Nikiszowiec: Różnice pomiędzy wersjami

'''Nikiszowiec''' ([[Język niemiecki|niem.]] ''Nickischschacht'', [[Etnolekt śląski|śl.]] ''Ńikisz'') – zabytkowe [[Osiedle patronackie|osiedle]] w [[Katowice|Katowicach]] w jednostce pomocniczej [[Janów-Nikiszowiec]], powstałe w latach 1908–1919 z inicjatywy koncernu górniczo-hutniczego ''[[Georg von Giesches Erben]]'' jako osiedle robotnicze dla górników [[Kopalnia Węgla Kamiennego „Wieczorek”|kopalni ''Giesche'']] (obecnie ''Wieczorek'') wybudowane na terenie [[Obszar dworski|obszaru dworskiego]] [[Giszowiec]]. Osiedle zaprojektowali architekci [[Zillmannowie|Emil i Georg Zillmannowie]] z [[Charlottenburg (dzielnica Berlina)|Charlottenburga]], którzy byli również autorami projektu sąsiedniego Giszowca. W dniu 9 maja 1924 roku nastąpiła likwidacja obszaru dworskiego i Nikiszowiec wraz z [[Giszowiec|Giszowcem]] włączono do [[Gmina Janów (województwo katowickie)|gminy Janów]]. W 1951 roku osiedle stało się częścią nowego miasta – [[Szopienice|Szopienic]]. W 1960 roku Nikiszowiec wraz z [[Szopienice|Szopienicami]] i [[Janów (Katowice)|Janowem]] został włączony do [[Katowice|Katowic]]. Osiedle to, podobnie jak Giszowiec, znajduje się na [[Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego|Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego]].

Punktem centralnym układu urbanistycznego osiedla jest wydłużony [[Plac Wyzwolenia w Katowicach|plac Wyzwolenia]], będący przedłużeniem ulicy Janowskiej. Przy nim ulokowano najważniejsze budynki usługowe: sklepy, kościół, restaurację, posterunek policji. Na południe od placu Wyzwolenia i ulicy Janowskiej znajduje się zabudowa mieszkaniowa. Tworzą ją bloki mieszkalne (trzykondygnacyjne o 12 mieszkaniach) połączone w sześć zwartych, zamkniętych kwartałów, wydzielonych przecinającymi się prostopadle ulicami. Wewnątrz kwartałów, na podwórzapodwórzach, wprowadzono zabudowania gospodarcze: chlewiki, w których mieszkańcy hodowali zwierzęta (króliki, gołębie, kozy, świnie) oraz piece do wypieku chleba (tzw. ''piekarnioki''). Z ulicy do wnętrza kwartałów prowadziły szerokie, sklepione przejścia (tzw. ''ajnfarty''). Zamknięcia ulic podkreślają przerzucone nad nimi przewiązki wsparte na szerokich arkadach, łączące bloki mieszkalne.

W części północnej znajdują się trzy kwartały wydzielone ulicami zbiegającymi się promieniście na placu Wyzwolenia. Tutaj, w sąsiedztwie dawnego szybu ''Nickisch'' (później ''Poniatowski''), znajduje się największy kwartał na osiedlu. Zlokalizowano w jego obrębie najważniejsze budynki administracyjne kopalni ''Giesche'', a także obiekty zaplecza socjalnego, między innymi budynek dyrekcji kopalni oraz dom noclegowy dla samotnych górników z 504 łóżkami. Tędy też, poprzez znajdującą się tu łaźnię i cechownię, prowadziła droga górników z domu do miejsca pracy. W kwartale tym umieszczono ponadto pralnię z maglem i suszarnią, oraz obsługujące osiedle: kotłownię i wieżę ciśnień.

We wschodniej części Nikiszowca wybudowano dwa wolnostojące budynki szkół wraz z mieszkaniami dla nauczycieli, a także kościół z plebanią, natomiast poza torami kolejowymi (pozaza terenem osiedla), przy obecnej ul. Zamkowej powstał szpital (barak zakaźny), ochronka dla dzieci oraz oczyszczalnia ścieków{{odn|Szaraniec|1996|s=160}}{{odn|Seidl|Langer|1995|s=72}}{{odn|Matuszek|2008|s=31}}{{odn|Matuszek|2008|s=33}}.

Na osiedlu na powierzchni 200 000 m² wybudowano około 1 000 mieszkań, Kwartał mieszkalny składał się ze 165 mieszkań. razem z podwórzem i ulicą zajmował przeciętnie 1300 m². Typowe mieszkanie w Nikiszowcu składało się z 2 pokoi z kuchnią i miało powierzchnię około 63 m²{{odn|Seidl|Langer|1995|s=69}}{{odn|Tofilska|2007|s=9}}.

Zabudowa z surowej czerwonej cegły licówki stanowi o architektonicznym charakterze osiedla. Celem uniknięcia monotonii [[Zillmannowie]] nadali [[familok]]om indywidualny charakter poprzez silne zróżnicowanie detaludetali takich jak łukowe nadproża otworów okiennych i drzwiowych. Budynki wyróżniają się wieloma detalami:, [[wykusz|wykusze]]ami o różnej wysokości, głębokości i kształcie, a takżeczy [[portal|portale]]ami wejściowymi{{odn|Tofilska|2007|s=8}}.