Wikipedia

Ideologia języka standardowego: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Poprawność językowa: drobne redakcyjne
drobne redakcyjne
Linia 1:
'''Ideologia języka standardowego''', '''standardyzm językowy'''<ref name=r3>{{cytuj|url=http://www.uky.edu/~mrlaue2/narnihs2017/slides/slides_NARNiHS2017_Elspass.pdf|s=44|język=en|tytuł=The Present and Future of Historical Sociolinguistics|autor=[[Stephan Elspaß]]|data=2017|wydawca=Uniwersytet w Salzburgu}}</ref> ({{ang.|standard language ideology}}, {{k|en|linguistic standardism}}<ref name=r3/>) – zespół [[Preskryptywizm (językoznawstwo)|preskryptywnych]] [[Postawy wobec języka|postaw językowych]] będących wynikiem procesu [[język standardowy|standaryzacji językowej]]. Ich trzon tworzą z jednej strony powszechne (często wyidealizowane) koncepcje [[Poprawność językowa|poprawności językowej]], z drugiej – przekonanie o istnieniu jednej, „najlepszej” [[odmiana językowa|odmiany języka]] i krytyczny stosunek do form od niej odrębnych{{odn|Swann|2004|s=296}}{{odn|Vogl|2012|s=13}}{{odn|Dołowy-Rybińska|2017|s=133}}. Ideologia języka standardowego podkreśla słuszność normalizacji językowej, często wiążąc to z pewnym imperatywem moralnym, nakazującym stosowanie jednolitego [[kod językowy|kodu]] we wszystkich sytuacjach społecznych{{odn|Llamas|Mullany|Stockwell|2007|s=230}}. Termin „ideologia języka standardowego” został wprowadzony do [[Socjolingwistyka|socjolingwistyki]] przez językoznawców [[James Milroy|Jamesa]] i [[Lesley Milroy|Lesley Milroyów]]{{odn|Swann|2004|s=296}}
 
Założeniami ideologii języka standardowego kierują się użytkownicy języków, które przeszły proces standaryzacji (np. [[Język angielski|angielskiego]] czy [[język japoński|japońskiego]]), w odróżnieniu od osób władających językami nieustandaryzowanymi, do których należą m.in. liczne [[języki australijskie| języki australijske]] i [[języki afrykańskie|afrykańskie]]{{odn|Kapović|2010|s=55}}. Ideologia ta staje się przedmiotem krytyki ze względu na dostrzegany w niej [[konserwatyzm]] i [[elitaryzm]], związek z [[puryzm (językoznawstwo)|puryzmem językowym]] oraz uniwersalistyczne przypisywanie wartości różnym cechom i stylom językowym{{odn|Ndhlovu|2017|s=152}}, przy propagowaniu oficjalnego standardu językowego jako wyższej formy języka (nie zaś np. jako pomocniczego środka komunikacji)<ref name=njd>{{Cytuj |autor = Nenad Jarić Dauenhauer |tytuł = Lingvist Kapović o "glasati" ili "glasovati": To se agresivno nameće od 1990. |data = 2019-12-16 |opublikowany = Index.hr |url = https://www.index.hr/clanak.aspx?id=2140392 |archiwum = http://archive.is/fC89l |zarchiwizowano = 2019-12-16 |język = hr}}</ref>. Ponadto, poprzez koncentrację na dialekcie standardowym i narzucanie czarno-białej koncepcji poprawności językowej, ideologia języka standardowego buduje zniekształcony obraz języka i jego [[wariacja (językoznawstwo)|wariantywnej natury]]{{odn|Kapović|Starčević|Sarić|2016}}.
 
== Charakterystyka ==
Linia 13:
 
== Założenia ==
Językoznawca [[James Milroy]] wyróżnia cztery elementy składowe ideologii języka standardowego{{odn|Milroy|2007|s=134}}:
* koncepcja [[Poprawność językowa|poprawności językowej]];
* przypisywanie wagi autorytetom językowym;
Linia 20:
 
=== Poprawność językowa ===
Istotną konsekwencją standaryzacji języka jest wykształcenie siępowstanie i ugruntowanie się w społeczeństwie idei [[Poprawność językowa|poprawności językowej]]. W kulturach języka standardowego panuje powszechne, zwykle niekwestionowane przeświadczenie, że wśród używanych [[Forma językowa|form językowych]] można wyróżnić elementy z gruntu poprawne, a także elementy [[Błąd językowy|błędne]]{{odn|Milroy|2007|s=134}}. Wiara w istnienie obiektywnej poprawności językowej jest zadomowionaistnieje wśród znakomitej większości społeczeństwa, również wśród ludzi wykształconych. Osoby pielęgnujące ideę poprawności językowej z reguły nie są świadome jej motywacji ideologicznej – uznają ją zwykle za zdroworozsądkową koncepcję, opartą na faktach lingwistycznych. Językoznawcy stoją natomiast na stanowisku, że sankcjonowane zasady normatywne nie są elementem zaszytym w języku, lecz konwencją wykształconą przez praktykę społeczną, pozbawioną zależności od lingwistycznych cech poszczególnych form językowych. [[James Milroy]] zaznacza, że rzekome argumenty na lingwistyczną wyższość jednostek języka standardowego są dorabiane metodą post hoc, twierdząc przy tym, że sposóbo sposobie postrzegania różnych bytów językowych jestdecydują w rzeczywistości uzależniony od czynnikówczynniki pozajęzykoznawczychpozajęzykoznawcze{{odn|Milroy|2001|s=535–539}}.
 
Polski językoznawca [[Karol Janicki]] zauważa ponadto, że przekonanie o dwubiegunowości rzeczywistości językowej (poprawny–niepoprawny) i absolutnej wyższości środków języka standardowego obecne jest nie tylko wśród laików, ale również wśród niektórych lingwistów{{odn|Janicki|2014|s=153–154}}. Janicki określa tę postawę jako przejaw [[esencjalizm]]u{{odn|Janicki|2014|s=153–154}}.
Linia 32:
 
=== Prestiż językowy ===
Przyjmuje się, że główny wpływ na status normatywny różnych form językowych ma ich poważanie społeczne. James Milroy dla zobrazowania tego zjawiska podaje angielskie zdania „He was a man what didn’t believe nothing” i „He was a man who didn’t believe anything”, stwierdzając, że większość użytkowników angielszczyzny za lepsze uzna to drugie. Skodyfikowane konstrukcje gramatyczne cieszą się zatem większym [[Prestiż (socjolingwistyka)|prestiżem socjolingwistycznym]] od innych struktur, pozbawionych aprobaty normatywnej. Milroy zauważa jednak, że prestiż nie jest wewnętrzną cechą danej formy lub odmiany językowej – decyduje o nim status socjoekonomiczny jej użytkowników{{odn|Milroy|2007|s=136–138}}.
 
Przeciwieństwem powyższego zjawiska waloryzacji jest [[stygmatyzacja]] językowa, czyli niskie postrzeganie pewnych [[Jednostki językowe|elementów językowych]], zwykle form preferowanych przez niższe klasy społeczne, z zasady dezaprobowanych w procesie edukacji. Jako przykład skrajnego efektu stygmatyzacji Milroy podaje popularne stwierdzenia, że native speakerzy „nie znają swojego własnego języka”{{odn|Milroy|2007|s=136–138}}.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Ideologia_języka_standardowego”