Nauka w Polsce: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m drobne redakcyjne, ilustracja |
→Historia: kryptolodzy |
||
Linia 10:
W czasie zaborów polska nauka i oświata stały się jednymi z narzędzi walki z zaborcą. Polscy uczelni działali często na emigracji, utrzymując jednak więź z ojczyzną{{odn|Iłowiecki|s=13}}. Wśród nich znalazła się [[Maria Skłodowska-Curie|Maria Curie-Skłodowska]], dwukrotna laureatka [[Nagroda Nobla|Nagrody Nobla]], która jeden z odkrytych [[pierwiastek chemiczny|pierwiastków]] nazwała na cześć ojczystego kraju – [[polon]]em<ref name>{{Cytuj książkę | nazwisko = Wróblewski | imię = Andrzej Kajetan | tytuł = Historia fizyki | wydawca = PWN | strony = 406-408 | isbn = 978-83-01-14635-1}}</ref>. Odkrywca [[witaminy|witamin]] [[Kazimierz Funk]] pracował w ciągu swej kariery naukowej w wielu miejscach na świecie, również w [[II Rzeczpospolita|niepodległej Polsce]] (lata 1923–1927)<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.naukowcydlaniepodleglej.pl/kazimierz-funk-23-02-1884-19-11-1967 | tytuł = Kazimierz Funk (23.02.1884-19.11.1967) | data = 2018 | opublikowany = naukowcydlaniepodleglej.pl | data dostępu = 2020-06-30}}</ref>. Natomiast działający w [[Kraków|Krakowie]] w drugiej połowie XIX wieku [[Zygmunt Wróblewski]] i [[Karol Olszewski]] jako pierwsi skroplili składniki [[powietrze|powietrza]]; sam Olszewski dokonał później także skroplenia nowo odkrytego [[argon]]u<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Wróblewski | imię = Andrzej Kajetan | tytuł = Historia fizyki | wydawca = PWN | strony = 361-363 | isbn = 978-83-01-14635-1}}</ref>.
Podczas [[Wojna polsko-bolszewicka|wojny polsko-bolszewickiej]] zespół [[matematyka|matematyków]] i [[językoznawstwo|lingwistów]] dzięki innowacyjnym metodom pracy dokonał złamania rosyjskich [[szyfr]]ów<ref>{{Cytuj stronę | url = https://dzieje.pl/wiadomosci/prof-g-nowik-polacy-w-1919-r-zapoczatkowali-cos-czego-nie-zrobilo-ani-brytyjskie-ani | tytuł = Prof. G. Nowik: Polacy w 1919 r. zapoczątkowali coś, czego nie zrobiło ani brytyjskie, ani francuskie biuro szyfrów | data = 2020-08-14 | opublikowany = Dzieje.pl | data dostępu = 2020-08-15}}</ref>. W [[dwudziestolecie międzywojenne|dwudziestoleciu międzywojennym]] szczególnie wysoki poziom prezentowała [[polska szkoła matematyczna]]. Znaczący wkład w światową [[serologia|serologię]] i zwalczanie [[choroby zakaźne|chorób zakaźnych]] wniósł [[Ludwik Hirszfeld]]. W tym okresie dokonano także reintrodukcji [[żubr europejski|żubra]] w [[Puszcza Białowieska|Puszczy Białowieskiej]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Kienzler |imię = Iwona |tytuł = Nauka |wydawca = Bellona / Edipresse |data = 2014 |seria = Dwudziestolecie Międzywojenne |strony = 10, 45, 76-78 |isbn = 978-83-7769-973-7}}</ref>.
Podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] naukowcy byli zmuszeni działać w podziemiu; środowisko naukowe poniosło duże straty, w samej [[zbrodnia katyńska|zbrodni katyńskiej]] zginęło 44 wykładowców. Polscy naukowcy – [[kryptologia|kryptolodzy]] – bezpośrednio przyczynili się do zwycięstwa nad hitlerowskimi Niemcami poprzez [[Łamanie szyfru Enigmy|złamanie szyfru Enigmy]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Kienzler |imię = Iwona |tytuł = Nauka |wydawca = Bellona / Edipresse |data = 2014 |seria = Dwudziestolecie Międzywojenne |strony = 63, 65, 67 |isbn = 978-83-7769-973-7}}</ref>. W rezultacie zmiany granic Polska utraciła dwa znaczące ośrodki akademickie na [[Kresy Wschodnie|Kresach]]: [[Lwów]] i [[Wilno]]<ref>{{Cytuj |autor = Leonard Drożdżewicz |tytuł = W promieniach Uniwersytetu Wileńskiego|czasopismo= Znad Wilii|numer= 2 |wolumin = 78 | data = 2019 | s = 49–51 |url = http://www.znadwiliiwilno.lt/wp-content/uploads/2019/09/Znad-Wilii-2-78_30-czerwca_3-2.pdf}}</ref>, zyskała natomiast możliwość rozwijania polskiego życia naukowego we [[Wrocław]]iu i innych miastach [[Ziemie Odzyskane|Ziem Odzyskanych]]. Po zakończeniu działań wojennych nauka (włączona w [[Socjalizm w Polsce|nurt socjalistyczny]]) stała się formą odbudowy kraju. Prowadzenie badań w zakresie [[historia|historii]] wiązało się z ograniczeniami stawianymi przez [[Cenzura w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej|cenzurę]], tym niemniej środowisko polskich historyków starało się na miarę ówczesnych warunków pracować w sposób maksymalnie rzetelny, nie dopuszczając do całkowitej [[sowietyzacja|sowietyzacji]] krajowej historiografii{{odn|Iłowiecki|s=13}}<ref>{{Cytuj | autor = Zbigniew Romek | tytuł = „Cenzura kreatywna” w PRL a środowisko naukowe historyków | url = http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Przeglad_Historyczny/Przeglad_Historyczny-r2006-t97-n1/Przeglad_Historyczny-r2006-t97-n1-s23-37/Przeglad_Historyczny-r2006-t97-n1-s23-37.pdf | czasopismo = Przegląd Historyczny | wolumin = 97 | wydanie = 1}}</ref><ref>{{Cytuj pismo |autor = Andrzej Krajewski |tytuł = Nauka ze Wschodu |czasopismo = POLITYKA – Pomocnik historyczny |wolumin = Z Kresów na Kresy | strony = 174 |issn = 2391-7717}}</ref>.
1990 rok to powrót rzeczywistej i gwarantowanej ustawowo wolności akademickiej; wprowadzono wtedy także możliwość tworzenia uczelni prywatnych. Dodatkowo [[Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej]] z 1997 zapewnia autonomię uczelniom wyższym<ref>{{Cytuj | autor = Radosław Rybkowski | tytuł = Autonomia a rozliczalność – polskie wyzwania| url = https://pressto.amu.edu.pl/index.php/nsw/article/view/4536/4639 | czasopismo = Nauka i Szkolnictwo Wyższe | wolumin = 2015 | wydanie = 1 (45)}}</ref>. Od 2018 roku kwestie prawne związane ze szkolnictwem wyższym i działalnością naukową reguluje ustawa ''[[Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce]]''<ref name=ustawa2018>{{Dziennik Ustaw|2018|1668}}</ref>. Wcześniej, w latach 2005–2018, obowiązywała ustawa ''[[Prawo o szkolnictwie wyższym]]''<ref>{{Dziennik Ustaw|2005|164|1365}}</ref>.
| |||