Ideologia języka standardowego: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Prawowitość standardu: drobne redakcyjne |
dr. red., dr. uzup. za przyp. Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
||
Linia 27:
=== Autorytety językowe ===
Językoznawcy teoretycy stoją przeważnie na stanowisku, że język stanowi własność każdego rodowitego użytkownika ([[native speaker]]a), postrzegając go jako zjawisko poznawcze, kształtujące się w ludzkim umyśle{{odn|Milroy|2007|s=135–136}}. Zakłada się, że wszelkie kody językowe, bez względu na status społeczny ich użytkowników, są z natury oparte na [[Zasada językowa|złożonych zasadach]], które istnieją niezależnie od wypracowania piśmiennictwa i oficjalnej [[Kodyfikacja (językoznawstwo)|kodyfikacji]]{{odn|Kapović|Starčević|Sarić|2016|s=56–57}}. Ideologia języka standardowego nakazuje natomiast traktować język jako twór sterowany przez [[regulacja językowa|autorytatywne gremia]] (zwykle bliżej nieokreślone), odgórnie ustalające [[Norma językowa|zasady poprawnościowe]] i dyktujące je użytkownikom. W kulturach zdominowanych przez tę ideologię spotyka się przekonanie, że wiedza językowa przyswojona w sposób naturalny jest niedoskonała, a o nabywaniu faktycznej znajomości języka zaczyna się mówić dopiero na etapie formalnej edukacji. Skodyfikowana postać języka utożsamiana jest wówczas z nim samym, przez co znajomość języka zrównywana jest ze znajomością wzorców dialektu standardowego, narzucanych zewnętrznie przez wydawnictwa normatywne ([[Gramatyka normatywna|gramatyki]], [[słownik]]i itd.){{odn|Milroy|2007|s=135–136}}. Przy spojrzeniach tych pojawia się zwykle przeświadczenie o postępującej „degeneracji” języka i niskiej jakości bieżącej praktyki mownej, a także konieczności sprawowania [[regulacja językowa|pieczy nad językiem]]{{odn|Milroy|2007|s=138–139}}. Można także zaobserwować procesy hipernormalizacji, podczas których w ramy kodyfikacyjne ujmuje się kosmetyczne przepisy stylistyczne, powodując oderwanie samego standardu od społecznych realiów i rzeczywistych potrzeb komunikacyjnych{{odn|Kordić|2010|s=65}}{{odn|Kapović|Starčević|Sarić|2016|s=65}}. Popularne [[poradnictwo językowe|poradniki językowe]] sprzeciwiają się również takim wyrażeniom, które w powszechnym obiegu funkcjonują jako formy standardowe<ref>{{Cytuj odcinek | tytuł=[https://www.youtube.com/watch?v=IqLu15AjKtI Jeziku je svejedno] | serial = [https://radio.hrt.hr/prvi-program/emisija/jezik-i-predrasude/138/ Jezik i predrasude] | serial link = | autorzy =Irena Plejić Premec | stacja =HRT – HR 1| język=hr | początek =5:41| koniec =6:55|emisja=2019-12-10}}</ref>.
Dla kultur języka standardowego charakterystyczne jest również przypisywanie znaczenia [[Ortografia|normom ortograficznym]] przy jednoczesnym niezauważaniu ich umownego charakteru. Powszechne jest bowiem przeświadczenie, że o kształcie pisowni decydują obiektywne rozstrzygnięcia lingwistyczne{{odn|Milroy|2007|s=134–135}}. Nie przewiduje się natomiast możliwości dostosowywania oficjalnej ortografii do różnych potrzeb komunikacyjnych, np. w celu osiągnięcia efektu stylistycznego, zaprezentowania realnej wymowy słów bądź nadania przekazowi cech nieformalności{{odn|Starčević|Kapović|Sarić|2019|s=81–82}}. Pokutuje także przekonanie, że ustna produkcja językowa powinna odpowiadać konwencjom [[język pisany|języka pisanego]] (unika się w niej powtórzeń, wprowadza się pisemne struktury zdaniowe itp.){{odn|Starčević|Kapović|Sarić|2019|s=81}}.
Linia 34:
Przyjmuje się, że główny wpływ na status normatywny różnych form językowych ma ich poważanie społeczne. James Milroy dla zobrazowania tego zjawiska podaje angielskie zdania „He was a man what didn’t believe nothing” i „He was a man who didn’t believe anything”, stwierdzając, że większość użytkowników angielszczyzny za lepsze uzna to drugie. Skodyfikowane konstrukcje gramatyczne cieszą się zatem większym [[Prestiż (socjolingwistyka)|prestiżem socjolingwistycznym]] od innych struktur, pozbawionych aprobaty normatywnej. Milroy zauważa jednak, że prestiż nie jest wewnętrzną cechą danej formy lub odmiany językowej – decyduje o nim status socjoekonomiczny jej użytkowników{{odn|Milroy|2007|s=136–138}}.
Przeciwieństwem powyższego zjawiska waloryzacji jest [[stygmatyzacja]] językowa, czyli niskie postrzeganie pewnych [[Jednostki językowe|elementów językowych]], zwykle form preferowanych przez niższe klasy społeczne, z zasady dezaprobowanych w procesie edukacji. Jako przykład skrajnego efektu stygmatyzacji Milroy podaje popularne stwierdzenia,
=== Prawowitość standardu ===
Wykształceniu koncepcji języka standardowego i jego ogólnemu promowaniu towarzyszy zwykle dewaloryzacja innych, nieskodyfikowanych odmian językowych. Formy te są wówczas określane mianem [[Dialekt niestandardowy|niestandardowych]] (nieliterackich), co w
Według Jamesa Milroya znamiona ideologii nosi samo dychotomiczne ujmowanie przez językoznawców stosunku między formami standardowymi a niestandardowymi, które wymaga przyjęcia standardowego kodu jako centralnej odmiany języka{{odn|Milroy|2001|s=534}}. Za ideologiczne uchodzi też konwencjonalne przeciwstawianie terminu „''dialekt'' niestandardowy” terminowi „''język'' standardowy”{{odn|Vogl|2012|s=15}}.
W przestrzeni publicznej typowym wyrazem ideologii standaryzacyjnej jest działalność tzw. ''[[grammar nazi]]s''. W internecie panują dążności do krytykowania i poprawiania form niestandardowych, postrzeganych jako „rażące”, nie grożą za to bowiem konsekwencje społeczne (np. na anonimowych forach internetowych){{odn|Culpeper|Kerswill|Wodak|McEnery|2018|s=356–357}}. Może także zaistnieć takie pojmowanie rzeczy, które ceni nie bogactwo osobistego [[repertuar językowy|repertuaru językowego]] i umiejętność dostosowywania mowy do rozmaitych sytuacji komunikatywnych, lecz przestrzeganie idealistycznych norm w każdym kontekście społecznym{{Odn|Tamaševičius|2012|s=242–245}}.
W kulturach języka standardowego pojawiają się niekiedy dążenia do zachowania specyfiki gwar, którym przypisuje się wartość tradycyjną. Zjawisku temu może jednak towarzyszyć przekonanie, że pewne obiegowe formy języka nie tworzą prawdziwych dialektów, lecz stanowią opaczne próby imitacji standardu, pozbawione własnej historii i prawowitości. Sytuacja ta może dotyczyć [[gwara miejska|gwar miejskich]] i innych form bliskich językowi
== Subordynacja językowa ==
[[Rosina Lippi-Green]] przytacza subordynację językową jako kluczową część ideologii języka standardowego. Zaproponowany przez nią model obrazuje, w jaki sposób następuje subordynacja [[Dialekt niestandardowy|dialektów
* mistyfikacja języka:
** W kulturach języka standardowego propagowane jest twierdzenie, że typowa osoba nie jest w stanie pojąć zawiłości swojej mowy ojczystej. Kluczem do zrozumienia arkanów języka ma być skorzystanie z pomocy ekspertów. Przeświadczenie to oparte jest na błędnym mniemaniu, że ustandaryzowany dialekt,
* ustanawianie autorytetów:
** Poprzednie twierdzenie zakłada istnienie wydawnictw i innych źródeł określających rzekomą „poprawną” formę języka: gremiów językowych, podręczników, gramatyk normatywnych i „specjalistów”. Tylko dzięki tym autorytetom ma być możliwe wyjście z pierwotnego stanu „ignorancji językowej”{{odn|Abelleira|Longa|2015|s=153}}.
Linia 55:
** Element ten służy przekonaniu użytkowników języka, że pewne formy języka wykazują cechy asymetryczności. Standard jest promowany jako jedyna „poprawna” odmiana języka, a do wykazania prawowitości jego form wykorzystuje się różne argumenty lingwistyczne{{odn|Abelleira|Longa|2015|s=153}}, oparte często na niezrozumieniu faktów językowych{{odn|Warren|2016|s=130}}. Argumentacja tego rodzaju jest jednak chybiona u swej podstawy, gdyż język standardowy cieszy się swoim poważaniem ze względu na czynniki społeczne, nie zaś językoznawcze{{odn|Abelleira|Longa|2015|s=153}}.
* trywializacja języka nienormatywnego:
** Element ten zakłada, że używanie dialektów nieliterackich jest uzasadnione co najwyżej w pewnych sytuacjach prywatnych, lecz nie w sferze publicznej. Przeświadczenie to
* waloryzacja języka standardowego jako dialektu przynoszącego sukces społeczny:
** Niestosowanie standardu staje się potencjalnym utrudnieniem w edukacji i karierze zawodowej. Ze względu na poważanie przypisywane językowi standardowemu jego użytkownicy otrzymują większy wachlarz możliwości społecznych niż osoby posługujące się niskoprestiżowymi formami języka{{odn|Abelleira|Longa|2015|s=154–155}}.
| |||