Erastianizm: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m drobne techniczne |
Duża rozbudowa artykułu, wiele źródeł |
||
Linia 1:
'''Erastianizm''' (ang. ''Erastianism'') – zwierzchność państwa nad Kościołem w sprawach religijnych, umożliwiająca (ograniczoną) ingerencję państwa w kwestie doktrynalne i liturgiczne. Od nazwiska szwajcarskiego teologa [[Thomas Erastus|Thomasa Erastusa]], nadwornego teologa elektora palatynatu [[Fryderyk III Wittelsbach|Fryderyka III]]. Erastianizm stanowi ważny element [[Anglikanizm|anglikanizmu]], a na podobnej, lecz starszej koncepcji opiera się statut i praktyka rosyjskiego Kościoła prawosławnego.
Główne swoje tezy Erastus zawarł w dziele pt. ''"Explicatio gravissimae quaestionis..."'' z 1589 roku - dziele polemicznym z większością głównych nurtów kalwinizmu - od [[Prezbiterianizm|prezbiterian]] po [[Religijne Towarzystwo Przyjaciół|kwakrów]]<ref>[https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/erastianizm;3898376.html Hasło ''erastianizm'' w internetowej Encyklopedii PWN]</ref>.
Erastianizm na gruncie filozofii politycznej, jest przez część historyków idei, uznawany za prekursora myśli liberalnej.
== Erastianizm niemiecki ==
Erastianizm wyróżnia się względem [[Luteranizm|luteranizmu]] podejściem do wyznania poddanych władcy świeckiego. O ile u [[Marcin Luter|Lutra]] akceptowalne było wewnętrzne (choć publicznie nieokazywane) bycie katolikiem w państwie protestanckim, o tyle Erastus wymagał od poddanych pełnego podporządkowania się panującemu pod względem konfesyjnym. Dla przykładu, gdy w Palatynacie władzę objął [[Otto Henryk Wittelsbach|Otto Henryk]] i wkrótce konwertował na kalwinizm, to miał on (wedle erastianizmu) prawo do wymuszenia dekretem (i egzekwowania sądownie) konwersji swoich poddanych na [[kalwinizm]] - mimo, że uprzednio stanowili oni zaledwie 3% mniejszość wśród ludności Palatynatu.
== Erastianizm angielski ==
Erastianizm stał się nurtem przyjętym wśród angielskich elit władzy politycznej, gdzieś dał sobie wyraz jako tzw. [[Boskie prawo królów|Boskie Prawo Królów]] (the Divine Right of Kings), które najpełniej wyraził król [[Jakub I Stuart]] w trakcie swojej mowy parlamentarnej w 1610 roku, w której samodeifikował siebie i swoją władzę.
Pod wpływem wojny domowej w Anglii, apologetą erastianizmu stał się [[Thomas Hobbes]] - w swoim dziele "Behemot" z 1668 roku jednakowo krytykuje katolików i purytanów za ich dążenia do wprowadzenia, kolejno, "papieskiej tyranii" i kongregacjonizmu politycznego. Zdaniem Hobbesa, władcy angielscy mają prawo dokonywać wyborów nawet w zakresie doboru ksiąg kanonicznych, oraz ich właściwego przekładu na język angielski. Hobbes argumentuje tutaj odwołując się do tradycji wczesnośredniowiecznej, gdy władcom świeckim przysługiwały prerogatywy z zakresu władzy duchowej, natomiast odejście od tej tradycji angielski filozof uznaje za "błędy [[Reforma gregoriańska|gregorianizmu]]".
== Erastianizm niderlandzki ==
Głównymi apologetami erastianizmu w kalwińskiej Holandii byli [[Hugo Grocjusz]], oraz [[Johannes Althusius]].
Grocjusz w swojej teorii suwerenności zwraca uwagę, że państwo aby być w pełni suwerenne, musi sprawować kontrolę nad całością materii na jej obszarze. Wysnuwa z tego wnioski, że samemu duchowieństwu należy pozostawić do rozwiązywania sprawy dogmatyczne (co jest pewnym odstępstwem od ortodoksyjnego erastianizmu), ale to państwo winno zarządzać kościelnym majątkiem i mianować na stanowiska duchowe (w tym cesarz winien móc mianować papieża). Wtórował mu Althusius, uznający kościół za fragment administracji państwowej.
Obaj teoretycy natomiast przypisują władzy świeckiej prawo decydowania które wyznanie jest właściwe, i które wyznawać mają wszyscy poddani (dla najradykalniejszych, np. [[Anabaptyzm|anabaptystów]], Grocjusz przewidywał [[Kara śmierci|karę śmierci]]). Odwołując się do wzorców chociażby bizantyjskich cesarzy, Grocjusz argumentował także za prawem władców do zwoływania [[Sobór|soborów]] i zatwierdzania (lub odrzucania) ich postanowień. Warto w tym miejscu nadmienić, że tezy te głoszone były w państwie, którego elity władzy były kalwińskie, jednak 96% ludności wyznawała [[katolicyzm]].
Trzeba tutaj nadmienić, że Grocjusz nie dotrwał do końca życia w swoich erastiańskich poglądach - po wsparciu liberalnej frakcji kalwińskiej, [[Arminianizm|arminian]], uciekł on z Holandii do katolickiej [[Francja|Francji]], gdzie być może nawet dokonał konwersji na katolicyzm.
== Erastianizm w państwach katolickich ==
Erastianizm był częstym obiektem polemik włoskiego teologa katolickiego, [[Robert Bellarmin|św. Roberta Bellarmina]]<ref>{{Cytuj stronę|url=https://konserwatyzm.pl/wielomski-polemika-thomasa-hobbesa-z-roberto-bellarminem/|tytuł=Polemika Thomasa Hobbesa z Roberto Bellarminem|autor=Adam Wielomski|data dostępu=2020-04-09|opublikowany=konserwatyzm.pl|język=pl}}</ref>.
Badacze historii idei doszukują się wątków erastiańskich w praktyce politycznej rządów [[Maria Teresa Habsburg|Marii Teresy]] ([[terezjanizm]]) i [[Józef II Habsburg|Józefa II]] ([[józefinizm]]) w [[Cesarstwo Austrii|Cesarstwie Austriackim]]<ref>{{Cytuj pismo|nazwisko=Małecki|imię=Marian|tytuł=Ideologiczne podstawy reform terezjańsko-józefińskich|url=https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/74155/malecki_ideologiczne_podstawy_reform_terezjansko_jozefinskich_2011.pdf?sequence=1&isAllowed=y|czasopismo=Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa|wolumin=3|strony=111-119|data=2010|wydawca=|miejsce=Kraków|issn=2084-4131}}</ref>. Polski historiozof [[Feliks Koneczny]] uznawał józefinizm (a więc i erastianizm) za przejaw [[Cywilizacja bizantyjska|cywilizacji bizantyjskiej]]<ref>{{Cytuj |autor = Feliks Koneczny |tytuł = Święci w dziejach narodu polskiego |data = 2005 |isbn = 83-60048-40-1 |miejsce = Krzeszowice |wydawca = "Ostoja" |s = 272-273 |oclc = 749973002 |url = https://www.worldcat.org/oclc/749973002}}</ref>.
== Przypisy ==
{{Przypisy
}}
== Bibliografia ==
* [[Roger Scruton]], ''Słownik myśli politycznej'', Poznań 2002.
*{{Cytuj pismo|nazwisko=Wielomski|imię=Adam|tytuł=Erastianizm jako protestancka teoria bezpieczeństwa religijno-politycznego|url=https://konserwatyzm.pl/erastianizm-jako-protestancka-teoria-bezpieczenstwa-religijno-politycznego/|czasopismo=konserwatyzm.pl|wolumin=|strony=|data=2012-09-07|wydawca=|miejsce=|issn=}}
== Zobacz też ==
* [[Thomas Erastus]]
* [[Anglikanizm]]
*[[Jakub I Stuart]]
*[[Thomas Hobbes]]
[[Kategoria:Anglikanizm]]
[[Kategoria:Teologia protestancka]]
[[Kategoria:Teologia chrześcijańska]]
[[Kategoria:Protestantyzm]]
| |||