Korzyści skali: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Economies_of_scaleEconomies of scale.svg|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Economies_of_scale.svg|prawo|mały|prawo|330x330px|Wraz ze wzrostem produkcji z poziomu Q do Q2, [[Koszty przeciętne|koszt jednostkowy]] zmniejsza się z C do C1. LRAC to krzywa długookresowego kosztu przeciętnego (jednostkowego).]]

'''Korzyści skali'''<ref name=":0">W zależności od publikacji korzyści skali (jako zjawisko obniżenia kosztu przeciętnego wskutek zwiększenia skali produkcji) bywają nazywane rosnącymi korzyściami skali lub rosnącymi przychodami względem skali, zaś niekorzyści skali -– analogicznie -– malejącymi korzyściami (przychodami względem) skali; por. Varian (2013) s. 364 lub Woźny (2016) s. 27, 31 lub Begg, Fisher, Dornbusch: ''Ekonomia,'' t. 1, PWE, 1993, s. 202. Kontrowersyjna jest również kwestia relacji między pojęciami [[efekt skali]] a korzyści (niekorzyści) skali. Wynika to częściowo z faktu, iż czasami przy ich definiowaniu operuje się pojęciem przychodu zamiast kosztu przeciętnego (przykłady powyżej), co -– jak twierdzą Milewski, Kwiatkowski (2016) -– jest niezbyt precyzyjne. Por. Krugman P., Wells R., ''Mikroekonomia'', Warszawa: PWN, 2012, s. 569 -– autorzy wyróżniają korzyści skali i niekorzyści skali jako dwa z trzech rodzajów efektów skali (trzeci to stałe efekty skali, które Varian (2013) nazywa stałymi korzyściami skali).</ref> -– pojęcie z zakresu [[Mikroekonomia|mikroekonomii]] oznaczające występujące w długim okresie zjawisko obniżania [[Przeciętny koszt całkowity|przeciętnych kosztów całkowitych]] w miarę zwiększania skali produkcji<ref name=":1" /> i wprowadzania nowych technologii<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Encyklopedia popularna PWN, wyd. XXIX, PWN, Warszawa 1999 |data = }}</ref>, określane są również jako rosnące przychody względem skali<ref name=":2">{{Cytuj |autor = H.R. Varian |tytuł = Mikroekonomia. Kurs średni -– ujęcie nowoczesne, |data = |wydanie = PWN, Warszawa 2013, s. 363-366}}</ref>; są to korzyści z zastosowania [[Produkcja masowa|produkcji masowej]].

O tym, jak duże są korzyści skali i jak długo przedsiębiorstwo może je osiągać, decydują wynikające ze specyfiki firmy czynniki technologiczne, ekonomiczne i organizacyjne<ref>Zob. sekcja ''Źródła korzyści skali''.</ref>, które w dużym stopniu wpływają na przebieg krzywej długookresowych [[Koszty przeciętne|kosztów przeciętnych]].<ref name=":3">{{Cytuj |autor = R. Milewski; E. Kwiatkowski |tytuł = Podstawy ekonomii |data = 2016 |wydawca = PWN, Warszawa |s = s. 137}}</ref>.

Uzyskiwanie korzyści skali jest jedną z koncepcji wyjaśniających dominację dużych przedsiębiorstw w gospodarce światowej.<ref name=":3" />. Jest to przyczyna [[Łączenie spółek|łączenia się przedsiębiorstw]] oraz powstawania [[Oligopol|oligopolioligopol]]i<ref name=":4" />.

W długookresowej analizie produkcji nie uwzględnia się kategorii [[Koszty stałe|kosztów stałych]] (wszystkie koszty traktowane są jako [[Koszty zmienne|zmienne]]), ponieważ w długim okresie przedsiębiorstwo chcąc maksymalizować zyski może dostosowywać nakłady poszczególnych czynników, a także techniki produkcji i rozmiary działalności, w zależności od sytuacji na rynku.<ref name=":2" /><ref name=":3" />.

Rozróżniane są '''wewnętrzne''' oraz '''zewnętrzne''' korzyści skali. Te pierwsze związane są ze zwiększeniem rozmiarów danego przedsiębiorstwa, drugie natomiast wynikają ze wzrostu produkcji w całej gospodarce lub jej gałęzi.<ref>{{Cytuj |autor = Milewski; Kwiatkowski (2016) |tytuł = Podstawy... |data = |opiss = s. 139}}</ref>.

Zjawiskiem odwrotnym są '''niekorzyści skali'''<ref>Zob. sekcja ''Niekorzyści skali''.</ref>, które występują, gdy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji, a więc koszty rosną szybciej niż rozmiary produkcji.<ref name=":3" />.

Koncepcja korzyści skali wywodzi się z czasów prac [[Adam Smith|Adama Smitha]] i początków [[Ekonomia|ekonomii]] jako nauki. Dostrzeżono wówczas korzyści płynące ze specjalizacji i [[Podział pracy|podziału pracy]].<ref>{{Cytuj |autor = A.O'SullivanO’Sullivan, S.M.Sheffrin |tytuł = Economics: Principles in Action |data = |opis = Upper Saddle River, New Jersey, 2003, s. 157}}</ref>.

O rosnących korzyściach skali<ref name=":1">Korzyści skali (jako zjawisko obniżenia kosztu przeciętnego) bywają również nazywane rosnącymi korzyściami skali lub rosnącymi przychodami względem skali, podczas gdy niekorzyści skali -– analogicznie -– malejącymi korzyściami (przychodami względem) skali; por. przypis 1.</ref> mówimy, gdy:

<math>(\forall k>0,l>0) \quad (\forall A>1) \qquad f(Ak, Al) > Af(k, l)</math> <ref name=":5">{{Cytuj |autor = Ł.Woźny |tytuł = Lecture Notes on Microeconomics |data = |opis = Szkoła Główna Handlowa (SGH), Warszawa 2016, s. 27}}</ref>,

co oznacza, iż proporcjonalny wzrost nakładu każdego czynnika produkcji skutkuje wzrostem produkcji większym niż proporcjonalny (dla malejących oraz stałych korzyści -– odpowiednio: mniejszy oraz równy).

[[Funkcja Cobba-Douglasa|Funkcja produkcji Cobba-Douglasa]] postaci <math>f(k,l)= k^{\alpha} l^{\beta} ,</math>, o parametrach α<math>\alpha, β\beta > 0,</math>

w zależności od sumy parametrów α<math>\alpha</math> i β<math>\beta</math> charakteryzuje się:<ref>{{Cytuj |autor = Woźny (2016), |tytuł = Lectures... |data = |opiss = s. 29}}</ref>:

* stałymirosnącymi korzyściami skali, gdy α<math>\alpha +β= \beta > 1,</math>

* rosnącymimalejącymi korzyściami skali, gdy α+β<math>\alpha + \beta < 1,.</math>

Do źródeł korzyści skali należy zaliczyć rozłożenie [[KosztKoszty stałystałe|kosztów stałych]] na wiele jednostek produkcji. Poza tym, wewnętrznymi źródłami korzyści skali są różnorodne czynniki technologiczne, finansowe czy marketingowe:<ref name=":3" /><ref name=":4">Dach Zofia ''Mikroekonomia dla studiów licencjackich''. Wydawnictwo Naukowe SYNABA. Kraków 2005.</ref><ref name=":5" /> :

* specjalizacja pracowników i podział pracy, skutkujące wyższą wydajnością pracy,

* niepodzielne i kosztowne czynniki produkcji (np. dźwigi budowlane, kombajny, piece hutnicze) w dużych firmach mogą być wykorzystane efektywnie,

* właściwości fizyczno-technologiczne, np. reguła kwadrat-sześcian (przykład kontenera, którego objętość wzrasta szybciej niż koszty zwiększania powierzchni jego ścian),

* stosowanie technologii produkcji wielkoskalowej,

* możliwość prowadzenia produkcji wielofazowej bez konieczności transportowania półfabrykatów między fabrykami (obniżenie kosztów transportu, magazynowania),

* możliwość wykorzystania odpadów (np. poprzez uruchomienie produkcji ubocznej),

* możliwość prowadzenia kosztownych prac badawczo-rozwojowych i wprowadzania na rynek nowych produktów i rozwiązań, co zwiększa konkurencyjność firmy (przykładem są międzynarodowe korporacje z branży informatycznej, nowoczesnych technologii).

* rozłożenie ryzyka skutkujące większą stabilnością i zaufaniem wobec dużych firm, dzięki czemu mogą one korzystać z wielu źródeł finansowania,

* faworyzowanie firm przez pożyczkodawców firm z większym majątkiem (duże firmy uzyskują kredyt łatwiej i na korzystniejszych warunkach).

''Zobacz też: [[Efekt skali#Koszty skali (niekorzy%C5%9Bciniekorzyści skali)|Koszty skali (niekorzyści skali)]]''.

Wraz z ciągłym zwiększaniem skali działalności przedsiębiorstwa, od pewnego jej poziomu korzyści skali przestają być osiągane. Pojawiają się niekorzyści skali i wzrost kosztów przeciętnych. Głównym źródłem niekorzyści skali są trudności w zarządzaniu dużym przedsiębiorstwem, utrudnione relacje między kierownictwem a personelem, występowanie wielu szczebli zarządzania. Ponadto często pracownicy mogą czuć się wyobcowani i anonimowi, a przez to tracić motywację do pracy.

Trudności te, występujące w przypadku zbyt dużych rozmiarów firmy, nazywane są '''menedżerskimi niekorzyściami skali'''.<ref>{{Cytuj |autor = Milewski; Kwiatkowski (2016) |tytuł = Podstawy... |data = |opiss = s. 137-138137–138}}</ref>.

* [[kosztyfunkcja przeciętneprodukcji]]

* [[produkcjakoszty masowaprzeciętne]]