.) J. Czuj | autor r = Poncjusz Diakon | wydawca = Jan Jachowski | miejsce = Poznań | data = 1937 | strony = 64}}</ref>

* <ref name="Kohn">{{Cytuj książkę | autor = George C. Kohn | tytuł = Encyclopedia of Plague and Pestilence: From Ancient Times to the Present | wydawca = Infobase Publishing | data = 2007 | seria = Facts on File Library of World History | url = https://books.google.pl/books?id=m5lBDwAAQBAJ&pg=PA353&lpg=PA353&dq=De+mortalitate&source=bl&ots=MYdIfJq1dE&sig=ACfU3U2vL84ReHbd7dmk_KACuf2iQZSI2w&hl=pl&sa=X&ved=2ahUKEwjiwZ76oM7oAhWJUhUIHZvjDU4Q6AEwDHoECAsQNw#v=snippet&q=Plague%20of%20Cyprian&f=false |wydawca = Infobase Publishing |data = 2007 |seria = Facts on File Library of World History |strony = 85 | isbn = 9781438129235}}</ref>

* <ref name="Snodgrass">{{Cytuj książkę | autor = Mary Ellen Snodgrass | tytuł = World Epidemics: A Cultural Chronology of Disease from Prehistory to the Era of Zika | wydawca = McFarland | miejsce = Jefferson, Karolina Północna | data = 2017 | seria = | url = https://books.google.pl/books?id=m5lBDwAAQBAJ&pg=PA353&lpg=PA353&dq=De+mortalitate+russian&source=bl&ots=MYdIfJq1dE&sig=ACfU3U2vL84ReHbd7dmk_KACuf2iQZSI2w&hl=pl&sa=X&ved=2ahUKEwjiwZ76oM7oAhWJUhUIHZvjDU4Q6AEwDHoECAsQNw#v=onepage&q=Plague%20of%20Cyprian&f=false |wydawca = McFarland |miejsce = Jefferson, Karolina Północna |data = 2017 |strony = 15 | isbn = 9781476671246}}</ref>

* {{Cytuj pismo |nazwisko = Smith |imię = Iris M. | tytuł = The Contributions of St. Cyprian: Perspectives on Epidemiologyand Early Christianity |url = http://web.archive.org/web/20200402061010/https://pdxscholar.library.pdx.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1043&context=younghistorians|czasopismo = Young Historians Conference | wydawca = Portland State University | wolumin = 4 | język = en | data = 2014 | url = http://web.archive.org/web/20200402061010/https://pdxscholar.library.pdx.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1043&context=younghistorians|odn=tak}}

* {{Cytuj pismo | nazwisko = Turek | imię = Waldemar | tytuł = Człowiek w obliczu cierpienia: „De Providentia"Providentia” Seneki i „De moratalitate"moratalitate” Św. Cypriana |url = http://web.archive.org/web/20200402070714/http://mazowsze.hist.pl/21/Studia_Plockie/484/1996/16025/|czasopismo = Studia Płockie | wydawca = Płocki Instytut Wydawniczy | wydanie = 96 | wolumin = 24 | strony = 133–142 | issn = 0137-4362 | język = pl | data = 1996 | url = http://web.archive.org/web/20200402070714/http://mazowsze.hist.pl/21/Studia_Plockie/484/1996/16025/|odn=tak}}

* {{Cytuj pismo | nazwisko = Kulik | imię = Bogdan | tytuł = Jak mówić dziś w Kościele o śmierci? Śmierć w kontekście pastoralnym w świetle De mortalitate św. Cypriana z Kartaginy |url = http://www.apostolstwo.pl/pdf/jak-mowic-dzis-w-kosciele-o-smierci.pdf |czasopismo = Teologia Praktyczna | wydawca = Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu | wolumin = 10 | strony = 155–172 | język = pl | data = 2018 | url = http://www.apostolstwo.pl/pdf/jak-mowic-dzis-w-kosciele-o-smierci.pdf | doi = 10.14746/tp.2018.19.10|odn=tak}}

* {{Cytuj pismo | nazwisko = Retief | imię = Francois P. | nazwisko2 = Cilliers | imię2 = Louise | tytuł = Epidemics of the Roman Empire, 27 BC - AD 476 |url = https://www.ajol.info/index.php/samj/article/view/157241/146852|czasopismo = South African Medical Journal | wydawca = South African Medical Association | wydanie = 3 | wolumin = 90 | strony = 267–272 | issn = 2078-5135 | język = en | data = 2000 | url = https://www.ajol.info/index.php/samj/article/view/157241/146852|odn=tak}}

* {{Cytuj pismo | nazwisko = Scourfield | imię = John Howell David | tytuł = The De Mortalitate of Cyprian: Consolation and Context |url = https://www.jstor.org/stable/1584009|czasopismo = Vigiliae Christianae | wydawca = BRILL | wydanie = 1 | wolumin = 50 | strony = 12–41 | język = en | data = 1996 | url = https://www.jstor.org/stable/1584009|odn=tak}}

* {{Cytuj książkę | nazwisko = Wysocki | imię = Marcin | tytuł = Eschatologia okresu prześladowań na podstawie pism Tertuliana i Cypriana | wydawca = Wydawnictwo KUL | miejsce = Lublin | data = 2010 | seria = | url = https://www.kul.pl/files/510/artykuly/Wysocki_-_Eschatologia_okresu_przesladowan.pdf |wydawca = Wydawnictwo KUL |miejsce = Lublin |data = 2010 |strony = 312 | isbn = 978-83-7363-961-4|odn=tak}}

* {{Cytuj książkę | autor = Święty Cyprian | tytuł = O śmiertelności (Przedruk „Świętego Cypriana Ojca Kościoła i męczennika Dziełka pobożne na polski język przetłumaczone” Nakładem oo. Jezuitów w Krakowie; Drukiem A. Kozińskiego; Kraków, 1900) | wydawca = ewangelizacja.com.pl | miejsce = Kraków | data = 2020 | strony = 17|odn=tak}}